...Kózden kóshkenimen, kóńilden óshpegen osynaý oqıǵa oıymnan ketpeıdi. 1971-jyldyń jyly kúzi edi. «Basy quz, beli qum, aıaǵy kól» jeruıyq Jetisýdyń asaý ózeni aǵyndy Aqsý boıynda ornalasqan Oıtoǵan aýylyna Almatydan Muhtar Áýezov atyndaǵy akademıalyq drama teatry keldi. Nesin aıtasyz, eren jańalyq eliktirip, jeliktirgen el qyrylyp qala jazdady. Oıpyrmaı, kókten izdegeni jerden tabylyp, áıgili ákemteatrdyń ózi ortalaryn toltyryp, oıyn kórsetip jatsa odan artyq ne kerek endi?! Qazaq poezıasynyń Qulageri atanǵan uly jerlesimiz Ilıas Jansúgirovtiń jastyq shaǵy týraly jazylǵan taǵy bir aqsýlyq talant Qudash Muqashevtiń «Dala dastany» dramasy jasyl jelekti saıabaq ortasynda salynǵan jazǵy klýbta qoıyldy. Onda aqyndy kórgen kósheli aqsaqaldardyń birazy áli tiri-tuǵyn. Aldyńǵy qatarda qazdaı tizilip áli qarıalar otyrdy. Jaryqtyqtar, jarysa jamyraı jaqsy aǵalary jaıynda aǵyl-tegil estelikter aıtty. Sharýashylyq basshylary mártebeli meımandarǵa qoshemet bildirip, syı-sıapat jasady. Mektep oqýshylary syrnaılatyp, kerneıletip keńestik dástúr boıynsha astanalyq ártisterdiń moıyndaryna alqyzyl galstýk baılap, saltanatty túrde pıoner qataryna qabyldandy.
Al sahna ashylǵanda kórgen qyzyǵymyzdy aıtyp jetkize almaımyn. Jaınaǵan ásemdik álemi kózdiń jaýyn alady. Qudaıym-aý, qulpyrǵan qyzyldy-jasyldy gúlder kádimgi qyrdaǵydaı qulpyryp tur. Áli umytpaımyn, basty keıipker Ilıastyń beınesin Ánýar Boranbaev somdady. Ákesi Jansúgirdiń rólinde Múlik Súrttibaev oınady. Súıgen qyzy Maqpal obrazyn Gúljan Áspetova oryndady. Basqa ónerpazdardyń aty-jónderi sonda nebári on jasar oıyn balasynyń jadynda jattalyp qalmaǵany úshin aǵaıyn aıypqa buıyrmas. Qoıylymnyń rejıseri Qadyr Jetpisbaev bolǵanyn keıin bildim. Bul buırat qumdar arasyndaǵy buıyǵy aýylda ósken meniń teatrdaı tekti ónerdiń iri ókilderimen tuńǵysh kezdesýim bolatyn. Odan beri talaı sý aqty. Qoǵamdyq qurylys ózgerdi. Biraq baıaǵy balalyq shaqtaǵy áserim eshqashan ózgergen emes. Já, jeter, áńgimemizdiń álqısasy uzańqyryp ketti bilem. Teatr tóńiregindegi tebirenisimizge qaıta oralyp kórelik.
Arǵy-bergi zamadardaǵy dramatýrgıanyń zańǵary Ý.Shekspır «Dúıim dúnıe – teatr, al ondaǵy adamdar – akterlar» demep pe edi. Shedevr týdyrǵysh sheber birdeńe bilgen soń aıtady da. Teatr teginde, ómirdi órnekteıdi. Biraq onyń tikeleı kóshirmesi emes. Ol ótken tarıhty, búgingi tirshiliktiń búkilin kórkemdik shyndyq kókjıegine kóteredi. Bolashaqty ushqyr qıalmen boljaıdy. Qoǵamdyq qubylystardyń túp-tamyryn qoparyp, adamdardyń jandúnıesine úńiledi. Jorǵa júrisinen jańylǵandardy jónge salady. Ultty ulyqtap, urpaqty ulaǵatqa tárbıeleıdi. Jaqsydan úırenýge, jamannan jırenýge úndeıdi. Áleýmetti ásemdikke jetelep, sulýlyqty súıýge shaqyrady. Mahabbatty madaqtap, adaldyqty asqaqtatady. Teatrdyń taǵysyn taǵy taǵylymdaryn tańǵa tolǵasań taýsylmaıdy.
Qazirgi tańdaǵy qazaq teatrynyń halyq aldyndaǵy qaryzy men paryzy qandaı? Aıaq astynan Amerıka ashqandaı, anyqtama qajetsinbeıtin aksıomalyq qaǵıdalardy qaıtalap qaıteıik. Ony báribir ónerdiń óz ókilderinen artyq bilmeımiz. Odan da olarǵa bılik basyndaǵylardyń oń qabaqpen qarap, shalqar shabytpen jumys isteýlerine jaǵdaı jasaýlaryn tileıik. Jetimsiz jalaqymen jan baǵyp júrgen mádenıet maıtalmandary anaý estrada juldyzdaryndaı, klasıkalyq mýzyka korıfeılerindeı, asta-tók toılardyń asabalaryndaı qaǵanaǵy qarq, saǵanaǵy sarq kúnge jetse ǵoı, shirkin!
О́ner – ólshem birligine syımaıtyn uǵym. Memleketter arasyndaǵy shekara syzyǵyn da moıyndamaıdy. Álimsaqtan bergi ádet-salt solaı. Búgingi jahandaný zamanynda bul úrdis tipti, qalypty jaǵdaıǵa aınalǵandaı. Rýhanı aralas-quralastyq qanat jaıǵaly qashan. Tek, sol mádenıet salasyndaǵy almasýlardyń sońy ulttyq erekshelikterimizdiń solǵyn tartýyna ákelip soqpasa bolǵany da.
Ár kezderi áńgime-dúken qurǵan ataqty ártisterimiz ben rıjıserlarymyz teatr týrasynda túrli pikirlerdi alǵa tartady. Kóbisi onyń estetıkalyq, tárbıelik, jasampazdyq mańyzyn madaqtaıdy. Qoǵamdyq pikirge qozǵaý salatynyn, burysty durys qylatynyn tilge tıek etedi. Al grýzınniń ataqty rejıseri Robert Strýa «Teatr álemdi túzemeıdi. Aýrýdy emdeıdi. О́ıtkeni ol aýrýhana emes» deıdi sanaly ǵumyryn sahnanyń qyzyǵy men shyjyǵyna arnap kele jatqanyna qaramastan. Máskeýdiń E.Vahtangov atyndaǵy teatrynda rejıser bolyp isteıtin talantty qazaq qyzy Gúlnaz Balpeıisova aǵa býyn áriptesiniń mundaı muńǵa toly kesimimen kelispeıdi. Onyń oıynsha spektaklden soń zaldaǵy kóp kórermenniń bir-ekeýi bolsa da burynǵy aram oıynan aınyp shyqsa, sonyń ózi az olja emes kórinedi.
...Endeshe siz de bálkim kúndelikti kúıki tirshiliktiń kúıbeń sharýalaryn ysyryp tastap, teatrǵa baryp qaıtarsyz. Múmkin, sonda eńseńizdi ezgen talaı aýyr oılardan arylyp, kir basqan kóńilińiz bir tazaryp qalar...
Talǵat BATYRHAN,
«Egemen Qazaqstan»
