Biraq, sonyń bárin jergilikti atqarýshy organdar men tıisti mınıstrlikter tarapynan aıaǵyna deıin jetpeıdi. Qaǵaz júzinde qalyp jatyr. Esep bergen kezde bári jaqsy, Prezıdent aıtqan tapsyrmalar oryndalmaıdy, komýnaldyq qyzmettiń baǵasy ósip bara jatyr dep syn-eskertpe jasaǵan-tyn.
Jasyratyny joq, qazirgi tańda joǵary jaqtyń kóp qyzmetteri buqaranyń kóńilinen shyǵa qoımaıdy. Nátıjeleri mardymsyz, jap-jaqsy bastalǵan is sońyna taman berekesizdeý bop jatatyny tym jıi. Ádette, qandaı da bir memlekettik baǵdarlama qabyldaǵanda Úkimet isti tıisti salalar boıynsha bóledi. Iаǵnı, ár mınıstrlik ózine tıesili mindetterin júktesip, sharalar keshenin belgilesip, merzimderin anyqtasady. Baǵdarlamanyń baqylaýshysy retinde bir mınıstrlik belgilenedi. Sonymen sharýa bastalyp ketedi. Talqany taýsylmaǵan janǵa áne-mine degenshe ýaqyt ta syrǵyp óte shyǵady.
Sóıtip, qazirgi qoǵamda asa jıi kezdesetin qubylys − qabyldanǵan sharalar eshqashan dál ýaqytynda atqarylmaıdy. Bir sózben aıtqanda, baǵdarlama qabyldanbas buryn ony atqarý tetikteri tolyqqandy qarastyrylmaǵandyqtan, is jol-jónekeı qoıdan bólingen jetim qozydaı mańyrap óz jaıyna ketedi.
Osylaı júıelenbegen istiń aqyry jyldyń basy qańtar aıynda atqarylyp bitýge tıisti shara, qazan aıynda qolǵa alynyp jatady. Jaýapty mekeme istiń keshikken sebebin túsindirip, aqtala bastaıdy. Istiń merzimin uzartýdy ótingen nemese basqa organdardy kinálaǵan hattar legi bastalady. Ádette, mınıstrlikte basshylyq aýysqandyǵy, der kezinde qarajattyń túspegendigi, joǵarydan kelgen, kúttirýge bolmaıtyn tosyn tapsyrmalardyń isti bógegendigi, tótenshe ánebir jaǵdaı.., taǵysyn taǵylar. Sóıtedi de, jaýapty basshylar (mınıstrler) ózara dostyǵyn, kýrstastyǵyn, qudalyǵyn, taǵy basqa qarym-qatynasyn ortaǵa salǵan qazaqy kelissózder kesheni iske qosylady.
Qysqasy, áýpirimmen baǵdarlamanyń merzimi uzarady. Oǵan alǵysyn jaýdyryp, terin bir sylyp tastaıdy da, beıne isti atqaryp tastaǵandaı arqasy bosap, aldyńǵy qarqyn basyla qalady. Qoıyńyzshy áıteýir, ıtshilep júrip sapasy solǵyn birdeńelerdi jasap, sharýany atqarǵan keıipte esep beriledi.
Baǵdarlamany qabyldar kezdegi nıet, kóksegen nátıjelerde qapy joq. Alǵashynda alty alashtyń kósegesin kógertetindeı kólkildep bastalǵan sharýa – qalyń qorqaýdyń talaýyna túsken bulandaı qylshyǵy shashylyp, óti tógilip, eti borsha-borsha bólinip, jym-jylas joq bolady. Osylaı áý basta bólingen resýrsty paıdalanyp, qońdanyp qalýdy ǵana kóksegen aram baǵdarlamalar qanshama.
Al endi, «óner-bilim bar jurttarǵa» qaraıyq. Mysaly, Eýropa elderinde qandaı bir bizdiki taqylettes sharýa atqarylar aldynda: baqaıshaǵyna deıin zerttelip, zerdelenip, ár kúni, ár saǵaty josparlanady. Mindetter men atqaratyn organdar ábden saralanyp, jaýapty tulǵalar belgilenedi, tipti ol óle qalǵan jaǵdaıda (ómir ǵoı) ornyn basatyn adamǵa deıin anyqtalyp, hatqa túsirilip uzaq tolǵaıdy. Bizde onyń ımıtasıasy ǵana bolady.
Sóıtip ábden saralanǵan mehanızm iske qosylady. Qabyldanǵan baǵdarlama baltalasań buzylmaıtyn tas qamalǵa aınalady. Kese-kóldeneń turǵandy myjyp ótetin, toqtaýy múmkin emes, alapat qýat aınalǵanda kóńil súıindiretin nátıjeler kimdi de bolsyn rahatqa bólemek.
Belgilengen merzimnen keshikkenniń jaǵdaıy múshkil, bir qyzyǵy, merziminen erte atqaryp qoıǵanǵa da jaza bar. Iаǵnı, shıkilikke de keshirim joq. Árkim óz isine bekem. О́ldim deseń jaǵdaıyńdy túsiner jan tappaısyz. Jaralanǵan joldasyn arqalaýǵa árekettenbeı atyp ketip, ári qaraı júre beretin bezbúırek sarbaz sekildi ólermen kúıde aldyǵa, tek alǵa adymdaı bermek. Eýropalyqtardyń osy minezi, dálirek aıtsaq qasıeti (bireýge unar, bireýge unamas) álemde eshkimge des bermegen qýatty memleket qalyptastyrýyna negiz bolyp otyr.
Mysaly ekinshi dúnıejúzilik soǵysta jeńilgen nemisterdiń el ekonomıkasy men áleýetin kóterý jaıly qabyldaǵan baǵdarlamasyn alyp qaraıyq. Qatań tártipke negizdelip, tolyq ǵylymı saraptalǵan baǵdarlamanyń arqasynda nemister bar-joǵy on jylda el ekonomıkasyn aıaǵyna tik turǵyzyp, 1958 jyly Shvesıa elinde fýtboldan ótken álem chempıonatynyń fınalynda Vengrıa quramasyn 3:2 esebimen tize búktirip, dúnıejúzin tańqaldyrdy.
Beken QAIRATULY,
«Egemen Qazaqstan»
