Коллажды жасаған Қонысбай ШЕЖІМБАЙ
8 айда – 1,8 млн транзакция
Биыл сегіз ай ішінде жүргізілген транзакциялардың саны 1,8 миллионды құрап, былтырғы көрсеткіштен 9,3 пайызға көбейді. Айта кетерлігі, аударымдардың басым бөлігі Ресейге жасалған, аударылған сома – 147,8 миллиард теңгені құрап, өткен жылдың сәйкес кезеңмен салыстырғанда 27,2 пайызға асып түсті. Одан кейінгі орында Өзбекстан тұр. Бұл елге 73 миллиард теңге аударылып, көрсеткіш бір жылда 33,1 пайызға өскендігі анықталды. Көш басындағы үштікті Түркия түйіндейді. Аталған елге аударылған қаражат көлемі – 41,3 миллиард теңге, өсім – 89 пайыз (!!!).
Сонымен қатар Қазақстандағы азаматтар тарапынан қаражат Қырғызстан, Қытай, Украина, Әзербайжан, Тәжікстан, Грузия сынды елдерге тұрақты түрде аударылып отырылады.
Ақша аударым жүйесінде шетелге жасалатын транзакциялардың басым бөлігі «Золотой корона» жүйесі арқылы жүргізілген. Аталған жүйемен 241,2 млрд теңге жіберілген. Бұл көрсеткіш өткен жылмен салыстырғанда 67,6 пайызға артық. Жүйе қолданушылар саны артқандықтан өсім, 48,3 пайыздан, 63,5 пайызға жоғарылаған.
Екінші кезекте Western Union жүйесі арқылы ақша аударымдары жиі жүргізілетіні анықталып отыр. Ондағы аударылған қаржы көлемі – 55,6 млрд тенгені құрап, өсім бір жылда 13,5 пайызға жеткен. Үшінші орында «Юнистрим» жүйесі тұр. Онда аударылған қаржы көлемі – 31,2 млрд теңге. Бұл көрсеткіш өткен жылмен салыстырғанда 1,4 пайызға кеміген. Сонымен қатар, Faster, Contact MoneyGram, Близко, Иные системы операциялық жүйелері арқылы ақша аударымдары жүргізіліп келеді.
Былтырғы жылдың 11 айының қорытындысы бойынша сыртқа шыққан қаражат көлемі 449,1 млрд теңге. Ал 2016 жылы 100,8 млрд теңге шекара асқан. Былтыр да Ресейге Қазақстан тарапынан қомақты қаражат кеткен-ді. Алдыңғы жылмен салыстырғанда өсім 17,3 пайызды құрады. Өзбекстан мен Қырғызстанға бағытталған ақша аударымдары жиі орындалады.
Енді кері бағыттағы операцияларға көз жіберейік. Қазақстанға да сырттан жиі ақша аударылады. Мысалы, өткен жылы елге Ресейден 144,9 млрд теңге аударылып, бұл көрсеткіш алдыңғы жылмен салыстырғанда 16 пайызға артыпты. Сонымен қатар Оңтүстік Корея елінен 18,8 млрд теңге жөнелтілсе, Қырғызстаннан 15,9 млрд теңге келіпті.
Экономика ғылымдарының кандидаты Сапарбай Досжанұлының айтуынша, Қазақстандағы азаматтар тарапынан шетелге ақша аударылымының жүргізілуіне бірнеше әлеуметтік факторлар себеп болып отыр.
− Мысалы, Ресей мен Қазақстан арасындағы экономикалық байланыс қарқынды түрде дамып келеді. Көрші елдің жоғары оқу орындарына түскен студенттеріміздің саны жыл сайын артуда. Біздің 25 мың студентіміз Ресейде оқитын болса, олардың ата-аналары өмір сүрулеріне, түрлі қажеттіліктеріне ақша жіберіп отыратыны түсінікті. Оның үстіне Ресейде жұмыс істеп жүрген азаматтарымыз да баршылық. Олар да тапқан табыстарын елімізге аударып отырады. Осы ретте, Ресейден Қазақстанға аударылатын қаражат көлемінің де жоғары екенін естен шығармауымыз қажет, – дейді С.Досжанұлы.
Әлеуметтік ахуалдың көрінісі
Экономист елге аударылатын қаражаттан ел аумағынан сыртқа кететін ақшаның екі есе артық болуын білім беру, медицина салаларымен тығыз байланыстырады. Түркия, Өзбекстан, Қырғызстан азаматтары да біздің елде жұмыс істеп, тапқан табысын өз елдеріне аударуда. Олардың басым бөлігі құрылыс, жол жөндеу сынды салаларда жалдамалы қызметкер болып жұмысқа тұрғандар. Аталған елдерге жиі әрі қомақты қаражат жіберілу процесі осы азаматтарға тікелей байланысты.
