Жапония сыртқы істер министрлігінің шақыруымен Қазақстаннан, Қырғызстаннан, Тәжікстаннан және Өзбекстаннан осы елге арнайы келген журналистер сапар барысында Хиросимаға да ат басын бұрған едік. Жапон тарапы осында атом бомбасының салдарын есте қалдыруға арналған мемориалдық музеймен танысуға, сол кезеңнің куәгерімен әңгімелесуге зор мүмкіндік жасады.
Хиросима қасіреті
Делегация құрамында Қазақстанның өкілі бар екенін білген Мимаки мырза атом бомбасының қасірет-қайғысы қазақ пен жапонға ортақ екенін алғашқы танысу барысында-ақ бірден байқатып, әңгімесін бас-тамас бұрын Семейдегі ядролық сынақ салдарынан хабардар екендігін атап өтті.
Бомба жарылған күні Мимаки анасымен бірге Хиросима маңындағы ауылдарында, жарылыстың кіндігінен 17 шақырым қашықта болған. Ал теміржолда істейтін әкесі сол күні қалада, темір жол вокзалында екен. Құдай сақтап, дәл бомба жарылған сәтте ол вокзалдың жерасты қабатында жүріп, аман қалыпты. Алайда, жарылыстан кейінгі радиацияның зардабынан ешқайсысы құтыла алмаған. Әкесі мен анасының денсаулығы нашарлап, жиі науқастана беретін болған. Мұның себебі радиациядан екенін олар әбден кеш, 1952 жылы АҚШ сутегі бомбасын сынаған жарылыстан кейін барып білген. Жалпы, хиросималықтарға сол кездері өлімге соқтырған аурудың, ақ қан және басқа да көптеген дерттің себебі радиациядан екені осы кезде ғана белгілі болған. Атом бомбасынан зардап шеккен хиросималықтар Үкіметтен өтемақы төлеуді, өздерін радиациядан зардап шеккендер ретінде мойындатуды талап ету қозғалысын сол кезде бастаған.
«Жарылыс кіндігінде болған адамдар бірден күйіп кеткен, одан алысырақтағыларының өзі ыстық ауа толқыны мен радиациядан денелері қап-қара көмірге айналған», дейді Мимака жан түршіктірер сұмдық суреттерді көрсетіп.
Осы арада бүгінде көпшілікке мәлім деректерге тоқтала кеткеніміз артық болмас. АҚШ Хиросимаға атом бомбасын 1945 жылы 6 тамызда тастағаны белгілі. Мемориалдық музейге қойылған, жартылай бүлінген мына сағат тажал жеткен уақытты – алапат қарудың ажал отын сеуіп жарылған сәтін мәңгілікке әйгілеп, 8 сағат 15 минутты көрсетіп тоқтаған.
Жарылыстың қуатынан бомба түскен жердің айналасындағы 3 шақырымға дейінгі аумақтағы үйлер мен ғимараттар толық немесе жарым-жартылай қираған. Аман қалған адамдардың көбісі жарылыстан кейінгі улы шаңға тұншығып, ішкі ағзаларының бүлінуінен бірнеше күн бойы жапа шегіп көз жұмған. Енді бір бөлігі жарылыс кезінде радиациялық сәуле сіңірген заттар арқылы ұзақ уақыт бойы таралып тұрған радиацияға ұшыраған. Зардап шеккендерге медициналық көмек көрсетуге келген адамдар да осындай радиациялық сәулеленуге ұшырап, олардың көпшілігі көп ұзамай өмірден озған. 1945 жылы Хиросимада 350 мың халық болса, жыл аяғына дейін соның 140 мыңы өлген.
Иә, сөз басында айтып өткеніміздей, Қазақстан мен Жапонияға атом қасіреті ортақ. Қасиетті Семей жерінде 1949 жылғы алғашқы сынақтан бастап, қырық жыл бойына үздіксіз жасалған ядролық жарылыстардың ұлтымызға тигізген зиянын сөзбен жеткізу мүмкін емес. Осы кезеңде жасалған 456 ядролық жарылыстың жалпы қуаты АҚШ-тың Хиросимаға тастаған бомбасынан 2,5 мың есеге асып түскен. Алапат жарылыстардың салдарынан қара жер қақырап, қалың ел қан құсты. Онкологиялық және басқа да ауруларға шалдығу көрсеткіштері еселеп өсіп, қаншама шарана генетикалық ауытқуларға ұшырағандықтан өмірге келмей жатып көз жұмды. Қаншасы жарымжан, мүгедек болды. 500 мыңнан астам адам түрлі деңгейде полигон зардабын тартты. Бұл сан іс жүзінде одан әлдеқайда көп болуы мүмкін.
Қазақ пен жапонның мақсаты бір
Адамзат баласы ойлап тапқан алапат қырып жойғыш қарудың улы заһарына ұшырап, зарлы қасіретін шеккен қос халық – қазақ пен жапонның бүгінде ниеті бір, мақсаты ортақ болуы заңдылық. Семей ядролық полигонын жауып, әскери қуаты жөнінен әлемдегі төртінші орында тұрған ядролық қарудан бас тартқан тәуелсіз Қазақстанның, оның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың жаһандық бейбітшілікті қамтамасыз ету бағытындағы барлық бастамаларын Жапония тарапының үнемі қолдап келуі, сондай-ақ екі елдің ядролық қарусыздану, әлемдік қауіпсіздікті сақтау мәселесінде бір-біріне халықаралық аренада ұдайы қолдау көрсетуі соның айғағы.
Сөз соңы: Бүгінгі Хиросима аспанмен таласқан зәулім ғимараттары, сәулеті жарқыраған үйлері мен жасыл желекке оранған саябақтары, тап-таза көшелері бар заманауи қала. Ядролық тажал қарудың адамзатқа қандай сұмдық қасірет әкелетінін мұнда атом бомбасынан қираған күмбезді ғимарат пен арнайы мемориалдық музей ғана әйгілеп тұр. Ондағы экспонаттарды көргенде тұла бойыңды түршіктіріп Семей қасіреті де көз алдыңа келеді.
Айбын ШАҒАЛАҚ,
«Егемен Қазақстан» –
Токиодан (Жапония)
