Жангелдин ауданына қарасты бұл ауылдың топырағына тұлпар мініп, ту ұстаған талай тұлғаның кіндік қаны тамған.
Әріге бармай-ақ, Қызбелде туып-өскен Міржақып Дулатов Алаш туын қалай асқақтатса, би Әбдірахман Иманқұлұлы, халық ақыны Күдері Жолдыбайұлы қазақ халқының өмірі мен өнеріне өзіндік үлес қосты. Қазақ КСР-і Оқу министрі, кейін Сыртқы істер министрі болған Асқар Закарин мен физика саласының ғалымы, әлемге белгілі Фазылхан Бәйімбетов, республикаға танымал экономистер Сайлау мен Сәбит Байзақовтар, сатирик Сейіт Кенжеахметұлы, Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевқа ұстаздық еткен мұғалімдердің бірі Едірес Әлімов, ғұмырын Қазақстанның су шаруашылығын өркендетуге арнаған министр Нариман Қыпшақбаевтармен қалай мақтанбайсың?! Кеңес Одағына танылған опера әншісі Абай Байтоғаевтың орнын кім толтырсын?! Ұядай ғана ауылдан таудай азаматтар шыққанына таңғалмасқа амалың қалмайды.
Ауылдың бүгінгі күйін көрсеңіз бұл айтқандарыма сенбейтін де едіңіз. Кешегі керемет ауылдың келбеті кетіп, кедір-бұдыры көбейіп барады.
Қайбір жылдары қаншама уақыт қасиетінен арылмаған Қоңыраулы өзені бір түнде қып-қызыл реңге еніп, құрт па, қоңыз ба, қаптап кеткенде қапаланбаған жан қалмады. Амалсыз сол суды іштік. Сол кездегі Қызбел халқының жағдайы «Егемен Қазақстанда» жазылды да. Әйтеуір басшылардың жауапкершілігінің арқасында елге су келді. Жағдай оңалды.
Алты Алаштың ардақты ұлы Міржақыптың сүйегі осында жатыр. Кесенесі мен музейі салынған. Көзі қарақты оқырман Жақаңның елге оралу тарихын да білуге тиіс. Карелияның Сосновец кентінен Міржақыптың жатқан жерін анықтап, сүйегін елге әкелген оқиға күллі қазақ жұртының рухын жанып, мерейін өсірген еді. Тарихи оқиғаның басы-қасында «Егемен Қазақстан» газеті жүрді.
Десе де бұл 1992 жылдың күнтізбесінде қатталып қалған сәттер. Одан бері зырғып күндер, тулап жылдар өтті. Міржақып Дулатовтың кесенесі қазір ескірген. Студент кезімізде ауылға барған сайын орталықтан 40 шақырым жердегі Міржақыптың басына баруды әдетке айналдырдық. Әр барған сайын, кесененің жарыла бастаған қабырғалары мен ескірген музей ішін көргенде құлазып қайтамын. Бір мен емес, елдің құрметті ұлын іздеп, рухына тағзым етуге жыл сайын көптеген адам келеді. Олардың ішінде ғалым да, тарихшы да, саясаткер, қоғам қайраткерлері де бар. Сонда келген қонақтар «Елден жырақта жан тапсырған мақтанышымыздың сүйегі туған жерге оралғанда қуанған жұрттың бүгінде бабаларына деген ілтипаты осы ма?!» деп ойламады деймісіз? Жоқ, әлде ұлтқа қызмет қылған қайраткерге тікелей ұрпағы ғана көмектесуі шарт па?! Соңғы барғанымызда кесененің шырақшысына айналған Нағашыбай Бірманов музейдің жай-күйін айтып, қынжылысын білдірді. Күн жарықта барсақ та музей іші қараңғы әрі суық. Электр жарығы да жоқ. Есігін жауып, кесене мен музейдің тазалығын реттеп жүрген ел ағасы Нағашыбай қызметі үшін жалақы алмайды. Өйткені кесене де, музей де мемлекеттік қамқорлыққа алынбаған. Бұл жайтқа Жақаңның туыстас ұрпақтары бейжай қарамай, былтыр өз қаржыларына күрделі жөндеу жүргізіп, жәдігерлерін арнайы орналастырып игі іс жасап кетіпті. Мұны Нағашыбай ағамыз хабарласып айтты. Көп ұзамай Қазақстанның киелі жерлері тізіміне де қосылды.
