Ізгілікті ізетпен үйлестірген

Сейсенбі, 16 қазан 2012 7:35

«ДА» тұғырнамасын бүгінгі күні Қазақстанның зиялы қауым өкілдерінің арасында білмейтіні кемде-кем шығар. Дегенмен, бір-екі ауыз сөзбен оның тарихын еске сала кету артық болмас.

Тұғырнаманың түрлі тірліктері

Сейсенбі, 16 қазан 2012 7:35

«ДА» тұғырнамасын бүгінгі күні Қазақстанның зиялы қауым өкілдерінің арасында білмейтіні кемде-кем шығар. Дегенмен, бір-екі ауыз сөзбен оның тарихын еске сала кету артық болмас.

Тұғырнаманың түрлі тірліктері

Түрік ойшылы Мұхаммед Фет­хуллах Гүленнің ізгілікті идея­сымен өмірге келген бұл тұ­ғырнаманың мақсаты халықтық дипломатия негізінде үнқатысу арқылы зиялылық пен білімді тарата отырып, халықтар арасында түсіністік пен келісім орнатуға ықпал ету болып табылады. «ДА» деген сөздің өзі «Диалог Ауразия» (түрікше Еуропа – «Ауропа») деген екі сөздің бас әріп­терінен алынған. Қозғалыс 1998 жылы өмірге келіп, халықаралық ұйым ретінде іргесі қаланды. Бүгінгі күні оның жұмысына ірі ғалымдар, танымал қоғам қайрат­керлері, атақты жазушылар мен журналистер белсенді түрде ат­салысады.

Тұғырнаманың төрағасы екі жылда бір рет ауысып отырады. Қазіргі сайланбалы төрағасы Украина өкілі, Т.Шевченко атын­дағы Киев мемлекеттік универ­ситетінің профессоры, белгілі жазушы Володимир Сергейчук. Оған дейінгі төраға Қазақстан Жазушылар одағының төрағасы, ақын Нұрлан Оразалин болған еді. Ал ең алғашқы төраға атақты жазушы Шыңғыс Айтматов болды. Ал қазіргі тұрақты төраға белгілі түрік жазушысы, танымал журналист Харун Токак.

Тұғырнама қазір Еуразия құр­лығындағы Түркия, Әзербайжан, Беларусь, Грузия, Қазақстан, Қыр­ғызстан, Латвия, Литва, Молдова, Ресей, Тәжікстан, Түркі­менстан, Украина, Эстония се­кілді елдерде белсенді түрде жұ­мыс істейді. Осы елдерде түрік-қазақ, түрік-украин, түрік-орыс, түрік-татар, т.б. лицейлер ашып, ондағы балаларға осы заманғы сапалы білім мен үлгілі тәрбие беріп жатқан да осы қозғалыс. Сондай-ақ Америка мен Еуропа елдерінің көптеген қалаларында осындай лицейлер ашылған. Олардағы тәртіп жақсы жолға қойылып, білім сапасы жоғары деңгейде екеніне көзі жеткен ата-аналар балаларын мұндай лицейлерге қуана-қуана береді. Мұ­ғалімдердің көбі Ыстамбұл уни­верситетін түрлі мамандықтар бойынша үздік бітірген жастар. Олар сабақты ағылшын және түрік тілдерінде жүргізеді.

Сонымен бірге, қазір көптеген елдерде университеттер де ашылуда. Сапалы білім, саналы ақыл-ой егу арқылы түрлі халықтың жастарына түрік халқының ізгі ниетті адал жұрт екендігін еппен, ізетпен таныта отырып, оның халықаралық имиджін көтеру де бұл қозғалыстың басты мақсаты екені даусыз. Осынау лицейлер, университеттер арқылы қазір әлем­нің жүздеген қалаларында түрік тілін үйрену, түрік мәде­ниетін тану істері қарыштап дамып келеді. Фетхуллах Гүленді 2008 жылы халықаралық Foreign Policу журналы әлемнің ең үздік интеллектуалы деп таныды. Соң­ғы мәліметтерге қарағанда, қоз­ға­­лыс 6 млн.-дай адамды қамтыған.

