Арманына жеткен адам
Сенбі, 28 сәуір 2012 1:27
Психологтардың айтуынша, адамның тұрмысы мен денсаулығы, тіпті өмір жасының қаншалықты ұзақ болмағы оның өзін өзі қалай бағалауына байланысты екен. Ал адамның өзін өзі қаншалықты бағалайтыны арманынан аңғарылып тұрады. Рас, армансыз адам болмайды. Әркімнің-ақ көкірегін өзіне сай арман әлдилейді. Бірақ кез келгеннің арманға жете алмайтыны тағы бар. Асқақ арманға жету үшін алдына айқын мақсат қоя білу, осы мақсатты орындау жолында пенделік керітартпа дағдылардан арылып, төзімділікпен тер төгу өзін өзі бағалай алатын қажырлы жандардың ғана қолынан келмек.
Сенбі, 28 сәуір 2012 1:27
Психологтардың айтуынша, адамның тұрмысы мен денсаулығы, тіпті өмір жасының қаншалықты ұзақ болмағы оның өзін өзі қалай бағалауына байланысты екен. Ал адамның өзін өзі қаншалықты бағалайтыны арманынан аңғарылып тұрады. Рас, армансыз адам болмайды. Әркімнің-ақ көкірегін өзіне сай арман әлдилейді. Бірақ кез келгеннің арманға жете алмайтыны тағы бар. Асқақ арманға жету үшін алдына айқын мақсат қоя білу, осы мақсатты орындау жолында пенделік керітартпа дағдылардан арылып, төзімділікпен тер төгу өзін өзі бағалай алатын қажырлы жандардың ғана қолынан келмек.
Қазақ мұнайының атасы атанған Сафи Өтебайұлының өмір жолына зер салар болсақ, оның бойынан асқақ арманды да, айқын мақсатты да, табанды қажыр-қайратты да табар едік.
Бала Сафи мұнай шығып жатқан жерді алғаш рет жеті жасында көріпті. Бұл 1916 жыл екен. Ғұсман, Қали атты ағаларының ағылшын, неміс шонжарлары иелігіндегі кәсіпшілікте қара майға малшынып ең ауыр, ең лас жұмыстарға жегіліп жүргеніне куә болады. Тұрмыстары да адам айтқысыз тым нашар.
– Мұнда инженердің ғана жағдайы жақсы, – дейді бірде Қали ағасы жұмыстан қалжырап келіп отырып.
– Ал сіз неге инженер болмайсыз?! – депті сонда кішкентай Сафи. Інісінің аңғал сұрағына еріксіз езу тартқан ағасы:
– Мен оқымаған адаммын, ал оқымаған адам инженер бола алмайды, – деп уәж айтады.
Сол сәттен бастап бала Сафидың көкірегінде «инженер болсам» деген арман ұя салады. Ал инженер болу үшін оқу керек екен. Бұл оның алғашқы айқын мақсаты деуге болады.
Осы балауса арман мен ізгі мақсат бала Сафимен бірге есейеді, ұлғаяды. Қандай кедергі, қандай қиындық кезіксе де жүрегін қытықтаған арманнан, жігерін жаныған мақсаттан таймайды. Демек, бұл қажыр-қайратының, өзін өзі жоғары бағалай білгенінің айғағы.
«Оқимын! Инженер боламын! Сөйтіп мұнай өндірісіндегі ауыр бейнетті жеңілдетемін! Өндіріс өнімділігін арттырамын!» Бала Сафидың, бозбала Сафидың, жігіт Сафидың, инженер Сафидың, қайраткер Сафидың ғұмырлық арманы тек осы ғана болады.
«Менің арманым – менің өмірлік күресім!» Оны өмір бойы тыным таптырмай алға жетелеген де осы күрескерлік қасиет. Көп қазақтың бойынан осы қасиет табыла бермейтіні өкінішті.
Сафи Өтебайұлының бойында басқа да адами асыл қасиеттер тұнып тұратын. Соның бірі – оның қай іске де батыл кірісетіндігі, шешімді тез және дұрыс қабылдайтындығы.
2006 жылы бар ғұмырын мұнай саласына арнаған Сафи ақсақал туралы ғұмырбаяндық кітап жазуға «Мұнайшы» қоғамдық қоры маған қолқа салған-ды. Кітапты басқа емес, менің жазғанымды Сафи аға да қалады. Өмірі мұнай өндірісін көрмеген адаммын, әуелі басымды ала қашқаным да рас. Уақыт тығыз еді. Неден бастарымды, қалай бастарымды білмей «толғатып» біраз жүріп алдым. «Қаламың жүрді ме?» деп Сафи аға да ауық-ауық бір хабар алады. Күмілжимін. Бас тартсам қайтеді деген ой да жоқ емес. «Кез келген істі бастап кету оңай емес, тәуекел деп өзіңе ыңғайлы тұстан кіріс», деп бір күні кеңес берді. Өзім білетін орта тұстан бастап жібердім. Сонан соң шығарманың бастапқы бөлігі жазылды.
