Бұл жолы Әбішті емес, Әбіштің қарашаңырағын, кітаптарын көру үшін қастерлі табалдырығын аттадық. Қаламгердің өзі айтқандай оқушы кездерінде-ақ ықыласты, ыстық сезімдерімен табысқан Клара апамыз қарсы алды. Кімдерді күтпеген, кімдерді қарсы алмаған аяулы жан бұл?! Әбіш өз қатарынан бұрын үйлі болғанда, бүкіл жора-жолдастары осы апамыздың дастарқанынан дәм татып, осы үйдің төрінде айран-асыр болып жатады екен. Дәурен өтіпті. Бұл күнде бәрі қартайып, қатары сиреген буын еліміздің әр тарабында оқшау-оқшау естелік айтатын үйге айналыпты. Енді міне, жарты ғасыр өткен уақытта да сөзге, әдебиетке қызығып жүрген немереге татитын жастарды Клара апамыз тап сол замандастарын күткендей құрақ ұшады.
Ортаңғы үлкен бөлменің үш қабырғасын ала орналасқан кітап сөресінде әлемнің жауһарлары рет-ретімен, тақырыбымен, жанрымен жайғасыпты. Дүние ісіне, үй тіршілігіне өмірі араласпаған Әбіш бұл жолы кітаптарды өзі реттепті. Тарих, әдебиет, мәдениет, сөз өнері теориясына қатысты еңбектер ұшаң-теңіз. Бірін танып, бірін мүлде танымаған қалпы үңілеміз. Жазушының өз еңбектері, әлем тілдерінде жарық көрген кітаптары жеке тұр. «Оқымай қалған кітабы жоқ» дейді апамыз таныстырып жатып. Біз шүбәсіз сеніп, бас изейміз. Кітапқа сүйенген әр кезеңде түсірілген фотосуреттердің тарихы да бөлек бір шежіре.
Үйдің қабырғаларына майлы бояумен салынған картиналар ілініпті. Сонау 1978 жылы немістер әлемнің үздік жүз жазушысын анықтаған. Солардың жиынтық суреті де үлкен болып ілініп, сән беріп тұр. Арасында үш мұсылман бар. Расул Ғамзатов, Шыңғыс Айтматов, Әбіш Кекілбайұлы. Енді бір картина – Шерқала. «Ұйқыдан оянған ару» еңбегінде жазушы: «Түс кезінде Ақмыш бұлағының қарсы алдындағы айналасы бір шақырымдай құм тастан тұратын жан-жағы ұшпа құз Шерқала шыңын барып көрдік. Оның басына шығу үшін әдейі баспалдақ жол жасалыпты. Етегінде тас қамалдың жұрнағы жатыр. Басында ел тұрған қоныс, шамасы құдық болса керек, бір түпсіз шұқыр бар. Сыңайына қарағанда, жер асты пана сияқты бор кеуектен салмағы 17 фунт болатындай сауыт тауып алдық. Өне бойын тот басып кетіпті, батыр жауынгердің сауытына ұқсайды, көп жерін оқ тесіп тастапты. Оқ тиген жерге қатқан қаннан тұрған тоттың ізін қанша тазартсақ та кетіре алмадық. Шерқала шыңының биіктігі 90 сажындай. Оның қасындағы көне қамал орнынан ұзындығы 6 вершок, қалыңдығы бір вершок төрт бұрышты жақсылап күйдірген қыш кірпіштер тауып алдық. Оның бір сынығын Новопетровск бекінісіне әкеліп, қамал салып жатқан инженер капитан Геннерихқа көрсетіп едік, жақсы кірпіш деп мақтады. Шамасы сол маңнан табылған тас көмірдің табына күйдірілсе керек». Бұл М.И.Иваниннің «Орыс география қоғамы жазбаларының» 1847 жылы шыққан 11 кітабында жарияланған «1846 жылы Маңғыстау түбегіне барған сапарым» дейтін ұзақ жол жазбаларынан алынған үзінді» деп мысал келтіріпті.
Серікбай Қондыбай Шерқаланы Маңғыстаудың символы деп, тау тарихын қырымдық жырлар циклымен байланыстырып зерттепті. Онда тарих та, айтар сөз де мүлде алысқа кетеді. Жолбарыс қала деген мағынаны білдіретін мекен туралы аңыз да көп. Клара апамыз соның біреуін айтты. Қазақтар мен түрікмендер соғысқанда, түрікмендер осы таудың басына шығып кетіпті. Су алу үшін төменге қауға тастайды екен. Қазақтар қайта-қайта қауғаны қиып отырған. Сусыз қалған түрікмендер беріліпті дейді. Бұл маңғыстаулық А. Танатов деген суретшінің сыйлығы екен.
Тағы үш картина бар. Бірі – жазушының өз портреті. Екіншісі – Каспий жағалауы. Үшіншісі – Басқұдық. Әбіш туған жер. Оңдыдан ары. Құдықтың суын жазушы қайта шығартып, қалпына келтірген екен. Бұл картиналарға арабша жазумен Айтқали деп қолтаңба салынған.Туған жерге деген ықыласы ауылын қабырғаға көшіріп келіпті.
Қоштасарда Әбіш кітапханасына тағы бір рет көз салдым. Ұзақ қарадым. Немересі Абыл: «атамның сызып оқыған кітаптарын өзім қараймын, ие боламын» деп отыр. Қаз қатар тізілген даналардың ортасынан орын алу ендігі ұрпаққа тіпті қиын соғатындай көрінді. Сөредегі кітаптар маңғаз, мәртебелі. Шұқшиып қараған сайын, бағасын сезіп, құлпыра түседі. Әбіштің қолын алған кісі баласы ғана емес, Әбіштің қолына түскен кітап та бақыттымын деп кеуде қағатындай. Қақсын. Жарасады.
Саулық айтып есікті жаба бергенде Шерқала жылт етті де, толық қарап үлгермедім. Енді ойлап отырмын, бәлкім, Әбіш ауылымен осы картиналар арқылы табысып, ұзақ қарап отырған болар. Сағынышпен...
Бағашар ТҰРСЫНБАЙҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»