Тұғырнама 2000 жылдан бас­тап тоқсанына бір рет мәдени-интеллектуалды «ДА» журналын шығарып тұрады. Бір кезде татар оқымыстыларының жәдид қозға­лысының қолдауымен татар-қа­зақ, татар-әзербайжан, т.с.с. мектептер ашылып, Ресей қол астына тараған еді. Соның арқасында мыңдаған адам татар граммати­касының негізінде білім алып, ислам мектептерінен гөрі жаңа сипаттағы білім орталығынан сауатын ашты. «ДА»-ның әрекет­тері де сол қозғалысқа ұқсайды.

Қазір Қазақстандағы «ДА» қызметін үйлестіруге жауапты адам түрік азаматы Садриддин Чилик, оның Астана қаласы бойынша орынбасары белгілі ғалым, алаштанушы Дихан Қамзабек­ұлы. Жуырда, қыркүйектің соңғы күндерінде осы азаматтардың ұйымдастыруымен Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық уни­верситетінің профессоры Амантай Шәріп пен осы жолдардың авторы «ДА» тұғырнамасының бастауымен Украинаның Одесса қаласында болған «Қазіргі әлемдегі мұғалімнің миссиясы» атты ІІ Халықаралық конгреске қатысып қайтты.

Конгресс Одесса қаласындағы К.Ушинский атындағы Оңтүстік Украина ұлттық педагогикалық университеті бас корпусының мә­жіліс залында өтті. Оған «ДА» қозғалысы белсенді әрекет ететін 14 елден басқа АҚШ, Израиль, Қытай секілді елдерден де өкіл­дер қатысты. Конгрестің жалпы отырысын университет ректоры, психология ғылымдарының докторы, Украина Педагогика ғы­лым­дары академиясының акаде­мигі Алексей Чебыкин ашып, жүргізіп отырды. Жиынның ма­ңызы мен деңгейінің жоғары­лығы оған саланың аса танымал мамандары мен ғалымдарының көптеп қатысуынан көрінді. Атап айтқанда, конгреске Украина Білім және ғылым, жастар және спорт министрінің бірінші орынбасары Евгений Сулима, «ДА» платформасының қазіргі басшысы Харун Токак, Украина Ұлттық педагогика ғылымдары академия­сының бірінші вице-президенті Владимир Луговой, Еуропа педагогикалық университеттері халықаралық ассоциациясының президенті, академик Виктор Андрущенко және т.б. қатысып, құттықтау сөздерін айтты. Ал педагогика ғылымдарының докторы, Мәскеудің білім беру жө­нін­дегі қоғамдық палатасының мү­шесі Яков Турбовский, Неджмедтин Ербакан атындағы түрік мемлекеттік университетінің про­фессоры Бюлент Тарман, Рига педагогика ғылымдары акаде­миясының ректоры, профессор Даце Маркус, Әзербайжан Ұлт­тық педагогика академиясының проректоры Әлиакрам Абдуллаев, Грузияның халықаралық Жер­орта университетінің проректоры Натела Дохганадзе, педагогика ғылымдарының кандидаты, «КСРО-ның халық мұғалімі», жазушы Николай Палтышев және т.б. баяндамалар жасады. Жалпы саны 300-ден артық ғалымдар, педагог-мамандар, сала бойынша қалам тербеп жүрген журналис­тер қатысқан форум үш күн бойы бүгінгі мұғалімнің мәсе­лелері мен түрлі проблемаларын, білім беру ісінің жаңа қырларын, соны теорияларын, жаңа оқыту­шы­ларды дайындау ерекше­лік­терін жан-жақты қарастырды. Жаңа инновациялық әдістерді ортаға салған жаңашыл мұғалім­дер де болды.

