– Абзал, мектепке бармай тұрып әкеңе «Жер неге сілкінеді?» деген сұрақ қойыпсың, қазір қандай мәселе мазалайды?
– Қазір мені «Адамзаттың әлеуметтік тұрмысын жақсарту және өмірін ұзарту үшін не істеу керек? Еліміздің экологиясын қайтіп жақсартуға болады? Ел экономикасын қалай көтереміз? Ғарыш кеңістігін қайткенде тиімді пайдалануға болады?» деген сұрақтар мазалап жүр. Аталған мәселелерге қатысты идеяларымды және қолға алған жобаларымды тезірек іске асыру үшін университетті мерзімінен 1 жыл ерте бітіру мақсатында, көп ізденіп жүрмін.
– ХХІ ғасыр – ІТ ғасыры. Жасанды интеллект пайдалы ма, әлде зияны да бар ма?
– Бүгінде экономистер мен ғалымдар қоғамның әлеуметтік-экономикалық құрылымының трансформациясы роботтандырудың әсерінен болатынын айтып жүр. Болашақта жасанды интеллект миллиондаған адамдарды жұмыстан айыруы мүмкін. Соның салдарынан көптеген кәсіп жойылды. Ал еңбек нарығында ІТ-мамандары ең көп сұранысқа ие болады. Мұндай технологиялық төңкеріс саяси әлем тәртібіне де әсер етпей қоймайды. Нәтижесінде мемлекеттер виртуалды әлем монополистерімен күресуге мәжбүр болуы мүмкін. Сонымен қатар үкіметтің азаматтар арасында кеңінен тараған жұмыссыздықты жеңу жолдарын іздеуіне тура келеді.
Ғылыми-технологиялық революцияның алдыңғы кезеңдері дене еңбегінің негізгі бөлігін машиналарға ауыстыруға мүмкіндік берді. Бүгінде әлем кезекті индустриалды революцияның шегіне жетті, ол тек жалдамалы қызметкерлер мен корпорациялар арасындағы қарым-қатынасты ғана емес, сондай-ақ азаматтар мен мемлекет арасындағы қарым-қатынасты да өзгерте алады. Осылайша, индустриядан постиндустриалдық қоғамға көшу болады, онда халықтың көпшілігі өндірістік емес салада жұмыс істейді.
Жасанды интелект барлық саладағы адам қызметіне әсер етеді, сондай-ақ әлеуметтік желілер, іздеу жүйесі және бейне хостинг сайттар әлеуметтік коммуникациялар құрылымын, бұқаралық ақпарат құралдарының жұмысын, ақпарат алу принциптерін өзгертеді және оның пайдасы өте көп. Мысалы, күнделікті интернет-дүкендерден керек нәрсені сатып алу, таксиге қоңырау шалу, картадан ыңғайлы маршруттарды іздеу, мейрамхананы немесе қонақ үйді таңдау сияқты көптеген жұмыс бағдарламалық қамтамасыз ету арқылы жүзеге асырылады. Тіпті мемлекеттік бюрократиялық жүйе де желіге кірді. Сөйтіп электронды үкімет азаматтардың лауазымды тұлғалармен байланысын айтарлықтай жеңілдетті.
– Адамдардың өмірін жеңілдеткен ғалымдар мен өнертапқыштарды үлгі ететініңді айтыпсың. Қазір үйдегі жеңіл киімді де, 5-6 ыдысты да машина жуатын болды. Әлбетте ауыр еңбектерді жеңілдеткен жақсы, алайда барлық жұмысын компьютерге шегелеп қойған қоғамды бұл жол одан сайын қимыл-әрекеттен алыстатпай ма?
– Көптеген ғалымдардың болашақта қоғамдық көлік жүргізуші, сатушы, бухгалтер, экономист, заңгер сияқты мамандықтарда адамдардың орнына компьютер, яғни жасанды интеллект келеді деген болжамы бар. Дегенмен, адамзаттың осы мәселеге байланысты қобалжуы бекер. Автоматтандырудың дамуы кәсіптерді жойып қана қоймай, жаңа мамандықтарды да тудырады. Робототехниканы көбіне ауыр еңбекке, қайталанып жасалатын, жалықтыратын жұмысқа пайдаланады. Сондықтан жасанды интеллектінің зияны жоқ, керісінше адам өмірінің сапасын арттыратыны сөзсіз. Егер жасанды интеллектіні әрі қарай дамытсақ, табиғатта серуендеуге, спортпен шұғылдануға, кітап оқуға, шет тілдерді үйренуге, шығармашылықпен, ғылыммен айналысуға бос уақыт табылады.
