Құмекеңнің ата-бабалары Атырау облысының Қызылқоға ауданы аумағындағы Сарыкөл атты жерді мекен еткен. Әкесі Қайырбай қолдан ұйымдастырылған ашаршылық кезінде кәсіп іздеп мұнай өндіруді жаңа ғана бастаған көршілес Мақат ауданына қоныс аударады. Ғұмыр бойы бұрғышы болып еңбек етіп, бала-шағасын осы кәсіппен асыраған. Нармонданақ, Жолдыбай кен орындарын пайдалануға бір кісідей атсалысқан екен. Ұлы Отан соғысы басталған ауыр кезеңде майданға аттанған ағалардың орнын басқан иегі түбіттенбеген бозбалалардың арасында, атақты ұстаз Хамза Санбаевтың 13 жасар шәкірті Құмар Балжанов та бар еді. Кейіннен Атыраудағы мұнай техникумын үздік бітіріп, құлшынып еңбекке араласыпты. Соғыстан кейінгі мұнай саласы білікті мамандарға аса зәру еді. Мұнай кәсіпшілігінің басшылары Мәскеудегі И.М.Губкин атындағы мұнай институтына құжаттарын тапсыратын түлектердің тізіміне Құмар Балжановтың да есімін қосады. Кәсіби инженер-мұнайшы мамандарын даярлайтын ең ірі жоғары оқу орнында өткізген санаулы жылдардың ішінде студент Қ.Балжанов мұнай ғылымы корифейлерінің алдын көріп, тағылымын алды. Дипломды маман атанып, туған елге оралды. Өзінің өзгелер қызыға қарарлықтай айрықша тағдырын өзі қалыптастырды. 50 жылдан астам еңбек жолында ол басқа салаға табан аудармай, мұнай өндірісі атты асқан жауапкершілік пен ауыр бейнеттен тұратын мәртебелі салаға жегілді. Атырау, Ақтөбе облыстарының көптеген кәсіпшіліктерінде Құмекеңнің айшықты қолтаңбасы қалды.
Өткен ғасырдың 50-ші жылдардың соңына таман елсіз, сусыз жапан даладағы Прорваны игеру кең түрде қолға алынады. Ойдағыдай жүргізілген барлау жұмыстарының нәтижесінде 1960 жылы 11 тамызда №1 ұңғымадан өте жоғары қысымда мұнай мен газ бұрқағы әуеге шапшыды. 1962 жылдың жазында №1, 5, 6, 7, 8, 9 ұңғымалар сынақтан өтіп, мұнай беруге дайын тұрды. Дайын өнімді қабылдап алуға арнайы комиссия құрылады. Оның құрамына сол кездегі «Ембімұнай» бірлестігінің бастығы Жолдасқали Досмұхамбетов, Батыс Қазақстан геология басқармасының бас геологы Нәрен Имашев бастаған білікті мұнайшылар кіреді. Білікті комиссия мүшелері 1962 жылдың күзінде Прорваға келіп, ұңғымаларды тексеріп, қабылдау актісіне қол қояды. 1963 жылдың наурыз айында Прорва өз алдына енші алып, мұнай өндіретін басқармаға айналады. Білімі мен тәжірибесі толысқан Құмар Қайырбайұлы бас инженер болып тағайындалады. Прорваны алғаш игергендердің қатарындағы мұнайшылардың есімдері бүгіндері елімізге кеңінен танымал болды. Атап айтсақ, Мутиғолла Маташев, Хамза Қуантыров, Нәсіпқали Марабаев, Қожабай Дәулетов, Бағыт Қалиев, Сағидолла Нұржанов, Орынғазы Есқазиев, Наурызғали Бешімов, Асқар Рзиев, Мұқамбет Аққайыров, Беркін