Қазақ «ит жоқта, шошқа үреді» дейді. Әдетте кейбіреулер өз міндетін атқармай, оның ісін лайықсыз кісілер істеп жүргенде айтылады. 2000 жылдардың ортасынан бастап сол партия, медиа, кәсіподақтар бақылаудың қамытын киген соң негізгі міндеттерін атқарудан қалды. Ал көкірегінде жаны бар адамның өз пікірін, ұстанымын білдіруге деген қажеттілігі еш азая қоймас. Сол 2000 жылдардың ортасынан бері Қазақстан қоғамында бұл қажеттілік өршімесе, азайған жоқ.
2010 жылдардан бері қазақстандықтар түрлі әлеуметтік желілерге тіркеле бастады. Фейсбук, Инстаграм, Туиттер, Телеграм және басқалары. О баста желі пайдаланушылары онда өз көзқарасын жазып, фотосуретін жариялаумен шектелетін. Тіпті уақыт өте келе әр желінің «өз жұлдыздары» да өзгелерден оқ бойы озып шыға бастады. Фейсбук Қазақстан қоғамында жылдам саясиланған ақпарат алмасу алаңына айналды. Оның себебі неде? Себебі жоғарыдай айтылған «адамның өз пікірін, ұстанымын білдіруге деген қажеттілігі» еді. Яғни, азаматтар телеарна, сайт, журналдарда жеткізе алмаған ойларын Фейсбукте жазып, өз қатарластарын, қолдаушыларын тапты. Оған қоса, әлеуметтік желі арқылы оқырманмен кері байланыс орнатуға керемет мүмкіндік бар. Сол себепті Фейсбук саясилана бастаған соң онда пікір қалыптастырушылардың басым бөлігі Айдос Сарым, Досым Сатпаев, Олжас Құдайбергенов секілді саясаттанушылар мен экономистер еді.
Қазақта «жеме-жем» деген жақсы сөз бар. Сын сағатында, сол жеме-жемде әлеуметтік желі бір-бірін танымайтын талай жанның басын ортақ мақсатқа біріктірді. Біршама ортақ жобаларды жүзеге асырды. Жабылып жатқан қылмыстарды қайта қарауға түрткі болды. Бір ғана мысал. Былтыр Сарыағашта зорланды деген 7 жасар баланың құқығын қорғап, оны анасының қолына жеткізуде қоғам белсенділері (Аружан Саин, Айдын Рахымбаев, Бақытжан Базарбек, адвокаттар) дәл сол Фейсбук арқылы ұйыса кетті.
Немесе былтыр Ақтөбеге баратын жолда пойызда зорланған қыздың ісін сотқа дейін жеткізуге «НеМолчи.KZ» қозғалысының жетекшісі Дина Смайлованың Фейсбуктегі жазбасы ықпал етті. Алайда қорғансыз қызды қорлаған қос жолсерікке 2 жыл 6 ай бас бостандығынан айыру үкімін берген судьяның әрекеті де сол желіде қатты сынға ұшырады. Енді еліміздің Бас көлік прокуроры бұл үкім қайта қаралатынын Фейсбукте хабарлады.
Әлеуметтік желі – жылдамдық, байланыс, қолдаушылар деген ұғымдармен тікелей байланысты. Сондықтан қазір ресми қызметтегі басшылардың басым бөлігі желілердің түр-түрінде белсенді болуға, атқарған ісін бірден халыққа жариялауға асығады. Ол үшін арнайы smm-топ ұстайтындар, блогер жалдайтындар жеткілікті. Себебі желі пайланушыларының назары, қолдауы үшін де күрес басталғандай.
Жалпы әлеуметтік желілердің күшін Президент Әкімшілігі де бақылап отыратыны белгілі. Себебі жақында құрылған Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің құрамына қарасақ, мүшелерді іріктеу критерийінің бірі – Фейсбуктегі белсенділік болған сыңайлы.
Халықаралық статистикалық сайттарды парақтасақ (napoleoncat.com), қазір тек Фейсбукты 1,6 млн қазақстандық қолданады екен. Оның басым бөлігі 25-44 жас аралығындағы азаматтар. Яғни, экономикалық белсенді топ. Сондықтан осындай қалың жұрттың пікірін ескермеу мүмкін емес. Олар кез келген уақытта сол желі арқылы түрлі мақсаттарға ұйысып, ұйымдасып кете алады. Ендеше әлеуметтік желіні азаматтық қоғамның жаңа институты деп атауға толық негіз бар.
