Құлқынның құлдары

Петропавлдық Надежда Гноевых 2007 жылы «Қазақстан халықтық банкі» АҚ жергілікті фи­лиа­лынан 18.750.000 теңге несие алады. Ондағы мақ­сат – плас­тикалық терезелер шығаратын кәсіп­орын ашу. Қарызды 7 жылда өтеуге міндеттенеді. Бұған де­­йін кәсіпкерлікпен айналысып келген ол өндіріс орнын қажетті қондырғылармен жабдықтап, іске кірісе бергенде әлемдік қаржы дағдарысына тап болады. Қиындыққа кезіккеніне қарамастан несиені 8 ай бойы төлеп тұрады. Тығырықтан шығудың амалдарын әрлі-берлі іздестіріп, өзіне кепіл болған «Даму» кәсіпкерлікті қолдау қорына хат жазады. Несиені өтеу мерзімін ұзартуды өтінеді. Қор бас­шы­лығы, керісінше, оны алаяқ ретінде жазғырып, облыстық экономикалық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жөніндегі департаментке /қаржы полициясы/ бірнеше мәрте арыз түсі­ре­ді. Ондағылар бастапқыда кәсіпкердің іс-әре­ке­тін­де қыл­мыстық құрам болмауына байланысты ша­ғым­­ды қанағаттандырудан бас тартcа, кейін заңсыз құ­жаттарды пайдаланып несие алды, жалған кәсіп­керлікпен шұғылданды деген бірнеше айып тағады. Шынында да, осы жерде бір шикілік бар секілді. Біріншіден, кәсіпкердің бұрыннан жұмыс істеп тұр­ған ЖШС-тің құжаттарын пайдалану себебі неде? Екіншіден, мақсатты несиені қолма-қол ақшаға айнал­ды­ру қандай қажеттіліктен туды? Үшіншіден, Түр­киядан сатып аламын деген ойы­нан айнып, таңдау неліктен Алматыға түсті? Кәсіп­кер адалмын, таза­мын деп қанша безек қақса да, кү­дік келтіретін тұс­тар жоқ емес. Петропавл қала­лық соты 2010 жылы 13 қазанда үкім шығарып, жалған кәсіпкерлікпен ай­налысқаны үшін оны бір жылға бас бостан­ды­ғы­нан айырады. Прокурордың сотталушының іс-әре­кеті ауыр қылмысқа жат­пай­ты­ны, шартты жаза беру жөніндегі ұсыны­сы, асы­рауында кәмелетке тол­ма­ған баласы бары, дімкәс­тігі – ешқайсысы ескерілмейді. Облыстық сот үкімді өзгеріссіз қалдырады. Осымен Н.Гноевыхқа қатысты қылмыстық іске нүкте қойылғандай еді. Алайда, оны жазадан құт­қару­ға ықпал жасамақ болған Петропавл қалалық сотының судьясы Гүлмира Жолдасованың парамен ұс­талуы, облыстық прокуратура жасаған мәлім­де­ме­де кәсіпкердің тым қатаң жауапкершілікке тар­тылуын қаржы полициясына жазған арызымен байланыстыруы отқа май құйғандай әсер етті. Іле-шала облыстық сот арнайы мәлімдеме жариялап, прокуратура таратқан ақпаратты жоққа шығарды. «Екі түйе сүйкенсе араларында шыбын өледі» демекші, құқық қорғау органдарының өзара шам­шыл­дығы кәсіпкердің жазасын ауырлатып жібергендей болды. 2011 жылы 22 сәуірде ЕС-164/1 мекеме әкімшілігі жазаның жартысын өтеген сот­талу­шыны жақсы жағынан сипаттап, шартты мерзімге босату жөнінде Петропавл қалалық сотына ұсыныс түсір­гені­мен, прокуратураның қолдауына қарамастан судья Айдархан Жанақов қамақтан босатпау жөнінде шешім шығарды. Сот тарихында мұндай оқиғаның алғаш кезіккенін айта кеткен жөн. Енді Н.Гноевых алаяқтардың алдауына қалай түсіп қалып жүр деген сауалға тоқталайық. 