Осы жерде табиғаттың төл туындысы дерлік бір ғажайып тасойық бар. Боз селеулі даладағы бұл қазаншұңқыр көзге бірден көрінбейді. Оны бұрыннан білетін біреу болмаса, былай іздеп табу өте қиын. Сәтін салғанда ондай адам арамызда бар еді. Ол осы өңірдің тірі шежірешісі, аңшы, этнограф Қасым аға Тәукенов болатын. Ерейментаудың Тойғанкөліне балық аулай барғанымызда, міне, осы кісі бізді сол жұмбақ жердің тура төбесінен түсірді.
Шағын қойтастардың арасындағы бұл қазаншұңқыр жер бетінен 12-15 метр төменде орналасыпты. Көз өлшемімізге салып көргенімізде аталмыш тасойық ұзындығы 120, ені 60 метрдей аумақты алып жатқан сияқты. Төбеден қарағанда ол құдды бір маң даладағы үлкен көштен түсіп қалып, сол күйі ұмытылған алып астауды көзге елестеткендей. Айналасы жақпартастар қоршаған оның табаны бәкене бұта мен шүйгін шөпке тұнып тұр. Төр жақтағы итмұрын мен жабайы қарақат арасында жылтыраған жылға да байқалады. «Қыстағы қасат қардың құдіреті-ау», – деп ойладық іштей.
Жолбасшымыз Қасекең, Қасым ағаның айтуынша ертеде бұл жер барымташылардың қоналқалық мекені болыпты. Болымсыз нәрседен кектеніп, дауласқан рулар бір-біріне деген өшін елдің өрістегі малын айдап кетуден алған ғой. Сондай кезде барымташы ұрылар көрші ауылдың қолдарына түскен жылқыларын осында әкеліп, іздерін жасыратын болған. Яғни, олжа қылқұйрықтарды өзіміз сөз етіп отырған қазаншұңқырдың төменгі жағындағы қылтадан бір-бірлеп өткізіп алып, 5-6 күн шөбі де, суы да бар осында баққан. Сөйтіп, арттарынан шыққан айғай-шудың аңысын аңдаған. Қуғын әбден басылып, із кесушілер беті басқа жаққа ауғанда олар жылқыларды мына тасқорадан қайта шығарып, іңір қараңғылығымен алыс жолға аттанатын болған. Осындай барымта-сырымтадан кейін сырт көзден таса бұл қазаншұңқыр Қысырақ қамаған аталып кетіпті. Аталмыш сөздің мән-мағынасын иісі қазақ баласына тәптіштеп түсіндіріп жату артық шығар деп ойлаймыз. Қысқаша айтқанда, қысырақ үйірге қосылмағандықтан құлындамай қалған байтал не жас бие ғой.
Өзіміз сөз етіп отырған бұл қазаншұңқырдың бұрынғы замандағы жағдайы осылай болса, кешегі кеңестік кезеңде ол қырдағы малшыларды табиғаттың адам күтпеген қиындықтарынан аман алып қалатын мекен ретінде ел есінде қалып қойыпты. Соның бір мысалы 60-шы жылдарғы қара күзде мұнда қатты дауыл тұрып, төңіректегі кеңшарлардың бірінен отарлы қой шопанымен бірге ұшты-күйлі жоғалады. 4-5 күннен кейін ел бүкіл ауылды дүрліктірген оқиғаның «кейіпкерлерін» қыстауға қарай қайтып келе жатқан жерінен табады. Сөйтсе, шопан қатты желден ыққан малын Қысырақ қамаған қазаншұңқырына әкеліп, жан сақтапты. Содан 2-3 тәуліктен соң ауа райы өзгеріп, күн жылынады. Сол мезетте ол қойларын тасқорадан аман-есен шығарып, ауылға бет алған екен.
Жанболат АУПБАЕВ,
«Егемен Қазақстан»
Ақмола облысы,
Ерейментау ауданы
