Мәдениет және спорт министрлігінің таяуда өткен алқа мәжілісінде осыған анық көзім жетті. Соңғы бір жылдың өзінде осыншама қыруар шаруаның атқарылған көңілім сүйсінді. Мәдениет және спорт министрі Арыстанбек Мұхамедиұлы жыл қорытындысына арналған баяндамасында мәнді де мағыналы ойларды, атқарылған нәтижелі істерді ортаға салды. Барды бар деп баршамыздың алдымызда тігісін жатқызып жайып салды.
«Жақсыны көрмек үшін», дейді қазақ. Ата-бабадан арқауын үзбей, мұра боп келе жатқан асыл дүниелерімізді алмас қылыштай жарқыратып көрсетуге арналған «Түркі әлемінің генезисі», «Дала фольклоры мен музыкасының мың жылы», «Тарихтың кино өнері мен телевизиядағы көрінісі» жобаларының іске асырыла бастағаны көңіл қуантты. Тарихи-мәдени мұраларымызды күллі дүниеге насихаттауда «National Geographic», «BBC World news», «Discovery», «Viasat History» және басқа әлемдік жетекші арналармен бірлесе Қазақстанның киелі нысандары туралы өткен жылы «Күлтегін. Жаңа көзқарас», «Қожа Ахмет Ясауи және Айша бибі кесенелері», «Көшпенділер жері» және басқа да толық метражды деректі фильмдер циклы жарық көріп, биыл «Ботай», «Тәңірлік күнтізбе», «Ұлы даладағы ежелгі металлургия» атты сериялар және тағы басқалары шығарылуда екен. Бұдан бөлек, АҚШ-тың, Ұлыбританияның, Жапонияның, Италияның, Францияның, Аустрияның, Қытайдың жетекші мұражайларындағы Алтын адамның әлемдік шеруі нәтижесінде ғылыми-зерттеу фильмдері мен Алтын жауынгер туралы толық метражды анимациялық фильмдер көрерменнің көзайымына айналған.
Бабадан қалған мұраны сақтап, әлдилеп, әлпештемесең ертеңгі ұрпаққа жетпей қалуы мүмкін. Министрлік соны қаперде ұстап «Бозоқ», «Ботай» және «Сарайшық» 3 республикалық қорық мұражайын ашып, алғаш рет «Ұлытау», «Отырар», «Таңбалы» қорық мұражайларында сапар орталықтарының құрылысы басталды.
Елбасының қасиетті Түркістан қаласына облыс орталығы мәртебесін беруі бәрімізді ерекше сезімге бөледі. Соның нәтижесінде «Әзірет-Сұлтан» музей-қорығын ЮНЕСКО-ның бірегей ескерткіші ретінде қалпына келтіру жоспары бекітілгенінен хабардар болдық. Енді бұл жобаның негізінде біздің киелі құтханамыз ежелгі римдік Помпей қаласының музейі, Осман империясының «Топкапы» сарайы, Иерусалим қаласы сияқты әлем ескерткіштерінің деңгейіне көтерілмек. Халқымызда «Күлтөбенің басында күнде жиын» деген сөз бар. Кезінде хандар, сұлтандар мен билер елдің қамын, шаруаның жайын ойластыратын, халықтың тағдырын шешетін бұл қастерлі орын керемет қалашық болған. Сол Күлтөбе қалашығы қайта жаңғыртылмақ. Онда Қожа Ахмет Ясауи дәуіріндегі ғимараттар және Әбілмәмбет ханның қыстағын қалпына келтіру көзделген. Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің ХІ-ХІІ ғасырдағы Қылуетін, Шіллеханасын, ХV ғасырдағы ортағасырлық шығыс моншасын, Рәбия Сұлтан Бегім, Есім хан кесенелерін қайта қалпына келтіру жоспарланған. Арыстанбек Мұхамедиұлының айтуынша, 2023 жылға қарай Түркістанға келетін туристердің саны 5 млн-нан аса адамды құрайтын болады, олардың келу уақыты да 3 сағаттан 4-5 күнге дейін ұлғаяды. Мұның өзі барымызды бағалаудың және туризм арқылы елдің ырыс-несібесін еселеудің жолы деп білемін.
