Ал адам денесінің, шамамен алғанда, үштен екі бөлігі судан тұратынын білесіз бе? Ми жасушаларының 85 пайызы су. Оны айтасыз, адам сүйегінің де 25 пайызы судан тұрады. Су – өмір нәрі. Адам ағзасындағы су ұдайы қозғалыста болып, жаңарып отыруы тиіс. Мамандардың пікірі осындай. Атағы алысқа кеткен Иран дәрігері Ферейдун Батмангелидж судың адам өмірі үшін қажетті бірнеше қасиеті бар екенін айтқан болатын. Су сүйек буындары ауруларының алдын алып, иммун жүйесін жақсартады, қанның қоюлануына, жүрек және ми тамырларында қан қатпарларының қатып қалуынан (тромбы) сақтайды. Мидың жақсы жұмыс істеуіне де судың пайдасы зор.
Адам ағзасында су жеткілікті мөлшерде болса, ми, жүрек, өкпе, бауыр, бүйрек қалыпты жұмыс істейді. Су жетіспесе буын шеміршектері құрғап, сырқатқа шалдығуға әкеледі. Адамның денесінде су тапшы болса қан қысымы көтеріліп, ас қорыту жүйесі бұзылып, мидың жұмысы мен есте сақтау қабілеті нашарлайды. Көптеген ауру түрлеріне шалдығу адам бойында судың жеткіліксіздігі салдарынан болады.
Бұл туралы да аз айтылып жүрген жоқ. Бірақ одан қорытынды шығарып жатқанымыз шамалы. Бұл сөзімізге нақты дерек келтірейік. Германияда әр адам орташа есеппен алғанда айына 90 литр су тұтынады екен. Ал Франция мен Ұлыбританияда бұл көрсеткіш – 100 литр. Финляндияда әр адам ай сайын 150 литр су ішетін болып шықты. Ал Қазақстанда әр адамның бір айда ішетін су мөлшері бар-жоғы – 36 литр. Басқа мемлекеттердің тұрғындарымен салыстырғанда 4-5 есе аз. Мұның зардабы – елімізде жүрек-қан тамырлары ауруларына шалдығатындар қатары азаймай отыр. Егде адамдар ғана емес, жастардың арасында да осы кеселге душар болғандар көп. Осының алдын алуға бола ма? Болады. Оған дәлел – Назарбаев университеті Өмір туралы ғылымдар орталығы ғалымдарының зерттеу еңбектері. Осы университеттің профессоры, медицина ғылымының докторы, АҚШ-тың атақты ғылыми орталықтарында, ондағы ең беделді медициналық жоғары оқу орны – Джон Холкинс университетінде профессор болып қызмет атқарып, біраз жылдарды араға салып елге оралған Алмаз Шарманның өмірді ұзарту мен денсаулықты жақсартуға байланысты жазған зерттеу еңбектері өте көп. Оның «Формула здоровья», «Биомедицина: здоровье и долголетие» кітаптарын айтсақ та жеткілікті.
Қалың көпшілік бұл еңбектерді жылы қабылдады. Керегін алып, қажетіне жаратып отыр. Бірақ бұл маңызды тақырып бір-екі кітаптың немесе бір-екі жылдың айналасында тәмам болмайтыны анық. Ұдайы зерттеуді қажет ететін мәселе. Басқасын былай қойғанда, қазақстандықтардың таза ауыз суды, бұлақ суын жеткілікті пайдалануы қажеттігін Назарбаев университетінің Өмір туралы ғылымдар орталығының мамандары айтудай-ақ айтып келеді. Бірақ соған немқұрайдылықпен қарайтынымыз өкінішті. Айталық қазір, әсіресе, қыз-келіншектер арықтаудың әдіс-тәсілдерін ғаламтордан іздеп, бас қатырып жатады. Бұл ретте Назарбаев университетінің ғалымдары ұсынып отырған ең қарапайым әдіс – су арқылы салмақ қосудан сақтану. Тәжірибеге қарағанда, су жеткіліксіздігі салдарынан адамның ағзасында заттардың алмасуы бұзылып, денедегі май қалыңдай бастайды. Сонымен бірге калориясы мен майлылығы жоғары тағамдарды мөлшерден тыс және жиі пайдалану да семіздікке әкелетінін білеміз. Сондықтан тәбетті ашу үшін ас алдында көп мөлшерде су ішу қажет. Асқазанды суға толтыру арқылы тәбетті шектеп, тамақты аз жейтін боласыз. Бұл да семіздіктің алдын алудың бір жолы. Ең бастысы, суды жеткілікті мөлшерде тұтыну адам ағзасын жасартып, тері қабаттарының жақсаруы мен әжімдердің тегістелуіне мүмкіндік беретінін дәрігерлер әлдеқашан дәлелдеген. Сондықтан сұлу көрінгісі келіп, түрлі ота жасатуға жүгіретін қыз-келіншектер қолдан келетін осындай қарапайым әдістерге де мойын бұрса құба-құп болар еді.
