V Дүниежүзілік көшпелілер ойындарының қарсаңында, 3–5 қыркүйек аралығында халықаралық «Ұлы дала жорығы» марафон-бәйгесі өтті. Жылқы тұқымының «ертеден шапса кешке озған» төзімдісін анықтайтын далалық лабораторияға айналған ат спортының жаңа түрі әлемнің 10 мемлекетінен қатысқан шабандоздарды біріктірді. Елімізде тұңғыш рет ұйымдастырылған дүбірлі дода туралы республикалық «Joryq» ат спорты федерациясының президенті Бақытжан ТҰРЛЫБЕКОВТЕН сұрадық.
– Апта бойы ат үстінен түспеген шабандоздардың сайысы туралы кеңірек айтып берсеңіз.
– Жорыққа тоқталмас бұрын V Дүниежүзілік көшпелілер ойындары туралы айтып өтейін. Көшпелілер ойындары әлем қызығушылығын тудырған мәдени, идеологиялық маңызы жоғары халықаралық дода болды. Мемлекет басшысының халықаралық қауымдастық алдында еліміздің Алтын Орда мұрагері, көшпелілер өркениетінің ізін жалғаушы екенін әйгілейтін идеясы жүзеге асты. Көшпелілер Олимпиадасы шетелдік қатысушылар тарапынан жоғары баға ие болды. Ал «Ұлы дала жорығы» марафон-бәйгесі туралы айтсақ, ат спортының қатарына тағы бір сайыс түрі қосылды. Бұл бір күнде ойлап табылған жоба емес. Өздеріңіз білетіндей, 2019 жылы біз, бірнеше жігіт, кезіндегі Кенесары ханның жортқан ізімен, Торғай өңірінен Созаққа дейін 900 шақырымнан астам қашықтықты салт атпен жүріп өткен едік. Кейін жорық идеясын жоба ретінде әзірлеп, тиісті орындарға ұсындық. Осы орайда «Ұлы дала жорығы» жобасына қолдау көрсетіп келе жатқан Парламент Мәжілісінің төрағасы Ерлан Қошановқа алғысымыз шексіз. Игі бастамаға Туризм және спорт министрлігін басқарған Дәурен Абаев, Асхат Оралов, Ермек Маржықпаев сынды азаматтар зор серпін берді. Бүгінде осы салаға жауапты министр Ербол Мырзабосынов та үлкен қолдау көрсетіп келеді. Жалпы, Республикалық «Joryq» ат спорты федерациясы Ұлттық спорт қауымдастығына қарайтыны мәлім. Қауымдастықты басқаратын Исламбек Салжанов 2022 жылдан бері бізге үздіксіз қолдау көрсетіп келеді. Тұңғыш рет ұйымдастырылған «Ұлы дала жорығы» марафон-бәйгесінің халықаралық деңгейде сәтті өтуіне зор үлес қосқан Солтүстік Қазақстан облысы әкімдігіне, өңір басшысы Ғауез Нұрмұхамбетовке рахмет айтамыз.
– «Ұлы дала жорығын» Дүниежүзілік көшпелілер ойындарының қарсаңында өткізудің өзіндік мәні бар ма?
– Осы жоба арқылы әлемнің 10 мемлекетін көшпелілер туының астына біріктірдік. Түркия, Иран, Оңтүстік Африка, Мажарстан, Қырғыз Республикасы мен Ресей Федерациясының Қабардин-Балқар, Қарашай-Шеркеш, Татарстан елдері команда қосты. Жүзден астам спортшы 5 күн бойы 500 шақырым қашықтықты еңсеріп қана қойған жоқ, оларға көшпелілер өркениеті, тұрмысы мен болмысы, өнері мен дәстүрі, тарихы мен өмірі таныстырылды. Шетелдік қатысушылар өзінің төл мәдениетімен бөлісіп те үлгерді. Мәселен, ирандықтар ұлттық билерін билеп, мажарлар әндерін шырқаса, татарлар салт-дәстүрлерімен бөлісіп, көпшілікті тәнті етті. Шетелдік командалар өз ұлтының дәстүрлі музыкасымен қатар, түрлі ұлттық тағамдарын көпшілікке ұсынды. Осылайша, «Ұлы дала жорығы» жобасы түрлі ұлт пен мәдениеттің тоғысқан алаңына айналды, көшпелілер ойындарының бастамашысы әрі жаршысы болды.
