Жастар өз ісін ашуға талпынады

Бүгінде отандық нарықта кәрі де, жас та сүйсіне жейтін ұлттық тағамды биз­нес көзіне айналдырған кәсіпкерл­ер бар­шылық. Осы бағыттағы идеясын сәтті іске асырған кәсіпкердің бірі – Қуаныш Данияр. 29 жастағы кейіпкеріміз құрт, ірімшік, сары май сатумен жыл­дық айналымын 2 млрд теңгеге жет­кіз­ген. Тіпті серіктестері құртты бір күнде 100-200 кило шамасында сатып жатыр.

– 9 жылдағы тәжірибемде байқаға­ным, құртқа деген сұраныс жыл сайын артып келеді. Өйткені тұтынушы көп. Бізде құрт өнімінің 45-ке жуық түрі бар. Осы қарқыннан қалмай әрекет етсек, жылдық айналымды 10 млрд теңгеге жеткізуіміз мүмкін. Қазір кәсіптің онлайн немесе оффлайн форматының қай-қайсысынан да жақсы табыс табасыз. Сондықтан ауылда да, қалада да бұл бизнеспен кедергісіз айналысуға бола­ды. Оның үстіне кәсіпке салынатын қара­жат та маңызды емес. Мәселен, 50 мың теңгеге 38 кило құрт алып, үстіне 700 теңге қосып сатсаңыз, бір күнде 26 мың теңге пайда көресіз, – дейді кәсіпкер Қ.Данияр.

Деректерге сүйенсек, отызында орда бұзуға талаптанған Қуаныш сияқты жастар үшін сұранысқа ие қызмет көрсету саласы – көтерме және бөлшек сауда, автомобильдерді жөндеу қыз­меті. Ауыл, орман және балық шаруашылығы да жас отандастарымыз арасында танымал.

Бүгінгі жас кәсіпкерлер 10 жыл­­дан кейінгі ел экономикасын, даму бейнесін айқындайтынын ескерсек, бұл сала мемлекеттік органдар тарапынан ерекше назар аударуды талап етеді. Өйткені отандастарымыздың бизнесті құруда үлкен қиындықтарға жиі ұрынып жататыны бел­гілі. Сарапшылар бұл проб­­лемаларды жастардың қар­жы­­лық не мақсатты саладағы білі­­мінің жеткіліксіздігімен бай­ла­ныстырады. Яғни несие бо­йын­ша жоғары пайыздық мөл­шер­лемелер мен салықтар, бас­тап­қы капиталдың болмауы, тә­жі­­­рибенің аздығы әсер етіп тұр.

– Кез келген бизнесті бастау үшін ең алдымен саланы жіті зерделеп алған жөн. Кәсібіңіздің нарыққа қаншалықты қажет екеніне нақты жауап бере алса­ңыз ғана әрекет ету маңызды. Сондай-ақ қаржылық қолдау жағын жан-жақты қарастыру керек. Мәселен, қайтарымсыз гранттар үшін инновациялық немесе әлеуметтік маңызы бар жобалар өте тиімді, – дейді бизнес-тренер Наталья Мишукова.

Жастар кәсіпте қателік жібер­­мес үшін алдыңғы буынға қарай­лап, ақыл-кеңес алуға ынталы-ақ. Бірақ кейбіреулері он ойланып, тоғыз толғанып, уақытты өткізіп жүріп қалады. Сосын «әй, қайдам, ондай іспен айналысу оңай емес, ол үшін анау-мынау керек» немесе «тексеріс көп, жоғарыда қолпаштайтын көкем болса» дегенге саяды. Ақыры жүрексініп, қолды бір-ақ сілтейді.

– Жоспарсыз адам – қаңбақ тәрізді. Қаңбақты сай­дан-сайға жел айдайтыны се­кілді мақсатсыз адамды өмір­лік жағдайлар ойға-қырға жете­лейді. Адамдардың бір күні менед­жер, ертесіне мұғалім, одан арғы жылы журналист болып жүре­тіні содан. Бір істен қандай да бір нәтиже көремін десеңіз, шын шебер болғыңыз келсе, бір жұ­мысқа орта есеппен 7-10 жыл ша­масында уақытыңызды ар­найсыз. Бұл – ғалымдардың пікірі, – дейді кәсіпкер Аманжол Рысмендиев.