2010 жылы наурызда қаржы полициясы оның үс­ті­нен қылмыстық іс қозғайды. Ол жағдайдың насырға шауып бара жатқанын сезіп, дереу адвокат іздестіреді. Ежелгі танысы, заң кеңсесінің дирек­торы Жан­на Құтышеваның ұсынысымен Ирина Коняева­ны жалдайды. Таңдау неліктен оған түсті деген мәселе төңірегінде әңгіме өрбитін болса, небір шым-шытырық шытырман оқиғалардың жатқа­нын іштей сезесің. Адвокат қылмыстық істің күр­де­лі­лігін желеу етіп, оны пара беруге үгіттей бас­тай­ды. Мау­сым­да іс сотқа тапсырылып, кәсіпкер тіпті жан­ұшы­­рады. Осы кезде Ж.Құтышева арам ой­ларын жү­зеге асыру үшін белгіленген жоспар бо­йын­ша іске кіріседі. И.Коняеваны «делдалдыққа» салып қоя­ды. Қыз­меттес әріптесі Анар Закари­на­ның Г.Жол­дасова­ны жақсы білетіндігін пай­да­ланып, қатары­на қосып алады. «Қаш­қалы тұрған қоянға «тәйт» десең зыта жө­неледі» демекші, ол тез көне кетеді. Судья құрбы­сымен кездесіп, мәселенің оңтайлы шешілуіне ықпал етеді. Сот материалдарына зер салсақ, ерекше белсенділігімен дараланғандардың бірі – Ж.Құ­тышева. Ол сыбайластарына үнемі ақыл-кеңес­тер беріп, жол нұсқап отырған. Қатаң жазаны жеңіл­дету үшін «сый­ақы» мөлшерін неше түрі құбылт­қан. Ақыры 5000 долларға пәтуаласқан. 2000 дол­ларды үшеуара бөліп алуға келіскен. Осылайша кәсіп­кер­дің сыртынан тор құрып, тегін олжаға кенелеміз деп масайрап жүргенде қақпанға қалай түсіп қалған­дарын өздері де білмей қалған. Қанша айтқанмен Н.Гноевых тісқаққан кәсіпкер емес пе? Алаяқ топтың қан қақсатып, орға жыққалы жүргенін сезіп қалған. Әрі қылмыстық істің басқа судьяға жол­дануы да үлкен секем тудырған. Оның соңы Эконо­ми­калық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жөніндегі агенттікке арыздануға мәжбүр еткен. Алаяқ топтың бір-бірін көптен бері білетіні, сыралғы таныстығы қылмыстық әрекетті алдын ала ойластыруға негіз болуы әбден мүмкін деген жорамал қисынсыз емес. Мысалы, А.Закарина­ның  Г.Жол­дасованың қарамағында 7 жыл­дай хатшы бо­лып жұ­мыс істеуі едәуір рөл атқар­ған сыңайлы. Судьямен кәсіпкерге жеңіл шара қолдау жайын қа­рас­тырып, жасаған «жақ­­сы­лығы» үшін қомақты алым беруге келіскен. Бірақ оның да, Коняева­ның да алаяқтық топтың бел орта­сында жүріп қылмыс­керлер емес, куәгерлер сана­ты­нан табылуы газет оқырман­дарын таңырқатуы мүмкін. Оны түсіндіре кетейік. Н. Коняева 10 шілде күні «Юрга» дәмхана­сының банкет залында И.Гноевых­тан 5000 доллар пара алып жатқанда құрықталған. Сол күні А.Закарина 4500 доллармен қолға түскен. Екеуі де қыл­мыс­тарын толық мо­йындап, қаржы полициясы қыз­мет­керлерімен бір­лесе жұ­мыс істеуге келіскен. Мұн­дай жағдайда қылмыстық жауапкершіліктен босату жайлы заңда қарастырылған. Петропавл қалалық соты­ның судьясы М.Гусев Ж.Құ­тышеваны Қылмыстық ко­декс­тің 177-ші және 313-ші баптары бойынша /алаяқтық, пара беруге делдалдық жасау/ айыпты деп тапты. 2 жылға бас бостандығынан айы­рып, дү­ние-мүлкін тәркі­леді. Ал, А.Закари­на­ның судья талап еткен 3000 доллар орнына 5000 доллар ұсынуы әлі күнге дейін жұм­бақ. Бұл жөнінде сот процесінде ашып ай­тыл­мады. «Су сұра­са, сүт берген қайран жең­гем­нің» қылы­ғын келтірген оның бұл әре­ке­тін­де «пәледен ма­шайық қа­шып­ты» дегендей қол­да­ғы қара­жат­тың бәрін беріп құты­лайын, судья қаралана берсін деген жы­мыс­қы есептің жатуы әбден ықтимал. Адамның ішін­дегіні кім біліпті. Алаяқ­тар­дың жан-жақты ойластыр­ған жос­пары­ның әшкереленуіне оңай олжаға ұмтылған ашкөздік себеп болды десек, шындыққа көбірек келіңк­і­рей­ді. Атамыз қазақ «дә­нік­кеннен құныққан жаман» деп текке айтпаса керек. Г.