Еліміздің емханаларында балалар дәрігері қызметін қалпына келтіру мәселесі әлі де көкейкесті күйінде қалып отырғандығына қарамастан, С.Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университетінде педиатрия факультеті қайта ашылды. Балаларды қарауға машықтанған медицина мамандарының жетіспеушілігі қазірге басы ашық күйінде қала бермек. Дегенмен отандық педиатриялық қызмет те өзінің он жылдығын артқа тастады. Бұл салада атқарылатын жұмыс әлі де шаш етектен.
Ал жоғарыда атап өткендей, 2017 жылғы қыркүйек айында педиатрия факультеті қайта ашылып, мемлекеттік тапсырыс шеңберінде педиатрларды дайындауға 150 грант бөлінген-ді. Оның нәтижесі уақыттың еншісінде.
Сондай-ақ отандық медицина балалардың туабітті даму ақауын (әрі қарай – ТДА) жатыр ішінен анықтап қана қоймай, жүкті әйелдерді де емдеуге мүмкіндік беретін перинаталдық диагностикалауды жақсартты. Туабітті кеселдерден болатын 1 жасқа дейінгі бала өлімі соңғы 10 жылда 2 есеге жуық азайды. Бұл перинаталдық диагностиканың жақсаруына және жедел араласу әдістерінің жетілдірілуіне байланысты.
Республикада балалар кардиохирургиялық қызметі жолға қойылды. Қазіргі кезде елімізде туабітті жүрек ақауы бар балаларға арналған 145 кардиохирургиялық төсек-орын мен 28 кардиохирургиялық реанимациялық төсек-орын ұйымдастырылған. Жыл сайын бала жүрегіне 2 мыңнан астам ашық ота жасалады.
Оған қоса онкологиялық ауруға шалдыққан балалардың өмірі ұзарды. Дертті балалардың басым бөлігі шын мәнінде сауығуға қол жеткізді. Бұл жетістіктерге республикамызда лейкемияға шалдыққан балаларды емдеуде 20 жылдан бері қолданылып келе жатқан BFM неміс бағдарламасы арқылы, яғни химиотерапияны таңдамалы қарқындату, бағдарламалық емдеуді іске асырудың нәтижесінде қол жетті. Қазіргі кезде жіті лимфобластық лейкозға шалдыққан балалардың өміршеңдігі жоғары мөлшерлі полихимия терапияны (ПХТ) қолдану нәтижесінде 78%-ды құрайды. Бұл әлемдік нәтижеге жақын.
Педиатрия және балалар хирургиясы ғылыми орталығының басқарма төрайымы Риза Боранбаева: «Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының тірі туу өлшемдерін енгізу арқылы ең төмен салмақта (500 грамнан жоғары) шала туған нәрестелерді аман алып қалуды үйрендік. Осылайша неонатальді хирургия және кардиохирургияны барынша тиімді дамытуға мүмкіндік алдық. Өйткені аз салмақтағы балаларды сақтап қалу машықтары жалпы алғанда дәрігерлердің сауаттылығын көтеруге және басқа патологиямен балаларды емдеуде жеке білімдерін қолдануға жол ашады. Бірақ шала туған балаларды күтуде сенсорлы ауытқулар (кереңдік және ретинопатия) мәселесі пайда болды. Бұл дәрігерлеріміз осы жылдарда меңгеруі тиіс жаңа салалар еді. Бүгінде республикалық орталықтарда ғана емес, сондай-ақ бірқатар облыстық орталықтарда да шала туған балалардың көру қабілетін сақтау мақсатында ретинопатия кезінде көздің ішкі тор қабығына лазеркоагуляция отасы, ашық жүрекке жасалатын оталар сәтті өтуде. Соның ішінде жүрекке 3-4 күрделілік деңгейінде және 500-ден астам рентгенэндоваскулярлық жедел араласулар жасалады. Ретинопатияға шалдыққан шала туған балаларға хирургиялық көмек көрсету кезінде жақсы нәтижелер алынды: регресс және процестің тұрақтануы 94,7%, ал 4-5 сатыдағы шала туғандар ретинопатиясының белең алуы 5,3% ғана. Бұрын осы балалардың барлығы мүгедек болып қалатын. Елімізде жыл сайын осындай 2 мыңнан астам хирургиялық ота жасалады. Осының арқасында туа біткен ақаулары бар шала туған балалардың тірі қалуы қазіргі уақытта 80%-ды құрап отыр» дейді.
Сәби өлімі мемлекеттің даму деңгейі мен онда жүріп жатқан экономикалық және әлеуметтік өзгерістерді айқындайтын демографиялық көрсеткіш. Бұл көрсеткіш бір жыл ішінде 1000 балаға шаққанда 1 жаста шетінеген балалар саны бойынша және промильде есептеледі.
Мәселен, Қазақстанда нәрестелердің шетінеуі 2,6 есе төмендеп, 7,9%-ды құраса, ТМД елдерінде орта есеппен нәрестелер өлімі – 9,3%-ды (Қырғызстан – 19,9%, Тәжікстан – 11,8%, Өзбекстан – 10,7%, Әзербайжан – 9,8%, Ресей – 7,3%) құрайды. Әрине шын мәнінде бұл бағытта әлі де жетілу керек, өйткені ЭЫДҰ елдерінде көрсеткіш 6,7%-ға тең. Дегенмен елімізде тұрақты түрде ілгерілеу, даму бар.