– Жобаның бағыты Ботай мен Астана арасын жалғады. Неліктен бұл бағыт таңдалды? Күздің қоңыр салқыны әлі де дендеп ене қоймаған жаймашуақ оңтүстік өңірде неге өткізбедіңіздер? Солтүстікті таңдаудың себебін айтсаңыз.
– Әрине, басқа өңірде ұйымдастыру бізге де жеңіл болатын еді. Бес күн нөсерлетіп, суық жел соғып, спортшыларымызды да, аттарды да титықтатып, қиындық туғаны рас. Ұйымдастырушыларға да оңай соқпады. Жалпы, осы жорыққа 300-ден астам адам қатысты десек, олардың күнделікті тамақтануы, жатын орны сияқты қажетті шаруаны ұйымдастыру жеңіл болған жоқ. Оның үстіне, күніне 100 шақырым жүргенде құдды бір ауылдың көші керуен тартқандай әсер қалдырды. Бұл бағыттың мән-мағынасы, тарихи мазмұны тереңде жатыр. Жобаның бағыты өркениеттің тал бесігі – Ботай қонысынан басталып, оның бес мың жылдық тарихын жаңғырта отырып, елордамызда мәресіне жетті.
Адам баласы жылқы түлігін алғаш қолға үйреткен Ботай мәдениеті шетелдік спортшылардың риясыз таңданысын тудырып қана қоймай, ежелгі өркениеттің тереңіне бойлатты. Жорық кезінде қонақтарға Ботай мәдениетімен қатар, Солтүстік Қазақстан облысындағы тәуелсіздігіміздің мызғымас шекарасындай болған Абылай хан резиденциясының жәдігерлері де таныстырылды.
Келген қонақтарымызға кәдесый ретінде қазақтың тұмары мен арнайы қыштан жасалған құмыра әзірленді. Тұмардың ішінде жылқының бақайшығы формасында жасалған тиын «Botaidan Amanat» сөзімен әрленді. Ал құмыра кезінде ботайлықтардың қымыз ішкен ыдысының үлгісінде жасалды.
– «Жорық» сөзі әдетте ұрыс сипатында қолданылып келді. Бүгінде еліміздегі жаңа ат спортының түрі ретінде қолданысқа енді.
– «Жорық» сөзі бұған дейін белгілі мақсатта топтасып шыққан жауынгерлердің іс-қимылын білдірсе, бүгінгі бейбіт күнде салт аттылардың сапарына, «мәдени жорыққа» ұласып отыр. Шетелдік спортшылар осы жоба негізінде 3-4 мың жыл бұрынғы Ұлы Жібек жолын басып, тарихи ізбен жүріп өтті. Ілгеріректегі қазақ даласы соғыс пен шиеленіс мекені емес, керісінше, сауда-саттықпен қатар, әлемдік өркениеттің, ғылым мен білімнің таралуына ықпал еткен негізгі артерия екендігі көпшілікке түсіндірілді. Халықаралық деңгейде ұйымдастырылған «Ұлы дала жорығы», кей елдердегі геосаяси тұрақсыздыққа қарамастан, еліміздің әлемге ашықтығы мен бірлігін көрсете білді. Осылайша, еліміз бейбітшілік пен достықтың нағыз мекені екендігі іс жүзінде көрсетілді.
– Елімізден қандай жылқы тұқымдарының төзімділігі сыналды?
– «Ұлы дала жорығы» жобасына халықтың жадынан алыстаған Адай, Әулиеата, Найман, Жетісу арғымағы, Қостанай, Көшім жылқы тұқымдары қосылды. Тарихи әділетсіздікке душар болып, ұмыт қалған қазақы жылқы тұқымдарының халықаралық деңгейде танымалдылығын арттыруға мүмкіндік туды. Қазақ жылқылары жарысқа қатысқан араб, ағылшын, қарашай, татар, қырғыз сынды жылқы тұқымдарымен бәсекелес бола алатыны дәлелденді.