Мұғалім – айрықша кәсіп иесі

Конгреске Адамгершіл педагогика халықаралық орталығы­ның президенті, Ресейдің білім беру академиясының академигі, жаңашыл ұстаз Шалва Амонашвили де шақырылған екен, бірақ ол бір себептермен келе алмай қалып, оның сөзін өкілі оқып берді. Мұғалімнің адамдарға, соның ішінде жас ұрпаққа білім нұрын беру миссиясы еш заманда да, қандай уақытта да өзгермек емес. Мұғалім дегеніміздің өзі адамның жан-дүниесіне білім нұрын құюшы айрықша кәсіп иесі. Өкінішке қарай, бүгінгі күні әлем мұғалімнің бұл миссиясын ұмытып, оны қоғамда білім беру қызметін атқаратын қатардағы жан бағушының иесіне айналдырып жіберді. Егер мұғалімнің миссиясын келешекте де осы бағытпен қабылдай беретін болсақ, онда ұстаз деген ардақты ат арзан роботтарға айналады. Қол астындағы білім беру құрал­дары барынша жетілген болса да жүрегі мен жаны жоқ ондайлар өзін сүйіп, нұрға ұмтылған жас жеткіншектердің көкірек көзін аша алмайды, дей келіп, Шалва Амонашвили бүгінгі мұғалімнің негізгі міндеттерін атайды. Оның қатарында мұғалімді білімнің жаңа технологияларымен қамта­ма­сыз етіп, оқушыларды мемле­кеттік емтиханды аман тапсыруға әзірлей білуге емес, өзінің ең бас­ты миссиясы – жас жеткіншекті үлкен жүректі адам етіп да­йындауға бағыттауы ең алдыңғы орында тұру керектігі баса ай­тылған. Қоғам мұғалімнің мәңгі­лік міндеті – ұлы өмірдің қа­лып­тастырушысы, адамзаттың жол бас­таушысы бола білу екенін есі­не салуы керек. Біз барлық тіл­дерде Ұстаз деген сөз Құ­дайдан кейінгі барлық сөздің басы болатынын ұмытпайық, деген екен Ш.Амонашвили өзінің сөзінде.

Украинаның педагогикалық білім беру мәселелері деген та­қырыпта баяндама жасаған академик Владимир Луговой бүгінгі күні елдің білім беру саласында 1 млн.-ға жуық адам еңбек ететінін атап өтті. 2005 жылы Украина «Болон үдерісіне» қосылғанын айта келіп, шешен әзірге педа­гогикалық жоғары білім беру сапасы еуропалық талапқа сай еместігін жеткізді. Соның салдарынан мұғалім еңбегінің өнім­ділігі біздің елде дамыған мемлекеттермен салыстырғанда әлі де төмен, деді маман өз елінің білім беру сапасына шыншыл баға бере отырып. Мұғалімнің бүгінгі істері баланың болашағында көрінеді. Сондықтан да барынша бәсекелесті болып бара жатқан әлемде бұл саланың тиімділігін арттыруды біз өзіміздің басты міндеттеріміздің бірі деп санаймыз, деді шешен.