– «50 жылда − ел жаңа» деп жатамыз. 2070 жылғы Қазақстанды қалай елестетесің?
– ІТ-технология саласы жыл сайын қарқындап дамып жатыр. Мысалы, есептеу техникасының өнімділігі геометриялық прогрессиямен өсіп келеді: Mур заңына сәйкес, әрбір келесі, яғни жаңа шыққан процессорлар өнімділігі бойынша алдыңғысынан екі есе артық. Бұл – ғылым мен техниканың ұдайы прогресте болатынының дәлелі. Осыған байланысты, 50 жылдан кейін галактикамыздағы бұрын-соңды танып-білмеген алыс жұлдыздардың арасынан өмір сүруге қолайлы Жер сияқты планетаға саяхат жасауға немесе көшуге мүмкіндік тууы ғажап емес. Сол сияқты нанотехнологияның дамуы арқылы адам баласын қатерлі ісіктен 100 пайыз айықтыру, болмаса гендік инженерияның генетикалық кодқа әсер етуі арқылы адам баласының өмірін ұзарту қолжетімді болуы мүмкін.
− «Болашақ» бағдарламасымен шетелде 10 мыңнан аса студент білім алып келді. 25 жылдан бері шекара асып диплом алғандардың арасында жетістікке жетіп, елге қызмет етіп жүрген түлектер жетерлік. Бірақ Қазақстанның әлем алдындағы брендін, өз өнімін жасаған жандар әлі жоқ. Мұның себебі неде?
– ҚБТУ-ді бітірген соң, АҚШ-тағы МІТ-дің магистратурасында және докторантурасында ІТ технологиямен бірге нанотехнологияны игеремін деген мақсатым бар. Ал «Болашақпен» шетелде білім алып, елімізде өз мамандықтары бойынша жұмыс істеп жатқандардың елімізге қосқан үлесі де аз емес. Мысалы, Халыққа қызмет көрсету орталығындағы (ХҚО) жүйе шетелдерде «Болашақпен» оқып келген ІТ-технология мамандарының арқасында электронды форматта жылдам әрі тез іске асырылды. ХҚО-ға бармай-ақ үйде немесе жұмыста отырып қажет қызметті, айталық, мекенжай, айыппұл туралы анықтама, тіркелу, сертификат, лицензияны e-gov.kz порталынан алуға болады. Ресейдің өзінде әлі күнге дейін Кеңес өкіметі кезіндегідей қағаз арқылы қызмет көрсетіледі және кезек күтумен уақыт жоғалтасыз. Сондықтан елімізде аз да болса ілгерілеу бар. Бірақ бізде ауылшаруашылық, кино, ІТ индустриясы деп ауыз толтырып айтатындай ешнәрсе жоқ. Яғни, аталған барлық салада өнеркәсіп әлі дамымағаны рас. Дегенмен, Жастар жылының ашылу салтанатында еліміздегі жастардың аграрлық секторға, спорттық тағамға және отандық киім тігу ісіне қатысты Елбасына ұсынған 4 бірдей жаңа жобасын көргенде көңілім орнына түскендей болды.
– Келешекте Қазақстанға қандай үлес қосуды қалайсың?
– Сәтін салса ІТ-технология саласы бойынша еліміздегі ғылымның дамуына үлесімді қосамын, сондай-ақ Қазақстанның ІТ-индустриясын дамытқым келеді. Бұл үшін Отанымда компьютерлік техниканы және оны жабдықтайтын құралдарды, робототехниканы, нанороботтарды жасайтын ірі кәсіпорын ашамын деген арманым бар.
Майкрософт және Facebook секілді IT-гиганттар желіде ұлттық шекаралардың жоқтығын пайдаланып, әлемдік нарықтың үлкен үлесін иеленген. Сондықтан мен де өз Отанымның экономикасын көтеру үшін әлемдік ІТ-гиганттардың алдыңғы қатарында болуды армандаймын.
Әңгімелескен Айдана ШОТБАЙҚЫЗЫ,
«Egemen Qazaqstan»