Ізтілеуов, Рая Ізтілеуова, Сәнтай Ідіров, Нұрғазы Қитуев, Сатыбалды Әділов, Қожас Лұқпанов, Мақсот Есенов. Расында да, Прорва секілді қалғып-мүлгіген жапан түзге жан бітірген Құмар Қайырбайұлы сынды жоғарыдағы аты аталған майталман азаматтар болатын. «Прорва» мұнай-газ өндіру басқармасында өткізген жылдарында Құмекең көпшіліктің есінде нағыз өндіріс үшін жаратылған жандай болып жатталды. Бұрын түрен салынбаған тың өлкенің төсін дүбірлетіп, мұнай өндіру – айтуға ғана оңай. Бас инженер болып Құмекең бар болғаны 3 жылдай ғана жұмыс жасаған екен. Өзін білікті маман ретінде көрсете білген жас инженерді «Эмбанефть» өндірістік бірлестігінің басшылары аталған мұнай-газ өндіру басқармасына басшы етіп тағайындады. Ұжымның тізгінін қолға алған Құмекең «Прорва» мұнай-газ өндіру басқармасының жұмысын ақсатып алмас үшін көптеген шаруаларды кезек күттірмей шеше білді. Жоспарлы, кешенді геологиялық барлау жұмыстарын кеңінен жүргізуге аса мән берді. Геологиялық барлау жұмыстарын сапалы жүргізу арқылы да мұнай-газ өндіру көлемін еселей түсуге болатынын білді. Сонымен қатар, бұрын бұрғы салынбаған тың өлкеде жан-жақты дамыған инфрақұрылымда жоқ болатын. Құмекең уақытпен санаспастан еңбек етіп жүрген бұрғышылардың тұрмыстық қажетін дер кезінде шешті. Мұнайшылар мекені саналған Сарықамыста ол кезде бар болғаны 2 қатарлы 8 үй ғана болған. Халық ауыз суды тасып ішеді. Осы арада мына бір аңызға бергісіз әңгімені еске ала кетейік. Қайбір жылы Қазақ КСР КП Орталық комитетінің екінші хатшысы М.Соломенцев мұнайшылардың тыныс-тіршілігімен танысайыншы деген оймен Прорваға ат басын бұрыпты. Содан Құлсарыға тікұшақпен жеткен М.Соломенцев кідірместен Прорваға тартады. Жапан түздегі мұнайшылардың бейнетін өз көзімен көрген М.Соломенцев кездесуге келгендермен әңгімелесіп тұрғанда аяқ астынан көз аштырмас құмды дауыл көтеріледі. Қоштасар-қоштаспастан желдеткіші бар көлігіне апыл-ғұпыл жеткен ол жол бойы қасындағыларға «ойпырым-ой, мынандай ит арқасы қиянда еңбек етіп жатқан мұнайшылардың әрқайсысының кеудесіне Социалистік Еңбек Ерінің Алтын Жұлдызын тақса да артықтық болмас», – деп бас шайқапты дейді. Бұл сөйткен Прорва ғой. Осы Прорвада Құмар Балжановтың айшықты қолтаңбасы қалды. Тәжірибесі шыңдалып, беделді басшы атанды. Қарамағындағыларға қатал талап қоятындығы мен қиындық атаулыдан сескенбейтін қасиетін елеген ұжымдастарының «Қара нар» деп атағаны да осы кезең еді. Кейіннен «Ембімұнай» бірлестігінің бас инженері болып 11 жыл, осыншама уақыт «Жайықмұнайгаз» өндірістік басқармасының басшысы болған кезінде де Прорвадағы шар болаттай шыңдалып, молынан игерген тәжірибесінің көп көмегін көрді.