Мәскеу Педагогиканың тео­риясы мен тарихы институтының профессоры Яков Турбовской өзінің баяндамасын қазіргі білім беру үдерісін жаппай сынаудан бастады. Әсіресе, қазіргі білім беру әдістемесінің «не істеу керек» деген сұраққа ғана байланып қалғанын, ал ол «қалай істеу керек» деген сұраққа жауап бермейтінін атап өтті. Методика мен технологияның арасындағы байланыстың да мардымсыз еке­ні көзге көрініп тұрады. Біз білім беру ісін жүйелі және айқын түрде анықтап алуымыз керек, дей келіп, шешен өзінің бір кезде «КСРО халық мұғалімі» атағын алған ұстаздармен тығыз байланысып, олардың тәжірибесін жаппай таратуға үлкен еңбек сіңіргенін айтты. Ал қазіргі жаңа­шылдардың тиімді әдістерін тарататын бір орталық жоқ, деді ол. Сонымен бірге, методикаға байланып қалған көптеген ұстаздар интонацияның рөлін тани ал­май­тындығын жеткізді. Бір хабарлы сөйлемді түрлі интонация арқы­лы оқушының тез меңге­руіне жағдай туғызуға болады. Ал методика мұны ескермейді. Өзінің ұзақ баяндамасын, негізі­нен, білім беру әдістерінің кем­шін тұстарын қатты сынауға ар­наған оның сөздері көбіне көп эмоциялы риторикаға бейім болды.

Психология ғылымдарының докторы, профессор Алексей Че­быкиннің де баяндамасы қазіргі ұстаздарды дайындау проблемаларына арналды. Мұғалімді ақпа­ратты таратушыдан білім құю­шыға айналдыру факторы маңыз­ды саналады. Мұның алғы­шарт­тарының бірі – мұғалімді білім берудің толып жатқан теориясымен қаруландыру. Оқу бағдар­ламасы, түрлі жоспарлар, прак­тикалық курстардан аса алмаған мұғалім тыңғылықты білім бере алмайды. Өкінішке қарай, қазіргі көптеген мұғалімдер бар-жоғы екі-үш теорияны ғана біледі. Ал психология мен педагогика салаларында ғылыми еңбектердің үлкен арсеналы бар. Міне, соларды меңгере отырып, жүйелі теориямен дайындалған мұғалім ғана білікті новатор бола алады, деді ол.

«КСРО халық мұғалімі» атағы бар ғалым, жазушы Николай Палтышев өзінің сөзінде оқушы мен мұғалім арасындағы түсі­ніктің қалыптасу мәселелеріне тоқталды. Өмірдегі тәжірибеден көптеген мысалдар келтіре отырып сөйлеген оның сөздері барынша ұғынықты және жылы қабылданды. Мәселен, ол 7 сыныпта орташа оқитын бір баланы мысалға келтірді. Барлық мұға­лімдер мен сыныптастары оның орташа оқитындығына үйренген, сондықтан көңіл аударып, одан қандай да бір «өнер» күтпейді. Бірақ баланың түрлі приборлар, фотоаппарат сияқты заттарға немқұрайлы еместігін аңғарып қалған физика пәнінің мұғалімі оның осы қырларын жетілдіруге тырысып бағады. Ақырында сол бала өзі құрастырған аспаппен оқушылар олимпиадасында бірінші орын алып, айды аспанға бір-ақ шығарады. Осы күннен бас­тап бала жайнап сала береді. Кейін ол университеттің физика факультетіне оқуға түсіп, түрлі құралдар ойлап табады. Осы мысалды айта отырып маман ұстаз мұғалімдер оқушының бұғып тұрған қабілетін көре білуі және оны дамытуға көңіл аударуы керектігін атап көрсетті.

Бір қызығы, көптеген мамандар оқу үдерісінде тәрбиеге көңіл аударылуы қажеттігін атамады. Әсіресе, Еуропа елдерінен, Израильден келген мамандар мұғалімнің міндеті тек білім беру екендігіне қатты ден қойды. Израильде тіпті білім беру саласында тәрбие деген өз алдына түсінік те жоқ екен. Ал Литва өкілі Алгимантас Свентискас біз тәрбиеге көңіл аудармаймыз, біздегі мұға­лімдердің мақсаты тек білім беру. Егер біз баланы тәрбиелеуге араласатын болсақ, ата-аналар бізді сотқа беруі де мүмкін деген сөздер айтты. Демек, әр елдің діліне орай бұл салада да қайшылықтар бар екені көрініп қалды. Біздің Әл-Фарабиден басталған Абай, Шәкәрім, А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, т.б. ұлыларымыздың бәрі «тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы» деген ұстанымда екені белгілі. Бұл және жалпы мұсыл­ман әлеміне ортақ ұстаным. Сондықтан тәрбиеге осы күнге дейін үлкен мән беріледі.