2007 жылы Қызбелде Қазақстан мен Венгрия арасындағы ынтымаққа арналған үлкен форум өтті. Торғайлық мадиярларды түп-тамырымыз деп санайтын мажарлықтардың ауылға ықыласы ерекше. Жыл сайын әртүрлі экспедиция келеді. Ауыл орталығының қақ ортасында қазақ пен мажар халқы арасындағы достықты бейнелеген ерекше ескерткіш орнатылды. Тіпті бір жылдары ауылға келетін мажарлықтар өздеріне арнап қонақ үй тұрғызуы да мүмкін деген әңгіме желдей ескен. Әйтпесе жиі келетін шетелдіктер ресми келгенде болмаса, былайғы уақытта ауыл үйлеріне бас сұғып, қонақ болуға именеді. Амалсыз ауылдың дәл ортасында саяхатқа шығатын шатырларын тігіп, тынығады. Қарап отырсақ, Жанкелдин ауданы бойынша шетелдіктер келетін жалғыз ауыл осы – Қызбел. Бәлкім, облыс бойынша да солай.
Рұқсат етілген уақыттарда Ресей Федерациясынан, еліміздің түкпір-түкпірінен келетін балықшылар мен аңшыларды, саяхатшыларды айтпай-ақ қояйық... Міне, осылар айналдырған Тоқанай мен Қызбелдің ортасындағы жолдың нашарлығы мен байланыстың жоғынан зәрезап болады. Осыдан соң ішкі және сыртқы туризмді қалай дамытпақпыз? Ауылдың қара домалақтары аудан, одан қалды қала баласынан қалай қалыс қалмасын. Жазда жаңбыр жауса, қыста қар қалың түсе қалса, қала түгілі аудандық жарыстарға бара алмай қанаты қайырылып жатқан оқушының меселі қайтып, арманы орындалмай жатса, қалай жаныңа батпасын.
Биыл 22 ақпанда Қостанай облысының әкімі Архимед Мұхамбетов халыққа есеп беру кездесуінде «Аманкелді мен Жанкелдин аудандары арасындағы сапасыз жолдар жөнделуде. 83 шақырым жолға жөндеу жүргізілді. Ендігі қалғаны 70 шақырымдай. Барлық жұмыстарына 2,3 млрд теңге қарастырылған. Аяқталу мерзімі мердігерге байланысты. Жұмыс өнімділігіне сай биыл аяқталуы тиіс. Бұдан басқа Шұбалаң, Қарасу және тағы бір ауылдың жолын дұрыстауды көздеп отырмыз. Оған 800 миллион теңгедей бөлеміз. Жалпы құны 1,8 млрд теңге тұрады. Жұмыстарды бастауға жауапты министрлік қолдау білдіріп отыр» деген еді. Осы ретте біз Жанкелдин ауданына қарасты жолы жөнделуге тиіс ауылдардың тізіміне Қызбелді де кірістірсе дейміз.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев 14 мамырдағы жұртшылықпен кездесуінде «Ауыл – ел бесігі» бағдарламасы аясында білім, денсаулық сақтау, мәдениет, жол құрылысы салаларында құны 1,7 миллиард теңге болатын 60 жоба жоспарланғанын айтқан еді. Облыс әкімдері бұл жобаларды тиісті деңгейдегі жерлерде жүзеге асырса игі.
Ауданнан ең шеткері жатқандықтан жолға мән бергеніміз абзал. Жолдың қазіргі күйіне шыдауға болса, болатын шығар, бірақ кейін оны жөндеу оңайға соқпасы анық. Жол дегеніміз халықтың тұрмыс сапасына тікелей әсер ететін фактор. Тіпті екі ауданның арасындағы жолды жөндеу кезіндегі мүмкіндікті пайдаланып, тас жол төселіп қалса нұр үстіне нұр болар еді. Бүгінгі күйін ретке келтірмесе, әбден жарамсыз жолға айналып кетпек.
Тағы бір айта кетерлік мәселе, Жанкелдин ауданы бойынша 2-3 ауылда ұялы байланыс пен интернет желісі жоқ. Мысалға, наурыз айының аяғында өңірлік коммуникациялар қызметінде өткен Қостанай облысының ақпараттандыру, мемлекеттік қызметтер көрсету және архивтер басқармасының басшысы Еркебұлан Әбдікәрімовтің аймақтағы цифрландыру саласының даму көрсеткіштері туралы айтқан мәліметтеріне тоқталайық.
