Сот жүйесінде бос орын көп
Қасым-Жомарт Тоқаев сот жүйесін жаңғыртуға бағытталған заң жобалары өте маңызды екендігін және Елбасының заң шығару бастамасы бойынша әзірленгендігін атап өтті.
Сенаторлар алдында заң жобасының артықшылықтары мен негізгі басымдықтары бойынша баяндама жасаған Жоғарғы сот төрағасы Жақып Асановтың айтуынша, Мемлекет басшысы өткен жылдың қараша айында сотқа келушілерге жағдай жасау мен сот шешімдері мен үкімдерінің сапасын арттыруға байланысты нақты тапсырмалар берген.
Осы орайда, Ж.Асанов соттарда істердің қаралуы жеделдегеніне, жаңа технологиялардың көптеп енгізілгеніне тоқталды. Айталық, қазір сот жүйесіне арыздардың 90 пайызы интернет арқылы жолданады екен. Сондай-ақ сот жүйесінде азаматтарды қабылдауға арналған фронт-кеңселер мен түнгі соттар ашыла бастаған.
– Дүниежүзілік рейтингіде Қазақстан соттарға жағдай жасау жағынан төртінші орынға көтерілді. Біздің алдымызда тек Оңтүстік Корея, Норвегия, Сингапур тұр. Осы шараларды «100 нақты қадам», Ұлт жоспарының тікелей жемісі деп қабылдау керек, – деді Жоғарғы сот төрағасы.
Сонымен қатар Мемлекет басшысының тапсырмасымен сот жүйесіне білікті заңгерлерді тартуға, соттарды дауы жоқ істерден босатуға, сот процесін артық бюрократиядан тазартып, оны тиімді, түсінікті әрі қолайлы етуге барлық күш жұмылдырылған.
– Сот жүйесінің тірегі де, жүрегі де – судья. Жақсы мамандардың бұл салаға ұмтылысы жоқ. Біздің соттарда қаралатын істердің 85 пайызы азаматтық дауларға қатысты. Оның ішінде шағымдардың көбі мемлекеттік органдардың шешіміне қатысты болып отыр. Сот жүйесі монополия, салық, кеден, экология саласын жетік білетін білгір мамандарға мұқтаж. Сондықтан бұл заң жобасы арқылы жалпы аппеляция сатысына, облыстық соттарға 15 жылдық заңгерлік еңбек өтілі бар мамандарға жол ашып, конкурсқа қатысуға жағдай жасалуда, – деді Жақып Асанов.
Ж.Асановтың айтуынша, бұрындары жыл сайын орта есеппен судьялыққа 150 адам қабылданатын. Ал былтыр 29 адам қабылданған екен, яғни бұрынғы көрсеткіштен 5 есе аз болған.
– Бұрын судьялықтан үміткер әрбір төртінші кандидат жұмысқа алынған болса, қазір талап күшейтілгеннен кейін үміткерлердің 3 пайызы ғана сыннан сүрінбей өтуде. Бұл судьялар арасында кездейсоқ адамдардың болмауы үшін жасалған амал, – деді Жоғарғы сот төрағасы.
«Egemen» көтерген мәселенің өзектілігі айтылды
Сенаторлар негізгі баяндамашы Ж.Асановқа сауал беру мүмкіндігін текке жібермей, өздерін толғантқан мәселелердің басын ашып алды. Мәселен, сенатор Мұрат Бақтиярұлы баж салығы көлемінің төмендігі туралы мәселе қозғады.
Ал Сәрсенбай Еңсегенов Жоғарғы сот төрағасынан судьялардың тәуелсіздігін қамтамасыз ету және ел газеті «Egemen» көтерген ажырасу үдерісін азайтуға байланысты түйткілдерді алға тартты.
– Жуырда «Egemen Qazaqstan» газетінде ерлі-зайыптылардың ажырасуы туралы маңызды мақала жарияланып, былтыр еліміз бойынша 150 мың неке тіркелгендігі, 54 мың некенің бұзылғандығы жазылды. Ал жаңадан құрылып жатқан Отбасылық сот жүйесі осы ажырасуларды болдырмауға септесіп жатыр екен. Мәселен, маманданған судьялардың араласуынан соң Астана қаласында ажырасуға арыз берген 230 отбасының жартысына жуығы райларынан қайтқан. Бұл үдерісті жалғастыруға мүмкіндік бар ма? – деген толғанысын жеткізді сенатор.
Жақып Асановтың ел көлемінде қолға алынған Отбасылық сот қанатқақты жобасы арқылы ажырасуға өтініш бергендердің 73 пайызы арыздарын кері қайтарып алғандығын және сот жүйесінде тараптарды татуластыруға маңыз берілетіндігін атап өтті.
Ал сенатор Дариға Назарбаева сот шешімдерінің екі-үш жеке тұлғаның куәлік етуімен ғана, сотталушының айыптарына жеткілікті дәлелдер жинақталмай шығарылуына байланысты депутаттарға шағымдардың жиі түсетіндігін алға тартты.
Депутаттың бұл сауалына жауап бере отырып, Жоғарғы сот төрағасы былтыр 30 мыңдай үкім шығарылғандығын, 2017 жылы ақтау үкімдерінің үлесі – 1,4 пайыз, 2018 жылдың бірінші жартысында – 2,5 пайыз, 2018 жылдың екінші жартысында 5,5 пайызға жеткендігін айтып, әділ төрелік ету сатыларының жетілдіріліп жатқандығын баяндады.
Маңызды заңдар қабылданды
Жалпы, отырыста сондай-ақ заңнамаға сот жүйесін жаңғырту мәселелері бойынша түзетулер қабылданды. Сенаторлар одан әрі Еуразиялық экономикалық одақта тауарларды сәйкестендіру құралдарымен таңбалау туралы келісімді, 2010 жылғы 9 желтоқсандағы Қазақстан мен Ресей арасындағы Қазақстан Республикасына мұнай және мұнай өнімдерін жеткізу саласындағы сауда-экономикалық ынтымақтастық туралы үкіметаралық келісімге өзгерістер енгізу туралы хаттаманы, Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы Қазақстан-Қырғыз мемлекеттік шекарасының режімі туралы үкіметаралық келісімді ратификациялады.
Ал «Қорғаныс өнеркәсібі және мемлекеттік қорғаныстық тапсырыс туралы» заң жобасы жан-жақты қарала келе, сенаторлардың түзетулерімен Мәжіліске жіберілді. Оған қоса, қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі, ақпараттандыру саласындағы ақпараттық қауіпсіздік мәселелері бойынша түзетулер екі оқылымда қаралды.
Отырыс барысында сенатор Сәуле Айтпаева балалардың құқықтарын қорғау, Динар Нөкетаева жас отбасылардың ажырасу мәселелері, Мұрат Бақтиярұлы халықтың әлсіз топтарын қолдаудың кешенді шараларын қабылдау туралы, Аңсар Мұсаханов қазақтың тазы және төбет иттерінің тұқымын қалпына келтіру және сақтау туралы депутаттық сауал жолдады.
Сенат отырысына Жоғарғы сот жанындағы Сот төрелігі академиясының магистранттары мен Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Сенатта тәжірибеден өтіп жатқан студенттері қатысты.
Серік ӘБДІБЕК,
«Egemen Qazaqstan»