Конгресте жұрттың бәріне жа­ғып, ұйып тыңдалған баянда­маның бірін Л.Н.Гумилев атын­дағы Еуразия ұлттық универси­тетінің профессоры Амантай Шә­ріп жасады. Ол бүгінгі таңдағы мұғалімнің жалпы проблемасына тоқтала келіп, «мұғалім болуға жолы болмайтындар барады» деген сөзді бір фильмнен келтіре отырып, мұндай ой ғаламдық қоғамдағы адамдардың бір бөлі­гінің ұстазға деген позициясын көрсететінін айтты. Бірақ, қуа­нышқа орай, күннен-күнге жақсы мұғалімге деген сұранымның өсу үрдісі байқалады. Сондықтан да шығар, көптеген қалаларда мұ­ғалімдерге арналған ескерткіш­тер тұрғызылуда. Мәселен, біздің Қазақстандағы, Қостанай, Павлодар қалаларында сондай ескерт­кіштер орнатылды.

Одан әрі мұғалім қызметінің маңыздылығына тоқтала келіп, шешен: «Қайда оқығаның, неге оқығаның маңызды емес, ең маңыздысы кімнен оқығаның» деген формула ешқашан күшін жоймақ емес. Ұстаздық – кәсіп емес, құдайдың кез келген адамға бұйырта бермейтін жан жылуы, биік өнер. Сондықтан да «барлық кәсіпті адам жасайды, ал ұстаз құдайдың қолымен жасалады» деген сөздің ақиқаты айқын, деді ол. Сонымен бірге, А.Шәріп мұғалім кадрларының жай-күйі жөніндегі әлемдік статистиканың мәліметтерін келтірді. Осы күні әлемде 57 млн. мұғалім бар екен, бірақ 2 млн.-дай мұғалім жет­пейді. Тіпті жоғары дамыған АҚШ, Испания, Ирландия, Швеция сияқты елдердің өзі мұғалім кадрлары жетпейтін 112 елдің қатарына енеді, деді шешен.

Жиында Түркия, Қырғызстан, Әзербайжан, АҚШ, Қытай Латвия және т.б. елдерден келген мамандар да өз пікірлері мен ұсы­ныстарын ортаға салды. Ұйым­дастырушылардың айтуына қара­ғанда, барлық баяндамалар топталып, арнайы жинақ болып шы­ғатын көрінеді. Сонымен бірге, конгресс жұмысының шеңберін­де «Чорноморский» түрік-украин лицейінің қабырғасындағы инно­вациялық әдістер таныстырылды. Бұл оқу орны Украинадағы озық мектептердің бірі саналады екен. Оның оқушылары барлық олимпиада, конкурстардың жүлдегер­лері болып отырған көрінеді. Осындағы өнерпаз оқушылардың күшімен концерт те қойылды. Украин балалары мен қыздары­ның түрікше сызылтып салған әндері «құлақтан кіріп бойды аларлықтай» болды.

Конгресс қорытындысы бойынша қарар қабылданып, баяндама жасаған барлық шешендерге дипломдар тапсырылды. Осы күн­дері К.Ушинский атындағы университеттің 195 жылдығы да аталып өтті. Айта кететін жәйт, шараны ұйымдастыруға қаржы­лық тұрғыдан демеушілік жаса­ған Түрік әуе жолдары компаниясы екен. Ал осындай істерге ұйытқы болған «ДА» қозғалы­сы­на жұрттың бәрі де ризашылық білдірді.

Жақсыбай САМРАТ,
«Егемен Қазақстан».

АСТАНА – ОДЕССА – АСТАНА.