– Биыл 53 ауылдық елді мекенге талшықты-оптикалық байланыс желісі жеткізіледі. Жанкелдин, Аманкелді, Қостанай, Қарасу, Әулиекөл аудандарында және Арқалық қаласына қарасты ауылдарда жоғары жылдамдықты интернет орнатылады. Бүгінгі таңда облыс бойынша кеңжолақты интернетке қосылу 83%-ға жетті. Облыстағы 504 мектептің 446-сы және 500 медициналық мекеменің 476-сы жоғары жылдамдықты интернетке қосылған, – дейді Е.Әбдікәрімов. Мұндағы деректер көңіл қуантарлық. Дегенмен мектеп пен ауыл әкімдігінің ғимаратындағы бірнеше ғаламтор кабелі елді мекеннің интернетпен қамтылуының көрсеткіші бола ала ма? Олар сапалы әрі жылдам жұмыс істей ме? Талшықты-оптикалық желі ауыл түгілі, аудан орталығына да әлі жетпеген.
Мектеп мұғалімдері төрт сымды құшақтап отырса да, онлайн күнделікті толтыруға ғаламтордың күші әрең жетеді. Мобильді операторлар қызметіне қол жеткізсек мұндай олқылық шешілер еді. Өйткені жергілікті тұрғындар жеке қондырғылар арқылы ауылда отырып-ақ, әлемдік кеңістікті зерттеп, қажетін таба алар еді.
Былтыр бұрынғы Ұлттық экономика министрі Тимур Сүлейменов «электрондық сауданы толығымен жетілдіру мақсатында Қазақстан Республикасының ауылдық елді мекендерінде кең жолақты интернетке қолжетімділік, сондай-ақ спутниктік технологиялармен қамтамасыз ету бойынша жұмыстар жүргізілуде» деп есеп берген болатын.
Осы мақсатта мемлекет-жекеменшік әріптестік үлгісі бойынша ауылдық елді мекендерде талшықты-оптикалық байланыс желілері құрылысы атты жобаны іске асыру басталғаны туралы хабарлаған. Бұл жоба 2021 жылға дейін 6 212 ауылдық елді мекенді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді екен. Ал бұған Қостанай облысындағы аудандарға қарасты ауылдар іліге ме? Әсіресе Үкімет шаруасы шабандап қалмасын деп Жанкелдин ауданы секілді өңірлерге неге назар аудармасқа. Бізді мазалайтын сұрақ осы.
Аудандағы ірі ауылдың бірі бола тұра XXI ғасырда ұялы байланыстың болмауы көңілге қаяу түсіреді. Интернеттен білім алып, қосымша дәріс алып жүрген өркениетті ауылдың өрендеріне бұл жердегі өскіндер қалай қызықпасын. М.Дулатов атындағы орта мектепте білім алып жатқан шәкірттердің әлеуеті мол, ынтасы зор. Енді осындай мекенді жандандырып, ел игілігі үшін пайдалануға не кедергі?
Бұған дейін Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өз Жолдауында «Ауыл – ел бесігі» жобасының басталғанын жариялады. Аталған бастаманың негізгі мақсаты – ауылдардың әлеуметтік ортасын жаңғырту. Ал осы жобалар облыс, аудан орталықтарында ғана емес, шалғай ауылдарда да атқарылуы керек қой. Елбасы берген тапсырманың шарапаты қай кезде жетеді?!
Қызбелдің қатардағы қарапайым ауыл еместігіне Фариза Оңғарсынова секілді ақындардың өлеңін, Сәбит Мұқановтың алғашқыда «Адасқандар», кейіннен «Мөлдір махаббат» деп жазылған романын оқығандар көзсіз сенер еді. Айдынды көл қалың қопадан көрінбейді. Бұл маңайда жабайы қабан, ақбөкен әлі күнге дейін тіршілік етеді. Ауданда атымен жоқ балық шаруашылығы кәсіпорындарын ашамын деген адамға бұл аймақтан артық жер таппайсыз.
Тоқетеріне келгенде, ауылдың бүкіл қазақ қоғамына қалай қызмет еткенін, кімдерді дүниеге әкеліп, кімнің қанатын қатайтқанын айтқандай болдық. Бірақ діттегеніміз бұл емес. Алда қазақтың көрнекті ағартушысы, қоғам қайраткері, ақын, жазушы Міржақып Дулатовтың туғанына 135 жыл толады. Мәдениет және спорт министрлігі осыған орай Алаш ардақтысының туған жерінде республикалық деңгейдегі іс-шара ұйымдастырамыз деп жатса, ұятқа қалмасақ игі.
