Автокөлік өнеркәсібі жұмысының 80 пайызы машинаның көмегімен атқарылады. Давостағы дүниежүзілік экономикалық форумның негізін қалаушы әрі президенті Клаус Шваб «Төртінші өнеркәсіптік революция» атты еңбегінде робот техникасының көптеген салаға – өндірістен ауыл шаруашылығына, жеке саудадан қызмет көрсетуге дейін ықпал ететінін жазған болатын. Сондықтан отандық робот техникасын дамытуға арналған кез келген жобаның келешегі бар. Себебі жаңа технологияның қарқынды енгізілуі еңбек нарығының болмысын айтарлықтай өзгертті.
Астана қаласындағы халықаралық мектепте World Robot Olympiad атауымен өткен ұлттық біріншілік қатысушыларының жобаларына назар аударған жан жақын келешектегі жаңа цифрлы кезеңнің қазақстандық кәсіби мамандарын көргендей әсерде қалады. Еліміздің әр түкпірінен келген 250-ден астам оқушының Lego, Arduino uno, WeDo конструкторлары арқылы жасаған робот жобаларының әлеуметтік, экономикалық, экологиялық және басқа да салаларды қамтыған тақырыптары сан алуандығымен әрі өзектілігімен ерекшеленеді.
Айталық, Семей қаласындағы физика-математика бағытындағы Назарбаев зияткерлік мектебінің 11-сынып оқушылары Назым Жазылбекова мен Айғаным Сағидоллина тағам өнеркәсібін дамыту саясатын іске асыру мақсатында ғимараттардың сыртқы қабырғасын тиімді пайдалануды робот техникасының көмегімен жүзеге асыруды көздейді. «Қазіргі таңда гендік модификацияға ұшыраған өнім көлемі артуда. Сондай-ақ ірі қалалардың экологиясы бұзылды. Бұл орайда ғимараттардың қолданыссыз тұрған сыртқы қабатын өсімдік өсіретін орын ретінде тиімді қолдануға болады.
Яғни қабырғаға текшеленген ұяшықтар орнатып, оның ішіне гүл өсіретін қыш құмыраны қою арқылы оған жеміс-жидек егеміз. Арнайы робот рельстермен жүру арқылы әр ұяшыққа барып, жеміс-жидекті қарауға, күтуге және жинауға мүмкіндік бар», дейді Назым Жазылбекова. Оқушылардың зерттеуінше, егер ұяшықта құлпынай өсірсе, бұл өсімдік күніне 12 сағат жарық пен аптасына 2 рет 15-20 литр суды қажет етеді. Есептеулер арқылы 9 қабатты үйдегі 14400 құлпынай түбі күніне 1 кило көмірқышқыл газын жұтатыны анықталды. Осы арқылы қаланың экологиясы жақсарады. Сондай-ақ одан 5 күнде орта есеппен 2,5 млн теңге пайда табуға болады. Аталған жоба таза өнім алуға, сонымен бірге шағын және орта бизнесті дамытуға көмектеседі. Жұмыстың 90 пайызын робот орындайтындықтан «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасы міндеттерін орындауға да септеседі.
Ал Шымкент қаласындағы химия-биология бағытындағы Назарбаев зияткерлік мектебінің оқушысы Сайлаубек Нұрғиса Arduino uno қондырғысы, ультра дыбысты датчик пен жарық диодтары арқылы жолда жүрудің интеллектуалды жүйесін жасап шығарды. Бұл жоба көше қиылысындағы жол қозғалысын реттеуге арналған. Мәселен, көлік алыста келе жатқанда көк, жақындаған сәтте жасыл түс жанса, кейін сары және қызыл түс жанады. Бұл жолды қиып өтетін көліктерге тоқтау белгісін береді. Бұдан бөлек аталған қондырғы дыбыс жиілігін арттыру арқылы мүмкіндігі шектеулі жандарға көлік келе жатқанын білдіреді. Осы жобаны бірге жасаған 8-сынып оқушысы Дәулетхан Асанов еліміздегі жол апатының алдын алуды көздегендерін, мысалы, 2017 жылы Қазақстанда 2086 адам жол апатынан қайтыс болып, 30 мыңнан астам адам түрлі дәрежеде жарақат алғанын, жол-көлік апаттарының алдын алу үшін аталған «ақылды құрылғыны» ойлап тапқандарын айтады. Сондай-ақ бұл жедел жәрдем мен өрт сөндіруші көліктердің кептелекте тұрып қалмауын да көздейді.