Бір жасқа дейінгі балалардың шетінеуінде Қазақстанда да перинаталды кезеңдегі жағдай мен дамудың туабітті қатерлері деп аталатын осы екі эндогенді себеп тізімді бастап тұр. Үшінші орында оқыс жағдайларда балалар көз жұмады. Ал осы мәселенің шешімі денсаулық сақтау қызметіне ғана байланысты емес, бұл жерде білім беру мекемелері, әлеуметтік қорғау, ішкі істер, әкімдіктермен жүйелі қарым-қатынас орнату факторлары да жоғары. Бұл топта балалардың ана сүтінен қақалуы, анасы ұйықтап кетіп баласын абайсызда тұншықтыруы, сәбилерге ауыр заттардың құлауы (теледидар, көрпелер және т.б.) немесе қараусыз қалып, арықтар мен өзендерге батып кетуі салдарынан дені сау балаларды жоғалтып отырмыз. Қазіргі таңдағы ел медицинасындағы, педиатрия саласындағы жағдай осындай.
Статистика заңдылықтары бойынша егер нәрестелер өлімінің көрсеткіші республика бойынша төмендесе де, кейбір өңірлерде жоғары болуы мүмкін. Көп жағдайда дені сау баланың дүниеге келуі ата-аналардың денсаулығына, жүктілік кезінде талаптарды дұрыс орындауына байланысты. Нәрестелердің өлім-жітімін сөз еткенде ең алдымен негізгі себеп-салдарға назар аудару қажеттігі көрінуде. Мәселен, Атырау облысында нәрестелер өліміне жасалған талдау шетінегендердің 40%-ы шала туудан және 16%-ы жаңа туған балалардың туабітті аурулардан көз жұмғанын көрсетті. Сондықтан бала өлімі деңгейін азайтудың негізгі әрекеті профилактикалық шаралар болып қала бермек.
Айнаш ЕСАЛИ,
«Egemen Qazaqstan»
АЛМАТЫ
Гүлнар ӘБДІЛОВА,
Педиатрия және балалар хирургиясы ғылыми орталығы басшысының педиатрия жөніндегі орынбасары:
Соңғы жылдары онкологиялық ауруға шалдыққан балалардың өмірі ұзарды. Тіпті басым көпшілігі іс жүзінде сауығуға қол жеткізуде. Қазіргі кезде жіті лимфобластық лейкозға шалдыққан балалардың өміршеңдігі жоғары мөлшерлі ПХТ қолдану нәтижесінде 78 пайызға жетті. Әлемдік жетекші орталықтарда осы ауруға шалдыққан балалардың өміршеңдігі 80-85%-ды құрайды.
2012 жылдан бері балаларға гемопоэздік өзектік жасушаға 151 трансплантация жасалынды. ГӨЖ аллогендік трансплантациялау тиімділігі 75,3% және аутологиялық 71%-ды құрады. Мұндай дертке шалдыққан балаларды мемлекеттік қаражат есебінен диагностикалау және фермент алмастыру арқылы емдеумен қамтамасыз ету бойынша мәселелер шешімін тапты.
Гүлайым БАЙТАНАТОВА,
Акушерия, гинекология және перинатология ғылыми орталығының жаңа туған нәрестелердің қарқынды терапиясы бөлімшесінің меңгерушісі:
Балалардың денсаулығы тікелей ананың денсаулығына байланысты. Біздің орталыққа ауыр науқастарға ұшыраған аналар жатады. Орталық жылына 3 мыңнан аса әйелді босандырады. Туабітті ақауымен дүниеге келген, хирургиялық көмекті қажет ететін нәрестелерді бірден Педиатрия орталығына жібереміз. Біз бұл орталықпен тығыз қарым-қатынастамыз. Жылдан-жылға тиімді перинаталдық технологиялар пайда болып, медициналық құралдар да жақсарып келеді. Соңғы 10 жылда перинаталды өлім-жітім 30-дан 5,5 промилге, ерте жастағы неонаталды шетінеу 15-тен 3,2 промилге, неонаталды өлім-жітімі 20-дан 3,5 промилге төмендеді.
Гүлмира АЛТЫНБАЕВА,
неонатолог-дәрігер:
Бүгінде ДДСҰ ұйғарымы бойынша 500 грамнан жоғары, шала туған нәрестелерге алғашқы көмек көрсетіледі. Соңғы 10 жылда шала туған нәрестелердің өмір сүру көрсеткіші едәуір жақсарды. Әрине мұның барлығы тиімді перинаталды көмек пен күтім және заманауи технологияларды меңгерген мамандардың арқасында жүзеге асып отыр. Сондай-ақ орталықтың неонатологтары нәрестелерді емдеумен қатар, республика аймақтарындағы әріптестеріне «Нәрестелерге алғашқы реанимациялық көмек» тақырыбында шеберлік дәрістерін өткізіп, консультативті-әдістемелік жұмыс атқарып, телемедицина арқылы үнемі кеңес беріп отыр.