Кез келген ұлттың рухани биіктігі мәуелі мәдениетімен және өрелі өнерімен өлшенеді. Арыстанбек Мұхамедиұлы осы министрліктің тізгінін қолға алғалы бері өнерімізде ерекше өрлеу кезеңі басталғанын мойындауымыз керек. Өткен жылы Елбасы Жарлығымен алғаш рет Әдебиет пен өнер саласындағы Мемлекеттік сыйлық бүкіл шығармашылық ұжымға, яғни «Астана Опера» театрына «Абай» ұлттық опера қойылымы үшін берілді. Өткен жылдың қараша айында алғаш рет қазақ тіліндегі «Абай» операсы операның отаны Италияда, әлемдегі ең беделді театрлардың бірі Генуя қаласындағы «Карло Филиче» театрында әлемдік көрерменге жарқын табыспен ұсынылды. Спектакль орасан зор аншлагқа ие болды, барлық билет күні бұрын сатылып кетті, театр ұжымы халықаралық деңгейде кеңінен танылды.
Қасиетті қара домбыра біздің арымыз, абыройымыз, киеміз. Ел Президентінің Жарлығымен шілденің алғашқы жексенбісі «Домбыра күні» етіп бекітілуі еліміздегі елеулі оқиғаға айналды. Бұл күні Астанада Елбасының қатысуымен «Қазақ елі» монументінің алаңында 2 мыңнан аса домбырашы бір мезгілде «Адай», «Балбырауын», «Сарыарқа» күйлерін орындады. Осы бір ұлы оқиғада министрден бастап барлық өнер саңлақтарының күй тартуы даланы тебірентіп жібергендей болып еді. Тағылымды шара барлық қалалар мен ауылдарда қолдау тапты. Бұл күн жақсы дәстүрге айналарына және домбырашылар саны жыл сайын арта түсетініне сенімдімін.
Ұлттық киномыз да ерекше биіктерге өрлеуде. Биыл Мемлекет басшысы еліміздің тарихындағы алғашқы «Кинематография туралы» Заңға қол қойды. Барлық киноқауымдастық пен қазақстандықтар үшін бұл тарихи оқиға дер едім. Бүкіл әлемде кино өнерінің ұрпақ тәрбиесіне ықпал ететінін біз бәріміз жақсы білеміз. Соңғы он жыл ішінде көрсетілетін ұлттық киноның үлесі 10 есеге өскен екен. Ал бұл орасан зор серпін. Көрермен жоғары бағалаған, әлемдегі беделді кинофестивальдарда көзге түскен көптеген бірегей ауқымды ұлттық туындылар түсірілді. Ең алдымен, ұлттық киноның әлемдік кино нарығына шығуына мүмкіндік берді.
Елбасының «Рухани жаңғыру» бағдарламасында белгіленген міндеттерді орындау аясында министрлік «Қазақстанның киелі жерлері географиясы», «Жаһандағы заманауи қазақстандық мәдениет» жобаларын жан-жақты іске асырумен қатар, қазақ тілін латын графикасына көшіру жөніндегі тапсырманы ойдағыдай атқаруда. Алғашында бұл жұмыс Білім және ғылым министрлігіне берілгенін білеміз. Алайда, әліпбиге қатысты екі нұсқа да халық арасында көп талқыланды. Бірінші нұсқа диграф және екінші нұсқа апостроф қолдау таба қоймады. Аталған жұмысты ұйымдастыру, үйлестіру және жүйелеуде біршама қиындық туды. Сондықтан бұл тарихи жауапкершілікті атқару Мәдениет және спорт министрлігіне тапсырылды. Алғаш рет жетекші тіл мамандары жиналған «Тіл-қазына» Ұлттық ғылыми-практикалық орталығы құрылды. Елдің басын біріктіріп, халықтың пікірі ескерілді. Әліпбидің үшінші нұсқасы әзірленіп, көпшілік арасында қолдау тапты. Осыдан кейін жұмыстың ерекше қарқыны арта бастады.
Мемлекет басшысының «Қазақ тілі әліпбиін кириллицадан латын графикасына көшіру туралы» Жарлығына 2018 жылғы 19 ақпанда өзгеріс енгізілді. Әліпбидің жаңа нұсқасы жаңаша тыныс алып, өмірімізге кеңінен жол тартып келеді. Үкімет жанындағы Ұлттық комиссияда 2018 жылы 6 желтоқсан күні «Жаңа әліпби негізіндегі қазақ тілі емлесінің ережелері» бірауыздан мақұлданды.