Халықаралық «Ұлы дала жорығы» марафон-бәйгесіне қазақ тұлпарларын баптап, дайындау қажырлы еңбекті қажет етеді. Осы ретте республикалық «Joryq» ат спорты федерациясының өңірлердегі басшылардың орасан шаруа атқарды. Себебі 500 шақырымға ат баптау оңай жұмыс емес екені анық. Әріптестеріміз ұмыт қалған қазақ жылқыларының тұқымын қайта жаңғыртуға лепті үлес қосып келеді. Жоба аясында ат баптап жүрген отандық мамандар шетелден келген атбегілермен тәжірибе алмасуға мүмкіндік алып, халықаралық талаптардың қыр-сырымен жақын танысты.
– Дегенмен бас бәйгені шетелдік команда жеңіп алды. Біздің отандық командалардың күш-қуаты кем соқты ма?
– Халықаралық «Ұлы дала жорығында» Ресей Федерациясы Қабардин-Балқар Республикасынан келген команданың жеңімпаз атануы еліміздің спорттағы әділеттілік пен ашықтық бағытын ұстанатынын айқындады. Сонымен қатар шетелдік командалар «Ұлы дала жорығы» жобасына жоғары баға беріп, елдер арасындағы мәдени, гуманитарлық әріптестікті орнатудағы маңызды рөлін атап өтіп, келесі жылы өткізілетін жобаға қатысуға ықылас танытты. Мәселен, Ресейдің өзінен келесі жылы 20-дан астам команда қатысуға ниет білдіріп отыр.
– Дүбірлі дода өтіп жатқанда әлеуметтік желіде кейбір жаңалықтардың астында шетелдік жанкүйерлердің қалдырған пікірлерін көзіміз шалды. Қазақ даласында өткен марафон-бәйге шетелдіктердің де қызығушылығын арттырып отыр деуге бола ма?
– «Ұлы дала жорығы» жобасы аясында жүргізілген жүйелі ақпараттық жұмыстың негізінде ұлттық спорт жанкүйерлерінің қатары арта түсті. Бір айда БАҚ, әлеуметтік желіде 12 мыңнан астам материал жарыққа шығып, ресми әлеуметтік желіге жүктелген контентте (Instagram, Tik-Tok, Facebook, You Tube) 21 миллионнан астам қаралым болды.
Жоба туралы арнайы деректі фильм түсіруге АҚШ-тан Жеронимо Виллар есімді режиссерді шақырттық. Өткен жылы жорық туралы отандық режиссерлердің тамаша деректі фильмі көрермендерге жол тартып, көпшіліктің жоғары бағасын алды. Ал биыл атқарған жұмысымызға сырт көздің бағасын алу маңызды болды, екіншіден ат спортының жаңа түрі, жорық туралы фильмді шетелдік аудиторияға да танымал етуді мақсат тұттық. «Ұлы дала жорығы» жобасының ел ішінде, шетелде тұрақты көрермені мен жанкүйерінің шоғырын молайту барысында әлі де талай жоба іске асады.
– Халықаралық марафон-бәйге жалғасын таба ма?
– Марафон-бәйге танымал жобаға, елдік брендке айналғанын ескеріп, халықаралық деңгейде жыл сайын өткізу маңызды деп есептейміз. Сондай-ақ болашақта Ботай қонысының аймағында халықаралық талаптарға сай 80, 100, 120, 160 шақырымға есептелген әлемдік ат жарысын ұйымдастыруға ниеттіміз. Тіпті осы бағытта жұмысты бастап та кеттік. Ботай қонысын келешекте ат спортының алтын қазығына айналдырсақ дейміз.
Әңгімелескен –
Қуаныш НҰРДАНБЕКҰЛЫ,
«Egemen Qazaqstan»