Сол сияқты тараздық оқушылар Дінмұхамед Мұхамеджанов пен Әлихан Қалмаханбет су қоймасындағы су деңгейін автоматты түрде реттеу жобасын алғаш рет таныстырып отыр. Бұл дамбының жарылу қаупінің алдын алады, жауын-шашын мөлшерінен болатын су деңгейінің көтерілуін қадағалайды, ең бастысы халықтың зардап шекпеуі үшін артық суды жедел ағызып отырады.
Ал астаналық жас робототехниктер Әлішер Өткелбаев пен Қазыбек Тоқтаров шаһарда ақылды саябақтар құру туралы жоба жасаған екен. Онда ауаның ылғалдылығын сақтайтын ақылды субұрқақтар, күн мен желден қуат алу арқылы тынығушылардың құрылғыларын қуатқа толтырып беретін ақылды орындықтар, өздігінен ымырт үйіріле жанатын, таң шапағымен өшетін көше шамдары, қоқысты жинап, өңдеуге жіберетін жолдар және смарт киіз үйлер орналастырылған.
Атыраудан келген оқушылар Мақсат Қобдабаев пен Марлен Сәкенов болса, қуаңшылық жайлаған өңірлерде судың жетіспеушілігі жағдайында өсімдік өсіруге мүмкіндік беретін робот-ферма құрастырып шығарған. Мәселен, робот-фермада жылына 7 рет, 1 шаршы метріне 70 килоға дейін өнім беретін саңырауқұлақты өсіру өте тиімді, дейді атыраулық оқушылар.
Бұл жарысқа 7-8 жастағы бүлдіршіндер де қатысты. Павлодар қаласындағы №25 орта мектептің 1-сыныбын үздік тәмамдаған Зарина Тұрғанбекова, Қонақбай Асаин, Алдияр Айтекеновтерді еліміздегі ең жас инженер-робототехниктер деуге болады.
Жалпы Назарбаев зияткерлік мектептері World robot olympiad халықаралық жарысының Қазақстандағы ресми үйлестірушісі және тәжірибе алмасу мақсатында жыл сайын робот техникасынан өңірлік, республикалық іріктеу кезеңдерінің ұйымдастырушысы. Осы арқылы зияткерлік мектептер Қазақстанның робот техникасы бойынша ұлттық құрамасын қалыптастырды. Бұл құрама мүшелері 2014 жылы Ресейдің Сочи қаласында, 2016 жылы Үндістанның Нью-Дели қаласында, 2017 жылы Коста-Риканың Сан-Хосе қаласында өткен әлемдік жарыстарда алдыңғы орындардан көрінді. Мәселен, талдықорғандық оқушылар Талғат Бек пен Анатолий Алексеев әзірлеген «Жер айналасындағы орбитада ғарыштық қалдықтарды жоюға арналған станса» атты жоба «Open» санатындағы «Creativity Award» аталымын жеңіп алды. Авторлардың ойынша, роботтандырылған спутник орбитаға ракета тасығыштың көмегімен жеткізіледі. Робот датчиктің көмегімен ғарыштағы қалдықты анықтап, оны қуып жетеді және арнайы құрылғының көмегімен қалдықтарды ұстап алады. Содан кейін робот баяулайды, маневрлық қозғалтқышты пайдалану арқылы күнге қарай бағытты айқындайды. Жарық датчигінің көмегімен күнге қарай бұрылып, қалдықты жылдамдық қоса отырып, күнге қарай жолдайды. Осылайша робот ғарышты қалдықтардан тазалайды. Сондай-ақ зияткерлік мектептер оқушыларының «Робот-өрт сөндіруші» жобасы да әлемдік робот техникасы өрендерінің арасында кеңінен танымал деуге болады.
Бүгінде беделді World robot olympiad клубына 50-ден астам елден 20 мың бала мүше болып енгенін айта кеткен ләзім. WRO құрамында Таяу Шығыс, Еуропа, Африка, Оңтүстік және Солтүстік Америка елдері мен Аустралия бар. Биылғы ұлттық біріншіліктің жеңімпазы қараша айында Тайландта өтетін WRO-2018 халықаралық олимпиадасына жолдама алып, Қазақстанның намысын қорғайтын болады.
Думан АНАШ,
«Егемен Қазақстан»