Күні-түні ғылыми-тәжірибелік жұмыстар жүргізілгенін жұртшылық жақсы біледі. Осы жұмыстардың нәтижесі деп өзім тұсаукесерінде болып, ағалық ақ батамды берген латын графикасында жарық көрген алғашқы «Til-Qazyna» ақпараттық-танымдық газетін атап өтер едім. Диктанттың мәтіні тікелей эфирде «Қазақ радиосы», «Шалқар» радиоларында беріліп, оған 2 миллионнан астам азаматтың қатысуы үлкен серпіліс әкелді. Бүгінде жастарды жаңа жазу реформасына үйретуде ақпараттық технологиялардың мәні зор. Сондықтан жас ұрпақтың жаңа әліпбиді тез әрі тиімді меңгеруіне жол ашатын «Qazlatyn.kz» (Қазлатын.кз), «Tilqural.kz» (Тілқұрал.кз), «Sozdikqor.kz» (Сөздікқор.кз) сияқты ұлттық порталдардың іске қосылуы сүйінішті жайт.
Қазақстанның ТМД мен Балтық жағалауы елдері арасында Пхенчханда өткен XIII қысқы Олимпия ойындарына Ресейден кейін ең көп лицензия жинағаны бәрімізді қуантты.
Спорттың фристайл түрі ойындары тарихында Қазақстан үшін алғашқы олимпиадалық қола жүлдені тамаша спортшы Юлия Галышева жеңіп алды. Сондай-ақ шаңғы жарысы бойынша бірінші алтын медальды паралимпиадалық спортшы Александр Колядин иеленді. Халқымыздың атақты боксшыларының өнеріне де тәнтіміз. Данияр Елеусінов, Жәнібек Әлімханұлы, Мейірім Нұрсұлтанов, Әли Ахметов, Феруза Шәріпова, Садриддин Ахметов әлемдік аренада кәсіби боксты абыроймен таныстырып, әлем жанкүйерлерін риза қылып жүрген таланттарымыз.
Алқа мәжілісінде тағы бір сүйсінген салам – туризмнің де ерекше қарқынмен дами бастағаны әңгіме болды. Жалпы адам баласы ғұмырында жаңа нәрсені көрсем, білсем деп өмір сүреді. Атам қазақ «атың барда жер таны желіп жүріп, асың барда ел таны беріп жүріп» деп бекер айтпаған. Қазақстанның артықшылығы оның сәтті геосаяси орналасуы. Біздің білуімізше, қазақтың ұлы даласы 4-5 сағаттық ұшу радиусында бүгінгі таңда әлемдегі негізгі туристік ағындарды қалыптастырушы, Таяу Шығыстың ірі елдері, Ресей, Қытай, Иран, Үндістан орналасқан. Тек Үндістанның өзінен жыл сайын 22 млн Қытайдан – 130 млн, Ресейден 37 млн турист сапар шегеді екен. Өткен жылы жаппай халықаралық туристерді тарту үшін теңдессіз қадамдар жасалыпты. Алдымен, еліміздің аумағына визасыз кіруге құқығы бар мемлекеттердің тізімі төлем қабілеті бар саяси дамыған және әлемнің тұрақты 64 елімен кеңейтіліпті. Үндістан мен Қытай азаматтары үшін 72 сағаттық визасыз транзит енгізілді – мұның ел экономикасына жалпы әсері 1 миллион АҚШ долларынан астам қаржыны құрайды. Байтақ даламыздың бәрі інжу-маржан. Айшықты Астанадан бастап, көкжелекті Бурабай, толқыны шулаған Каспий, айдынды Алакөл – Қазақстан туризмінің келешегі. Осылардың бәрі біздің баға жетпес байлығымыз.
Біз тарихы жаңғырып, мәдениеті мәуелеп, тілі түлеп, өнері өрге басып келе жатқан жасампаз ұлтпыз. Бұл − Елбасының ерен ерлігі мен оның жанында жүрген елеулі азаматтардың ерекше еңбегінің жемісі.
Мырзатай ЖОЛДАСБЕКОВ
