Тәуелсіздігіне жиырма жыл толған Қазақстанның сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнамасы бүгінгі таңда ең тиімділердің бірі болып танылуда. Қоғамдық қауіпті дерт – жемқорлықпен күрестің қарқынын арттыру, әсіресе бизнеске неғұрлым қолайлы ахуал жасау өз нәтижесін беруде. Алматы қаласы бойынша Экономикалық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес департаменті Мемлекет басшысының кәсіпкерлердің қызметіне мемлекеттік органдардың негізсіз араласуына тосқауыл қою бағытындағы тапсырмасын дәйектілікпен жүзеге асыруда.
Қаржы полициясының Алматы қалалық департаменті қызметкерлері биылғы жылдың он айында шағын және орта бизнес өкілдерінің ісіне кедергі келтіріп, заңсыз қолсұғушылықтың он бес фактісін анықтады. Оның ішінде сегізі – күш қолданып ақша талап ету болса, қалған жеті қылмыс – қызметтік өкілеттігін пайдалана отырып, алаяқтық жолмен кәсіпкерлер қаражатын иемденген шенеуніктерге қатысты болып отыр. Сонымен қатар, есептік кезеңде 63 жемқорлық қылмысы анықталды, олардың арасында лауазымдыларға қатысты қылмыстар да аз емес.
Алматы қаласы бойынша Экономикалық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес департаментінің басшысы, қаржы полициясы полковнигі Мақсат Дүйсеновтің пікірінше, кәсіпкерлердің заңды мүддесін қорғау және оны қолдау ең басты міндет. Сөз реті келгенде атап айтарлығы, қаржы полициясы бүгінгі таңда кәсіпкерлік субъектілерді тексеруге тыйым салу режимі жағдайында жұмыс істейді. Сондықтан да олар тек қала тұрғындарының денсаулығына зиян келтіріп, залалын тигізетін дәрі-дәрмектер мен азық-түлік тағамдарының заңсыз айналымына ғана қатысты істермен айналыса алады. Көпшілікке белгілі, жемқорлық қылмыстардың жасырын сипатта болуы көптеген қиындықтар мен күрделіліктер тудыруда. Тағы бір таңғаларлық жағдай, кәсіпкерлердің басым көпшілігі өздерінің қызметіне қатысты түйткілдерді болдырмау мақсатында лауазым иелеріне, шенеуніктерге «пара» беруді әлі күнге дейін жалғастырып келеді.
Қынжыларлығы, олар өздерінен пара алушылар оның мөлшерін тым көбейтіп жібергенде немесе параны алып, уәде берген ісін орындамағанда ғана құқық қорғау органдарына шағым жолдап, арызданады. Қылмыстық істер мен тергеуге дейінгі материалдар, міне осыны дәлелдейді. Қаржы полициясы Алматы қалалық департаментінің басшысы Мақсат Керімбайұлы бұл «әрекеттің», яғни олардың заңды айналып өтуі, кәсіпкерлерді үлкен қателікке ұрындыратындығын атап айтады. Шын мәнісінде де, мұндай салмақты тұжырымның өзіндік себептері де бар, өйткені қаржы полициясында жемқорлық және де басқа қылмыстарды ауыздықтаудың тиімді тәсілдері кеңінен қарастырылған. Мәселен, соның бірі – сенім телефоны екендігі сөзсіз.
– Қаржы полициясы департаментінде «144» нөмірлі сенім телефоны тәулік бойы жұмыс істейді. Міне, осы байланыс құралы арқылы «жемқорлық» сипаттағы қылмыстық деректер шұғыл түрде хабарланса, оның ізін суытпай ашу тергеушілер үшін де үлкен көмек болар еді. Жасыратыны жоқ, еліміздің құқық қорғау органдарының барлығына бірдей және ең басты қажеттілік – бұл көпшіліктің, кәсіпкерлердің сенімі екендігін атап айтқым келеді. Парақорлармен қатар, оларға пара берушілер де заңды түрде жазаға тартылатынын ескеру қажет.
