Үңгірдің географиялық орналасуы мен құрылымдық үдерісін зерттеген мамандар оны әктасты жыныстар қабатының ойылуынан пайда болған деген болжам жасапты. Үңгірдің ішінен қарағанда саңылау пішіні киіз үйдің шаңырағы іспеттес көрінеді.
Нысанның ішінде ұзындығы 7-8 метрдей үлкен жолды жырық бар. Зиярат етуге келген адамдар жоғарыдағы жолды жырықтың сорабы арқылы еңбектей көтеріліп, өзіне қажет арман-мұратын, дұға-тілегін бір Аллаға жолдайды. Бұл дәстүр қашан қалыптасқаны белгісіз. Ел ішінде көп айтылатын тағы бір аңызға сенсек, ертеде үңгір ішінде көп жамағат жиналып намаз оқитын, құлшылық жасайтын мешіт тәрізді орын болған-мыс.
«Осындағы мешітке сырттан кіретін құпия жолдар салынған. Екі ғасыр бұрын мешіт күмбезінің бір бөлігі опырылып құлап, үңгірге кіретін үлкен саңылау пайда болады да, жер қыртысының өзгеруіне байланысты бұрынғы құпия жолдар жабылып қалған», дейді жергілікті өлкетанушылар.
Үңгірді арнайы биолокациялық құралмен тексергенде, адам денсаулығына кері әсер беретін геомагнитті микротолқын жоқ екені анықталған. Яғни, үңгірде адам ағзасына кері әсер беретін биоэнергия жоқ.
Ел аузындағы тағы бір аңызда: «Бір кездері үңгірде үлкен айдаһар өмір сүріпті. Ол қараша халықтың мал-мүлкін ойрандап, орасан зор зиян келтіріпті. Амалы таусылған халық Ақмешіт атты батырдан көмек сұрайды. Ақмешіт батыр тылсым ілім-білімнің күшімен айдаһарды жеңген екен. Бірақ өзі о дүниеге аттанарда мүрдесін осы үңгірге жерлеуін өтініпті. Содан бері бұл жер «Ақмешіт үңгірі» деп аталады».
Үңгірдің іші қашанда қоңыр салқын райынан еш өзгермейді. Жазда даланы 40 градус аптап ыстық күйдірсе, үңгір ішінде 17-19 градус шамасында ғана жайлы леп тербеп тұрады. Үңгір төбесінен ауық-ауық созыла үзіліп мөлдір тамшылар құлайды. Мұны жергілікті жұрт «Ақ молданың көз жасы» деп атайды. Осы су тамшылары үңгір ішіндегі ғажайып өсімдіктерге нәр береді.
Дайындаған Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ,
«Egemen Qazaqstan»
