Dúnıejúzilik saýda uıymynyń derekterine súıensek, ınvestısıalyq tıimdiligi boıynsha bul sala munaı-gaz sektorynan kem túspeıdi eken. Iаǵnı, qalaýyn tapsa týrızmge salǵan ár tıyn ıesine eselep qaıtady. Dúnıe júzi boıynsha jyl saıyn bólinetin ınvestısıanyń 7 prosenti týrızmge tıesili ekeni soǵan baılanysty deýge bolady.
Oǵan qosa, jahandyq jyldyq IJО́-niń 10 prosenti týrızm salasyna tıesili. Salyq túsimderiniń 5 prosenti da soǵan tıesili. Aıta bersek, artyqshylyqtary kóp. Munyń bári týrızm sektory eldiń áleýmettik-ekonomıkalyq ahýalynda qanshalyqty mańyzdy oryn alatynyn aıqyn kórsetse kerek. Osyny áýel bastan túsingen elder «altyn shyqqan jerdi belden qazýǵa» beıimdelip alǵan. Olar memleket bolyp, halyq bolyp týrısterdi neǵurlym kóbirek tartýǵa, olardyń jyl aralatpaı qaıta soǵýyna jaǵdaı jasaýǵa jantalasady.
Osy oraıda biz týrıstik tartymdylyq úshin damyǵan ınfraqurylym, tartymdy tarıhı nysan, kórikti tabıǵat, paıdaly iskerlik sharalarmen qatar, azamattardyń qaýipsizdigi de mańyzdy faktor sanalatynyn atap ótkimiz keledi. О́kinishke qaraı, jaıshylyqqa qonaqjaımyz dep maqtanatyn qazekeńniń týrısterge kelgende qatyńqy qabaq tanytqan kezderi az emes. Jasyratyn nesi bar, elimizge kelgen týrısterdiń túrli kepke tap bolǵany týraly aqparattardy ǵalamtordan jıi kezdestirýge bolady.
Máselen, ótken jyly EKSPO-ny kórýge elordaǵa kelgen vengrıalyq meımandy áýejaıdan qonaqúıge deıin jetkizgeni úshin 40 myń teńgesin sypyryp alǵan taksıst týraly aqparat otandyq BAQ-tardy aıtpaǵanda, sheteldik biraz BAQ-ta taraldy. Áleýmettik jelide alqyn-julqyn bolyp talqylaǵandardyń ózi bir tóbe. Al «Bas synsa – bórik ishinde, qol synsa – jeń ishinde» degen qaǵıda týrısterge júrmek emes. Saıahattaǵandy súıetin qaýym qandaı da bir el nemese naqty nysan týraly arnaıy saıttardy, áleýmettik jelidegi tıisti toptardy súzip otyrýdy ádetke aınaldyrǵan. Olar ózderi estigen derekterdi ózara almasyp otyrady. Qysqasy, «Bálen jerde bireýdi uryp ketipti», «Túgen jerde tonap ketipti» degen syndy teris jańalyqtar kózdi ashyp-jumǵansha álemdi sharlap kete barady. Sóıtip álemdik arenada endi tanylyp kele jatqan eldiń ımıdji úshin úlken soqqy bolyp tıedi.
Týrıster eń kóp keletin Almatyda da byltyr brıtandyq bir bozbala soqqyǵa jyǵylyp, qaltasyndaǵy barynan aıyryldy. Polıseıler jedel qımyldap, buzaqyny ustap, brıtandyqtyń qoldy bolǵan qarjy men buıymyn qaıtaryp bergenimen, shahardaǵy qaýipsizdikke qatysty teris kózqarastyń ornyn toltyra almasy anyq. Osyǵan uqsas basqa da mysaldardy tize berýge bolady. Iá, Parıjde, Londonda, Mılanda, Barselonada, basqa da qalalarda týrıster múlde tonalmaıdy, taıaq jemeıdi deýge bolmaıdy, árıne. Biraq ol elderdiń jaqsy aty áldeqashan alǵa ozyp ketken, anaý-mynaý usaq-tıek oqıǵalar aspandap turǵan ataǵyna nuqsan keltire qoımaıdy.
Osydan birneshe jyl buryn Túrkıanyń ystambýl, Ankara syndy iri qalalarynda dúrkin-dúrkin jarylys bolyp, eldi dúr silkindirgeni belgili. Alaıda Antalıa, Kemer, Býrsa syndy týrıstik núktelerindegi qaýipsizdik sol báz- baıaǵy qalpynda saqtaldy. Ony aıtasyz, teńiz jaǵasyn, qalalardyń qaltarys-bultarys kóshelerin kúzetetin atty jandarmerıa qyzmeti iske qosyldy. Ol jaqta bizdegideı oqa jaǵalylarǵa osyqyrynyp qaramaıdy, kerisinshe atqa mingen polıseılerdi qyzyqtap, sýretke túsip, bir jasap qaldy. Mine, týrıst tartýdyń úlgisi.
Árıne bizde jaǵdaı qıyn dep qara aspandy tóndire berýge taǵy bolmaıdy. О́tken jyly qysqy Azıada, EKSPO-2017 syndy halyqaralyq sharalardyń arqasynda elge kelgen sheteldik meımandardyń jalpy sany 3 mıllıonnan asyp tústi. Árıne bul jyl saıyn bir qalasynyń ózine ondaǵan mıllıon adam keletin álemdik týrızmniń ortalyqtarymen salystyrǵanda túkke turmaýy múmkin, bul salanyń eńsesin tikteýge endi kirisip jatqan biz úshin ájeptáýir jaqsy kórsetkish.
«Qazaq osy ashyq-jarqyn qabaǵy, Qonaq kelse shabylyp bir qalady...» deýshi edi Qad-aǵań, Qadyr Myrza-Áli ataqty óleńinde. Aýyl-aımaqqa kelgen qonaqty asty-ústine kútip alatyn, Qudaı bergen qonaqjaı qasıetimiz joıyla qoıǵan joq. Endi sol ashyq-jarqyn qabaǵymyz alys-jaqynnan kelgen meımardarǵa kórsete bilsek, bul ózimiz úshin de, elimiz úshin de paıdaly bolary sózsiz.
Arnur ASQAR,
«Egemen Qazaqstan»
