– Ержан, сіз қалада өскеніңізбен ата-әжеңіздің бауырында болған жоқсыз ба? – деп сұрағанмын.
– Иә, апай, оны қайдан білдіңіз, – деп таңданды.
– Бірнеше күннен бері түйген ойым ғой, ата мен әже көрген баланың өз ерекшелігі болады, сол сіздің бойыңыздан анық байқалады, – дедім.
– Рахмет, апай, ата-әжемнің арқасында тілім қазақша шықты, ертегі айтып беріп, қазақша шараларға, ұлттық театр мен музейлерге ертіп баратын. Бүгінде ол кісілер о дүниелік болды, әкем де сол кісілердің соңынан аттанды. Ал қазір анам бар, күніне бір рет телефон соғып тұрмасам мазасы кетеді, – деп жұмсақ жымиды.
– Онда, – дедім Ержанға, – бүгін сөйлескеніңізде анаңызға сәлем айтыңыз. Бір журналист апай балаңызға әулетіңіз болып жақсы тәрбие берген екенсіздер деп айтты деңіз, танымайтын адамның баласына сондай сөз айтуы ана үшін мәртебе ғой. Шынымен анаңыз есті кісі екен, сізді ата-әжеңіздің баулуына бергенінен жақсы азамат тәрбиеленіп шығыпты. Ендігі жерде немере, шөбере сүйіп тек рақатқа бөленсін деп тілегін айтты деңіз, – дедім. Сол сәт Ержанның жүзі ерекше нұрлана түсті.
Расымен де атаның, иә әженің тәрбиесін көрген бала ерекше. Әулетімізде әкеміз немере сүймей ерте қайтыс болды да, немерелер ата көрген жоқ, есесіне әжелері сексенді артқа тастап көз жұмған. Әлі күнге немерелері көшеде әже көрсе айналып қасынан шыға алмайды. Қолындағы сөмкесін көтеріп, есігін ашып беріп, көшеде тайып кетпесін деп қолтығынан сүйеп бара жатқандарын әлденеше рет көрдім. Бірде «Осы сендер көшеде әже көрсеңдер елжіреп тұрасыңдар, иә десем, иә, ата болмағандықтан ба, атаға үлкен кісі деп қана қарайсың, ал әжені көргендегі сезіміміз мүлде бөлек. Мамамыз (әжелерін мама дейтін) еске түседі», десті.
Өткенде әлеуметтік желі бетінде «Қазақта бірінші перзентін кемпір-шалға беру деген жабайы дәстүр бар. Сонда әке-шешесі ертең оны қайтып алатынын, сөйтіп, бала өзі үшін бөтен отбасына тап болатынын ойламайды», деген пікірге қатысты үлкен пікірталас туды.
Сонда бірі «Мен әжемнің тәрбиесін алмасам осындай адам болмас едім. Себебі сені өмірде тәжірибесі жоқ, жас адам емес, тірліктен түйгені бар, жақсы мен жаманды көргені бар адам тәрбиеледі. Тәжірибесіз әке-шешеден гөрі әжеден алған тәрбие көп артық, ол сені әр нәрсенің аражігін ажырататын адам етіп өсіреді. Аялайды, мойымауға, ойлануға, алға ұмтылуға, адами қасиеттерді меңгеруге баулиды. Олардың ойлау жүйесі де жастардан мүлде бөлек қой, әжең өзінен гөрі маңайын, туған-туыстың жағдайын ойлайды, қайсысына көмек, қайсысына мейірім керектігін, қайсысының бұрыс кетіп бара жатқанын көрсе қайыруын да біледі. Менің қазіргі дәстүрді білуім, ағайынмен араласуым, жақсы көру сезімімнің болуы сол әжемнен дер едім. Менің өзіммен құрдас бөлем бар. Ол қалада әке-шешесінің қолында өсті. Ауылда тұратын ата-әжесіне демалыстарда ғана баратын, ал біздің үйге сирек келетін. Маған қарағанда ол өмірге икемсіздеу, дәстүрді біліңкіремейтін, ал туған-туыстың басында бір жағдай болса тек ұят болады, сондықтан баруым керек деген міндетті орындау тұрғысынан ғана қарайтын адам болып жетілді. Әженің баласының өзге баладан мәртебесі де жоғары, туыстар да, көршілер де, тіпті былайғы таныстың өзі саған сол тұрғыдан қарайды. Сондықтан сен еркінсің, бірақ ессіз болмайсың. Өйткені еркелете тұрып, қатеңе жауап бергізетін, менің балам жаман деген атты естіртпе дейтін мейірім мен қаттылығы егіз мықты қамалың бар», дейді.
Қоғамда осы сауалдың тууы көңіліме алаң кіргізді. Көпшілік қолдап кетпегенімен осы мәселе көтерілуінің өзі ұлттық дәстүрді мансұқтау, өз қағынан өзі жеру және оны насихаттау емес пе?! Пенденің өзі ғана адаспай, жаңсақ ойдың жетегіне көпті батырса не болмақ?..
Анар ТӨЛЕУХАНҚЫЗЫ,
«Егемен Қазақстан»