Сафи ақсақалдың осы кеңесін кез келген іске шұғыл кірісетін өмірлік тәжірибеден қалыптасқан дағдысы деп тануға болады. Өндірісте де дағдарыстар, кідірістер, күмәнді жағдайлар болмай тұрмайды. Сондай кездері батылдық аса қажет-ақ.
Ілгеріде айтып кеткеніміздей, Сафи Өтебайұлы бүкіл ғұмырын мұнай өндірісіне арнаған адам. Егер қысқаша айтар болсақ, өмірбаяны былайша өрілер еді. Слесарьдың көмекшісі, Әзербайжан тау-кен институтының студенті, Мақат кәсіпшілігі бұрғылау цехының аға инженері, бастығы, «Ембімұнай» тресінің бас инженері, Мақат, Құлсары, Комсомол мұнай кәсіпшіліктерінің директоры, Қазақстан Компартиясы Жылыой аудандық комитетінің бірінші хатшысы, Гурьев қаласындағы «Қазақстанмұнай» бірлестігінің бастығы, Гурьев халық шаруашылығы кеңесінің төрағасы, Батыс Қазақстан өлкелік халық шаруашылығы кеңесінің төрағасы, Ақтау қаласында қайта құрылған «Қазақстанмұнай» бірлестігінің бастығы.
Сафи Өтебайұлының мұнай өндірісін қарқынды өркендету жайындағы батыл ұсыныстары «Ембімұнай» тресіне бас инженер болған кезінен айтыла бастапты. Бұл 1937-1938 жылдар еді. Қызыл репрессия халықты үрей құшағына алып тұрған кез. Сол тұста ол бар болғаны жиырма сегіз, жиырма тоғыз жастағы жігіт шағы екен. Ол ең әуелі мұнайшы қазақтардың ауыр әлеуметтік жағдайына назар аударады. Жұмысшылардың үйсіз-күйсіз тұрмысын түзеу, мұнайшы балаларына арнап балабақша, мектеп, аурухана салу қажеттігін сол тұстағы КСРО Ауыр өнеркәсіп халық комиссариатының төрағасы Лазарь Моисеевич Кагановичтің алдына ұсыныс етіп қояды.
Осы кездесуді пайдаланған ол алғаш рет Гурьевте мұнай айыру зауытын салу туралы ойын айтады. Жас инженердің дәлелді пікіріне сол кезеңде қаталдығымен аты шыққан Каганович те қарсы тұра алмапты. Зауыт салынатын жерді таңдауды Сафидың өзіне тапсырады. Сол зауыттың құрылысы, арада біраз уақыт өткен соң, соғыстан кейін ақыры қолға алынады.
Ал оның ең ірі жеңісі ғасырлар бойы бар тылсымын ішіне бүгіп, тым-тырыс жатып алған Маңғыстау мұнайын ашуы деп білген жөн. Неше бір экспедиция шарлаған Маңғыстау даласын мақсатты түрде барлауға Одақтық ғалымдар қарсы тұрғанда үлкен мұнай туралы пікір айтып, осы пікірін іспен дәлелдеп шығуы ерлікпен пара-пар. «Маңғыстауды іске қоспайынша Қазақстан Бакудың деңгейіне жете алмайды» деген сөзі бүгінде шындыққа айналды. Қазір Маңғыстау Қазақстан мұнайының үштен бірін өндіреді екен. Міне, бір кездегі тырнақтай баланың балауса арманы араға жарты ғасыр салып қазақ еліне толассыз үлес болып қосылды. Бір заманда мал шаруашылығымен ғана айналысқан жұпыны аймақ қазір ірі мұнайлы облысқа айналды.
Сафи Өтебайұлының өмірі мен қызметін саралап айта берсек, жас ұрпаққа үлгі болар мұндай мысалдарды көптеп айтуға болар еді.
Демек, ол мұнай саласындағы жауапты қызметтерде жәй атқарушы болып қана қалған жоқ, керісінше, қай істе де бастамашы бола білген тұлға. Өйткені, жас жүрекке ұя салған балаң арманы өзімен бірге есейіп, өндірісте жүрген кезде де тыным таптырмады. Сол себепті өзін өзі үнемі қамшылап, алға жетелеумен болды, санасына әмір бере алды, ең бастысы өз әмірін өзі орындауға күш-қайраты жетті. Адамның өмір жолында кезігетін қиындық атаулы басты қиындық емес, басты қиындық адамның өзі, кез келгеннің бойынан табылатын пенделік осалдықты ысырып тастап, өзін өзі жеңе алуы. Олай болса, Сафи Өтебайұлы Абай айтқан бес дұшпаннан қашық жүрген, бес асыл іске асық болған, бар қажырын сол асқақ арманға жетуге сарқып жұмсаған және арманына жеткен қайраткер.
Мен мұны Сафи Өтебайұлының өмір жолын зерттеген, ол туралы ғұмырбаяндық шығарма жазған автор ретінде батыл айта аламын.
Нұрлыбек САМАТҰЛЫ.