Жаһанда 18 бен 30 жас аралы­ғындағы 300 миллионға жуық жас жұмыссыз жүр. Әлемдегі жетекші кәсіпкерлікті зерттеу ұйымының мәліметіне сәйкес, оның 20%-ға жуығы ғана өз ісін бастау мүмкіндігіне ие. Әртүрлі себеппен тек 5%-ы ғана тәуекел ететін көрінеді. Демек жастарға шағын және орта бизнестің заңды­лықтары мен жолын үйрету әлі де өзекті мәселе. Осы орайда түр­лі науқандар, конкурстар өткізу, білім беру мекемелерінде ақпа­рат­тық базалар құру қа­жеттілігі туындайды.

Елімізде де дәстүрлі оқу орындарында тек қажетті эко­номикалық білім оқытылады. Бірақ табысты кәсіпкерлік қыз­мет үшін қажетті мотивация мен мінез-құлық дағдылары қалып­тас­пай­ды. Шағын және орта бизнес­те мемлекеттік қол­дауды жүзеге асы­ратын ұйымдар туралы жас­тар­ды ақпа­рат­тандыру тұсы да кем­шін. Тіпті мұндай сауалдамалар жүр­гізілмейді. Салдарынан оларды мемлекеттік қолдау шара­ла­ры анау айтқандай нәтиже бер­­мейді. Сәйкесінше, жоғарыда атал­­ған әкімшілік, құқықтық және қар­­жы­­лық кедергілер сақталып отыр.

– Жастарды кәсіпкерлік қыз­­­метке ынталандыратын қо­лайл­ы орта құру – мемлекеттік және өңірлік деңгейдегі түрлі бағ­­­дарламалардың еншісінде. Мем­ле­кет тарапынан кәсіпкерлер үшін заңдар мен реттеушілік та­лап­тарды жеңілдетіп, бюрократияны азайтқан дұрыс. Тіркеу рәсімдерін жеңілдетіп, лицензия алу үдерісін жылдамдату, салық салу жүйесін оңтайландыру биз­нестегілерге жұмыс істеу барысында айтарлықтай көмек­теседі. Банк несиелерін алу шарттарын жеңілдетіп, шағын және орта бизнеске арналған арнайы гранттар мен субсидияларды кө­бей­туді ойластыру қажет. Маңыз­дысы – елде кәсіпкер­лік мәде­ниетті нығайтып, қоғам­да кә­сіп­пен айналысуға деген пози­тивті көзқарасты қа­лып­тас­тырған абзал, – дейді Н.Мишукова.

Одан қалды әлеуметтік желі­де «бір күнде 1 млн табысқа шы­ға­­рамын», «бір айда млрд пайда та­­басың» деген уәде беріп, ауди­то­рия жинайтын білімі таяз са­рап­­шылар мен мамандарды да мем­­лекет бақылауға алуы қажет. Бұл да жеке кәсіпке қызыққан жас­­­­тың «нишасын» тауып, бизнес­те орнығуына кедергі болып тұр.

Әсте, кәсіпкерлер әлеуметтік желі де сатудың әдіс-тәсілін мең­герсе, құба-құп. Өйткені шағын және орта бизнеске мақсатты тұтынушы табуда «TikTok» ай­тар­лықтай үлес қо­сып келеді. «Oxford Economics» дерек­теріне зер салсақ, «TikTok-тағы» шағын және орта бизнес қыз­меті былтыр Еуропаның бес елі – Германия, Франция, Ита­лия, Нидерланд және Бель­гия­ның жалпы ішкі өніміне 4,8 млрд еуро пайда әкеліп, 50 мыңнан аса жаңа жұмыс орнын ашуына септігін тигізген.

Жалпы, жастар саясаты тұжы­­рым­дамасының басты басым­дығы – 35-ке дейінгі отандастарымызды жұмысқа орналастыру. Құжатқа сәйкес, республика бойынша осындай жастардың үлесін 3,5%-ға дейін төмендету міндеті қойылған. Сондықтан жас­тар кәсіпкерлігінің ықпа­лын күшейту және оның мүм­кін­дік­терін кеңейту оқуға түспеген не өздігінен жұмысқа орналасуға ниеттенбеген NEET санатындағы 380 мыңнан аса азаматқа пайдалы болары анық.