Бұл жерде ескеретін жайт, ақша аударымын жүргізіп отырған жеке тұлғалар екі бөлек әлеуметтік сипатқа ие. Қазақстандықтардың дамыған елдерге ақша жіберуі, сол сияқты керісінше дамушы елдерге Қазақстандағы жалдамалы қызметкерлердің қаражат жіберуі еліміздің экономикасының қарқынды әрі тұрақты дамып келе жатқанын көрсетеді. Екінші жағынан, салыстырмалы түрде айтар болсақ, бірқатар көршілес мемлекеттерге қарағанда Қазақстандағы әлеуметтік ахуалдың жоғары деңгейде екенінің көрінісі. Жеке тұлғалар тарапынан қаржы аударымдарын жүргізу жүйесі әлемдік тәжірибеде бар құбылыс. Мысалы, Германиядан Түркияға қомақты қаражат аударылады. Ал Түркиядан Германияға шығатын ақша көлемі анағұрлым аз болады екен.
– Алдағы уақытта ақша аударымдарының осы қарқыны сақталады деген пікірдемін. Десе де елдегі медицина саласының дамуы экономикамызға тікелей әсер етіп, бұған дейін күрделі ота жасау үшін Германия, Израиль сынды елдерге жіберілген қомақты қаражаттар Қазақстанда қалуы да мүмкін деген ойдамын. Бұл мәселенің екінші жағы, дамушы Қырғызстан, Өзбекстан сынды елдердің азаматтары біздің елге келіп, халықаралық деңгейдегі медициналық көмекке жүгіне алады. Яғни, әлеуметтік саланың бір ғана бағытын дамыту арқылы елден сыртқа кеткен қаражатты қайтару мүмкіндігі туып отыр. Сөйтіп дамыған елдердегі ақша өткізу балансы біздің елде де дами түседі, – деді маман.
Дейтұрғанмен, ел экономикасы қаншалықты қарқынды дамыған сайын сырттан келетін жұмысшылардың да саны арта түспек. Елімізде алдағы 5 жылдықта 1 млн жұмыс орыны ашылады деген жоспар бар. Бұл орындар қазақстандықтардың толықтай қамтамасыз ете алмайтыны түсінікті. Яғни, алдағы уақытта көрші елдерден келетін жалдамалы қызметкерлердің қарасы қалыңдай түседі деген сөз.
Ақша аударылымына қатысты мәселе сөз болғанда доллар тақырыбын айналып өту мүмкін емес. Өйткені шекара асқан барлық төл валюталарды көк қағаз алмастырады.
− Біздің елде доллар бағамы жоғары болған жағдайда жалдамалы жұмыс жасап жүрген азаматтар алатын жалақысының аз бөлігін ғана тұрмысына жаратады да, қалған соманы өз еліне аударады. Мысалы, 1000 доллардың 100 долларына күн көріп, қалған 900 долларды аударады делік. Ал доллар бағамы төмендеген жағдайда, жұмысшы өз қажеттілігіне 200 доллар жұмсайды да, жіберетін қаражат азаяды. Мысалы, Ресейде осындай жағдай орын алған болатын. Өзбекстан, Тәжікстан, Қырғызстаннан келген 4-5 млн адам 300 доллардан жалақы алатын болса, оның 200-ін елдеріне жіберіп отырған. Рубльдің долларға шаққандағы бағамы өзгерген сайын өздеріне жұмсайтын қаражат артып, жіберілетін ақша кеміген. Осыдан барып, доллардың бағамы қаншалықты әсер ететінін болжай беріңіз, – дейді экономист.
Экономикаға теріс әсері бар
Күні кеше Ұлттық банк биылғы жылдың қаңтар-қыркүйек айларында аударылған қаражаттың көлемін жариялады. Онда тоғыз ай ішінде 495 млрд теңге аударылғаны, бұл көрсеткіш алдыңғы жылмен салыстырғанда 34 пайызға артқандығы айтылады.
Айта кетерлігі, осындай ақша аударымдары біздің экономикаға айтарлықтай болмаса да, белгілі бір деңгейде кері ықпал етіп отыр. Жалдамалы жұмысшылар жалақысын теңгемен алса да, өз еліне жіберу үшін оны долларға айырбастайды. Сөйтіп елдегі көк қағазға деген сұраныс артып, бұл өз кезегінде теңгенің әлсіреуіне ықпал етеді.
– Экспорт, импорт сынды операциялармен салыстырғанда мұндай транзакциялар аса ауқымды емес. Мысалы, экспорт көлемі – 50-60 млрд доллар болса, ал тұлғалар тарапынан ақша аударымдары 1,5-2 млрд доллардан аспайды. Десе де экономикаға 2-3 пайыздық әсері бар.
Қазақстандағы қомақты қаражат құйылған инвестициялық жобаларды жүзеге асыру үшін қызметкерлерге де сұраныс артады. Бүгінгі күні оны өтеп отырған көрші елдердің жалдамалы жұмысшылары. Ал өз еліміздегі қаншама халық «екі қолға – бір күрек» таба алмай, жұмыссыздар саны күн санап артып келеді. Мамандар мәселенің мәнісін, қара жұмысқа көпшіліктің құлық танытпайтындығымен байланыстырады. Бұл мәселе әлеуметтік сала шеңберінде ғана емес, экономикалық тұрғыда да аса өзекті болмақ. Қаражатты шекара асырмай, өз тұрмыс деңгейімізге бағыттаудың қанша лықты тиімді екеніне жоғарыда келтірген мысалдар дәлел болмақ.
Еркежан АЙТҚАЗЫ,
«Егемен Қазақстан»