Қазақстанның бірқатар бөлігінде таза ауыз су өзекті мәселе екенін жақсы түсінеміз. Оны шешу үшін мемлекет тарапынан «Ақбұлақ» бағдарламасы қабылданды. Бұл бағытта атқарылып жатқан жұмыстар да бар. Бірақ соған қарамастан, таза ауыз су мәселесі әлі түбегейлі шешіле қойған жоқ. Сондықтан осы өзекті мәселені шешуге септігі бар ұсыныс айтқымыз келеді. Мамандар жан-жақты зерттеу жүргізіп, сүзгіден өткен судан гөрі бұлақ суы адам ағзасына ең пайдалы деген тұжырым жасап қойды. Бірақ бірен-саран болмаса, қазір бұлақ суын пайдаланып жатқандар жоқтың қасы. Өйткені бұлақ көзін ашпасаң бітеліп, суы тартылатынын бәріміз де білеміз. «Бұлақ көрсең – көзін аш» деп халық тегін айтпаған болса керек. Кешегі кеңестік кезеңде жаз жайлауға көшкенде адамдардың да, мал-жанның да су ішетін орны бұлақ болған жоқ па? Тіпті кейбір шаруашылықтар егістік үшін осы бұлақ суын пайдаланатын. Өйткені арынды бұлақтардан тәулігіне миллиондаған текше метр су ағатын. Мыңғырған малды да, жерді де суаруға жететін. Өйткені қар кетер-кетпес, көктем шығар-шықпас уақытта бұлақ көздері аршылып, атшаптырым айналасы ретке келтіріліп, малшы қауым қоныс тебетін еді ғой. Сол уақытта, бір қызығы, адамдар да, мал-жан да ешқандай ауру-сырқауға шалдықпайтын. Өйткені бұлақ суы – кіршіксіз таза. Ем. Қазір соның бәрі ұмыт қалды. Жайлау да жоқ, таза бұлақ та жоқ.
Жүздеген бұлақ көздерін көктем шыға аршуды ойлап жатқан да ешкім жоқ. Әйтпесе Қазақстанның оңтүстігі мен шығысында, қарт Қаратау мен Алатаудың баурайында, Ерейментау алқабында және басқа да өңірлерде суы мол әрі бал татитын бұлақтар болғанын көнекөз қариялар айтып отырады. Қазіргідей таза ауыз су тапшы болып отырған шақта соны қайтадан қолға алса қайтер еді? Бұлақ көздерін ашу арқылы таза ауыз суға қол жеткізумен бірге табиғаттағы тепе-теңдікті сақтаймыз. Бұл сауабы мол, игілікті іс болар еді. Көршілес Ресей елінде арынды бұлақтардың суын жылу мен энергия қуатын алуға пайдаланып отыр. Таза суға қолы жетпей отырған ағайынға пайдасы мен шапағаты тиетін осындай қам-қарекет жасауға болмас па? «Бұған қыруар қаражат керек» деп дау айтатындар да табылатын шығар. Бірақ халық денсаулығынан артық қандай байлық болуы мүмкін? «Бұлақтарды ашып, табиғаттағы тепе-теңдікті сақтайтын болсақ, су көздері де сарқылмайды» деген ой айтады мамандар. Сондықтан бұл мәселені де тиісті орындар ойластырса, құба-құп болар еді.
Ғалым ОМАРХАН,
«Егемен Қазақстан