Жолдасова 2010 жылы 12 шілдеде заңсыз кәсіп­керлікпен айналысқан И.Гноевыхтың қылмы­сын бүркемелеу үшін жұмыс кабинетінде қомақты пара алып жатқан жерінен қолға түсті. Оған ірі мөлшерде алаяқтық жасады деген кінә тағылып, қылмыстық іс қозғалды. Алайда, күдіктіге қатыс­ты соттың тым созылып кететінін ешкім күтпеген еді. 2011 жылы 14 ақпанда өткен сот қосымша тергеу өн­дірісін жүргізу үшін қылмыстық істі Бас проку­ра­тураға қайтару жөнінде қаулы шығарып, об­лыс­тық сот өзгеріссіз қалдырды. Бірақ Бас про­ку­ра­ту­ра­ның наразылығы бойынша Жоғарғы Сот қалалық соттың шешімін бұзып, қылмыстық істі қайта қарауға жіберді. 30 маусымда қалалық сот­тың үкімімен Г.Жолдасова 5 жылға бас бостан­ды­ғы­нан айыру жазасына кесіліп, дүние-мүлкі тәркіленді. Әріптестері талабы күшті, кәсіби біліктілігі жоғары деп бағалаған судья осылайша әділдіктің ақ жолынан тайды. Азаматтық ар-ожданын сауда­ға са­лып, аяққа басты. Бұлтартпас айғақтармен ұстал­ға­нына қарамастан қылмыстық жауапкершіліктен құтылудың түрлі амалдарына баруы «суға кеткен тал қармайдының» кейпіне көбірек ұқсады. Мәсе­лен, ол өз сөзінде Закаринадан қарызға ақша алға­нын, оны қолхат арқылы рәсімдегенін көл­де­нең тартқанымен, дәлел жеткіліксіздігінен сотты илан­дыра алмады. Керісінше, аудио-бейне жазба мате­риалдар, электрондық поштадағы хат алысу­лар, ұялы телефондағы қоңыраулар бойынша алын­­ған деректер куәгерлердің сөздерімен толы­ғып, қыл­мы­сын тайға таңба басқандай мойнына қойып берді. Осы жерде қылмыстық істі қарау басқа судья­ға тапсырылғанына қарамастан Г.Жол­дасова­ның қар­мақ­қа ілігуі қалай деген заңды сұрақ туады. Тәжі­рибелі судья қатардағы маман­ның /Закарина/ ғана сөзіне сүттей ұйып, елп ете қалды деуге сену қиын. Әлдебір шен-шекпен­ділердің, қызметтес­тері­нің не жақын жандардың көңілін қимай қосақ арасында «күйіп»кеткен жоқ па деген күдік келеді кейде көңілге. Қалай десек те, судья беделіне кө­лең­ке түсіретін әрекетті ешнәр­се­мен ақтауға бол­май­ды. Екінші бір дүдамал жәйт – пара төңірегінде. Келіскеннен көп мөлшерде пара талап ету секілді мәсе­ленің де ара жігі ашыл­май қалған. Құқық қорғау органдары Г.Жолдасовамен де ымыра­ласып, бірлесе жұмыс істегенде оқиға басқаша арнада өріс алар ма еді? Өйткені, оның 2000 долларды қайда, кімге апара жатыр деген сұрақ­тың жауабы шешілмеген күйде қалған. Жан-жақтан қаумалаған осындай сан­сыз сауал­дар­ды ой елегінен өткізе келе қылмыс­тық топты әш­керелеу операциясы аяғына дейін жеткізілді ме, болмаса орта жолдан кілт үзілді ме деген түйт­кіл­дің қылаң берері анық. Неге екенін қайдам, бізге іс ақырына дейін жеткізілмегендей, толық аяқтал­ма­ғандай көрінді. Өмір ЕСҚАЛИ. БЕТ ҚАТТАЛЫП ЖАТҚАНДА: Өрмекшінің торындай, жолбарыстың жымындай шым-шыты­рық, шыр­мауы көп қылмыстық іске облыс­тық сот нүкте қойды. Жазаға тартылу­шы­ла­р­дың талап арыздары қана­ғаттандырылмады. Ал, Н.Гноевыхтың өтініші қайта қаралып, жазасын өтеу мерзімінен бұрын босатылды. Солтүстік Қазақстан облысы.