Еліміз тәуелсіздігін алған тұста Құмекең «Жайықмұнайгаз» басқармасының басшысы болатын. Ол кезең мұнайдың баррелі 9 долларға дейін құлдырап, дағдарыстың нағыз шырқау биікке шыққан кезеңі еді. Міне, осындай сеңсоқты кезеңде Қ.Балжанов басқармадағы мұнай өндірісі жұмысын еш төмендетпеген. Сол жылдары «Ембімұнай» өндірістік бірлестігі өндіретін мұнайдың 70 пайызға жуығын «Жайықмұнайгаз» басқармасы беріп келді. Жұмысқа кіріскен алғашқы жылдың өзінде аумағы атшаптырым өндірістік база, 500 шаршы метрлік екі жылыжай, мұнайшыларға арнап монша тұрғызылды. Жыл сайын мұнайшылар отбасына жаңа пәтердің кілті табысталып жатты. Бүгінгі С.Балғымбаев кен орнындағы 100 орындық финляндиялық типтік жатақхана мен Аққыстаудағы 100 орындық балабақшаның да құрылысы аяқталып, Құмар Балжанов басшы болған кезде пайдалануға берілді. Мартышидан жылыжай салынып, қызанақ пен қиярдан мол өнім алынды. 1988 жылы құмның жиегінен ашылған түйе шаруашылығындағы өндірілген емдік қасиеті мол шұбат әр мұнайшының дастарқанынан табылатын. Шұжық даярлайтын цех іске қосылып, түйенің өркеші қосылған шұжықтар аудан халқының үлкен сұранысына ие болыпты. Мұнайшылар тәжірибе алмасу мақсатында шет елге де осы кезеңде іссапарға шыға бастаған. Озат мұнайшылардың мемлекеттік марапатқа да осы кезеңде қолы жете бастаған болатын. Жоқшылық пен қымбатшылық қос өкпеден қысып тұрған сол кезеңде басқарманың есебінен құны бір миллион жүз мың доллар тұратын шет елдік медициналық құралдарды аудан орталығындағы ауруханаға алып беру – Құмар Балжанов сынды нақты шешім қабылдай алатын басшының ғана қолынан келетін іс екені белгілі. Әлгі медициналық аппараттарды тереңірек игеруі үшін аудандық аурухананың дәрігерлерін басқарманың есебінен Польшаға жіберіп оқытқандығын да Аққыстаудың тұрғындары күні бүгінге дейін аңыз қылып айтады. «Исатай ауданының құрметті азаматы» атанып, 1994 жылы зейнетке шыққан Құмар Балжанов 1995 жылы Жолдасқали Досмұхамбетов, Бөлекбай Сағынғалиев, Мақаш Балғымбаев, Асабай Хисметов, Орынғазы Есқазиев, Болат Еламановпен бірге «Теңіз» кенішін алғашқы ашушы маман ретінде Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысымен Мемлекеттік сыйлыққа ие болды. Құмекеңнің ондаған жылдарға созылған абыройлы еңбегі осылайша еліміздің ең жоғарғы мәртебелі сыйлығымен атап өтілді. Ол екі мәрте Еңбек Қызыл Ту, «Халықтар Достығы» ордендері мен бірнеше медальдарды кеудесіне таққан. «КСРО-ның құрметті мұнайшысы» және «Қазақстанның еңбек сіңірген мұнайшысы» мәртебелі атақтарының иегері атанды. Сонымен қатар, 1999 жылы қазақ мұнайының 100 жылдығы қарсаңында және 2008 жылы Президенттің Жарлығымен «Құрмет» орденімен екі мәрте марапатталған санаулының бірі.
1945 жылғы 6 маусымдағы КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен 17 жастағы Құмар Балжанов «Ұлы Отан соғысы кезіндегі ерен еңбегі үшін» медалімен марапатталады. Бұл бесіктен белі шықпай жатып, ауыр еңбекке жегілген Құмар Балжановтың адал еңбегіне көрсетілген құрмет болатын. Сонау Мәскеуде жүріп танысып, шаңырақ көтерген курстасы Изила Нұрғалиқызы екеуі алтын асықтай 4 ұл мен қызды тәрбиелеп өсірді. «Әке көрген оқ жонар», демекші, ұлдары Асқар, Рүстем, Мұхтар, Мұхит пен қызы Райхан да мұнайшы мамандығын игеріп, еліміздің бір пайдасына жарасақ деп шапқылап жүр. Бүгіндері Құмекеңнің немерелері де атакәсіпті игеріп, мұнай саласында жауапты қызметтер атқарады. Ғұмырын мұнай өндірісі саласына арнап, бар білімі мен білігін елдің келешегіне жұмсаған Құмар Балжановтың ғазиз жүрегі өткен ақпан айының он екінші жұлдызында тоқтады. Иманы саламат болсын оның. Кезінде ағылшынның премьер-министрі У.Черчильдің қасындағы ең ықпалды саясаткерлердің бірі болған адмирал Фишерден «Кто владеет нефтью, тот правит миром», деген ұлағатты сөз қалған. Ниетімізге қарай молынан берген мұнайымыз бар кезде, уақытша дағдарыстан да құтылармыз. Тек сол мұнайымызды игеретін мамандарға Құмар Балжанов секілді өз мамандығы мен ел-жұртын қадірлей білетін үлкен жүрек тілейік.
Кенжебек ТҰМАНБАЙҰЛЫ