Қазір департаментте өте қауіпті экономикалық қылмыстарды анықтау бағытындағы жұмыстар жүргізілуде. Ал, енді биылғы жылы қала бойынша анықталған 800-дей қылмыстың жартысына жуығы ауыр және аса ауыр қылмыс болып табылады. Ең бастысы, қаржы полициясы органдары қадағалау органдары тарапынан жеке кәсіпкерлік қызметіне жүргізілетін негізсіз тексерулер мен заңсыз қол сұғушылықты жоюға және олардың құқықтарын қорғауға бағытталған іс-шараларға басты назар аударуда, – дейді Мақсат Дүйсенов өз ойын ортаға салып.
Шын мәнісінде де, сала жетекшісі айтса айтқандай, соңғы уақытта лауазымдылар арасында қандай жолмен болса да қалта толтырудың жолына түсушілер қатары азаяр емес. Алматы қаласында мемлекеттік сатып алу саласында биылғы жылдың өткен он айының өзінде 23 қылмыстың анықталуы соның айқын кепілі. Мәселен, Алматы қаласы әкімдігінің құрылыс басқармасының бөлім бастығы 70 мың АҚШ доллары көлемінде пара алу үстінде құрықталды.
Ол «Жол картасы» бағдарламасы аясында орта мектепке күрделі жөндеу жүргізген «ДМСтройМонтаж» ЖШС мердігершісі Балматовқа жалған қорытынды шығарғаны үшін, сот экспертизасының, сондай-ақ ЭСЖКД мен прокуратураның лауазымды тұлғаларына 100 мың АҚШ доллары көлемінде пара бермек болған. Сондай-ақ, Медициналық және фармацевтикалық қызметке бақылау департаментінің қалалық комитеті бастығының міндетін атқарушы болған Әбдіров те қылмыстық әрекет үстінде ұсталды. Жеке дәріхана ашуға лицензия алу үшін 2000 доллар көлемінде пара беру күдігі бойынша құрықталған оның ісі сотқа жіберілді.
Жемқорлық қылмысы бойынша анықталған алпыстан астам қылмыстың алтауы лауазымды қызметкерлерге қатысты. Мәселен, Алматыдағы екінші дәрежелі банк филиалдары бірінің директорының орынбасары Нұрлановаға қатысты қылмыстық іс биылғы жылдың тамыз айында қозғалды. Ол банктің екі клиентімен келісімге келіп, оларды «VIP-клиент» етіп рәсімдеген. Сөйтіп, жасанды құжаттармен оларға жалпы сомасы – 1,7 миллиард теңгені құрайтын несие берген. Сонымен қатар, коммерциялық банктердің бірінде бөлім бастығы қызметін атқарған Зейнешова өзінің қызметтік жағдайын пайдаланып, банк клиенттерінің есепшотынан ретін келтіріп, ақша жымқыруды әдетке айналдырған. Ұрлығының жалпы сомасы – 10 миллион 793 мыңға жеткен Зейнешова бес жыл бас бостандығынан айырылып, дүние-мүлкі тәркіленді.
Жақында, оңтүстік астананың «Дархан» ықшам ауданының тұрғыны Исиннің үйінен 1129 бөтелке жасанды алкогольді ішімдік өнімдері және 2010 дана жалған есеп-бақылау маркілері табылды.
Қаржы полициясының полковнигі Мақсат Керімбайұлының есептеуінше, «сыбайлас жемқорлық пен көлеңкелі экономикаға қарсы күрестегі түпкі нәтиже тек сала мамандарына ғана емес, сонымен қатар еліміздің әрбір тұрғынының жауапкершілігіне, яғни азаматтық көзқарасына тікелей байланысты».
Бақыт БАЛҒАРИНА,
Алматы.