– Біз бұл жобаны жүзеге асыру үшін АҚШ, Еуропа, Ресейдің тәжірибесін қарастырдық. Нарықты сараптап көрдік, елімізде қант тапшы. Өңірдегі Ақсу қаласы аумағынан қант зауытын салуға ниетті кәсіпкерлерді іздедік. Болашақта нарықтың 20 пайызын қамтимыз. Зауыт іске қосылғанда 200-ден астам жаңа жұмыс орны ашылады, – дейді «Павлодар» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы» АҚ басқарма төрағасы Әлібек Несіпбеков.
Осылайша облыс әкімдігі инвестиция тарту мақсатында шетелдік инвесторлармен келіссөздер жүргізді. Мысалы, Ресей инвесторларымен жүргізілген келіссөздер барысында жылдық қуаты 144 мың тоннаны құрайтын қант зауыты салынатын болған. Жобаның құны 150 миллион АҚШ долларына бағаланды. Бұл туралы жобаның техникалық-экономикалық негіздемесін әзірлейтін «BMA Russland» компаниясының өкілдері облыс әкімі Болат Бақауовпен кездесу кезінде мәлім етті.
Жобалаудың болжамды мерзімі 12 айды құрайды, құрал-жабдықтарды жеткізу, құрылыс-монтаждау және іске қосу жұмыстарының мерзімі – 2 жыл. Жоспар бойынша кәсіпорын 2022 жылдың қыркүйегінде іске қосылады. Тіпті қантты ішкі нарыққа жіберіп, көрші елдерге де экспорттау жайына дейін жоспарланған.
Биыл Астанада өткен «Kazakhstan Global Investment Roundtable» форумы барысында Ауыл шаруашылығы министрі Сапархан Омаров «Beijing NAALE Industry Group» компаниясының президенті Чжан Цимен кездесу өткізді. Кездесуде Павлодар облысындағы қант зауытының құрылысын бастау 2020 жылдың сәуір айына, зауытты іске қосу 2021 жылдың тамыз айына жоспарланды. Жобаның құны – 103 млн доллар. Өндірістік қуаты – жылына 100 мың тонна дайын өнім (қант, қант қызылшасы) және 700 мың тонна шикізат болмақ делінді.
Зауыт салу үшін Ақсу қаласына жақын аумақтан 70 гектар жер берілген.
– Қытайлық «CNOOD Asia Limited» компаниясы да зауыт салуға ниет білдіріп, екіжақты меморандумға қол қойылды. Келесі жылы кәсіпорынның іргетасы қаланады. Қытайлық инвесторлар бұл жобаға 37 млрд теңге бөлмек. Жылына 750 мың тонна қант қызылшасын өңдеп, одан 100 мың тонна қант алады. Еліміздегі 500 мың тоннаны құрайтын қажеттіліктің 20 пайызын, облыс сұранысын толықтай өтейді, – дейді корпорацияның басқарма төрағасының орынбасары Ернар Әбілқасов.
Меморандумға қол қойылғанымен, екіжақты келісімшарттар әлі жасалмаған көрінеді. Корпорация мамандарының сөзіне қарасақ, құжаттарды рәсімдеу, техникалық-экономикалық негіздемелер бекіту, қаржылай және экономикалық даму, мерзімі, коммуникациямен байланысы, субсидияларының көрсетілуі оңай жасала салатын сияқты.
Қазір қант зауытын шикізат, яғни қызылшамен қамтамасыз етіп отыратын «Павлодар қанты» деген кооператив құрылуда. Өңірдің 10 шаруа қожалығы қант қызылшасын өсірмекші. Шикізаты болмаса, зауыттың жұмыс істемейтіні айтпаса да белгілі.
Елімізде Алматы, Жамбыл облыстарында қант зауыттары енді жұмыс істей бастады. Олардың ішіндегі ең ірісі тәулігіне 3 мың тонна қант қызылшасын өңдей алады. Бұрындары бұл зауыттар да шикізаттың аздығынан тоқтап қалғаны белгілі. Ал жаңадан салынатын қант зауытына тәулігіне 6 мың тонна қант қызылшасы қажет.
Облыстағы Кемеңгер ауылында орналасқан «Ауыл шаруашылық тәжірибе стансасы» ЖШС неміс фирмасымен келісімшарт жасап, германиялық мамандар жоғары репродукциялы қант қызылшасының жеті сұрыбын ұсынған. Олар облыстың 14 шаруа қожалығында отырғызылмақ.
– Жобаны қолға алмас бұрын халықаралық тәжірибені көрдік, АҚШ, Германия, Қытай елдеріне барып қайттық, – дейді корпорация мамандары.
Елімізде қант қызылшасын өсірмек едік деп сонау жердің түбіне сапарламай-ақ, Алматы облысына барып қайтуды кейіннен түсінген болуы керек. Көксу қант зауыты Алматы облысының «СЗЦ Алан» ЖШС-да болып, «Қант қызылшасын өсірудің технологиялық бағдарламасы» тақырыбындағы кеңеске қатысып, тұқым себу, күту және жинау технологиясымен танысып келіпті.
Сөйтіп шаруа қожалықтары қызылша егуге кірісті. Сынақтан өткен бірнеше сұрыптың тұқымы суармалы алқапқа себілді. Егіс алқаптарында қант қызылшасына арналған тәжірибелік алаңдар пайда болды. Өңірде қант қызылшасы өсірілмегені ескеріліп, шаруаларға сынақ жүргізу үшін ғана тұқым таратылды.
– Солтүстік өңірдің суық ауа райына шыдайтын, жақсы өнім берген тұқым түрлері кейін жаппай себіледі. Германиядан әкелінген элиталық тұқымдар, KWS брендінің 8 сұрыбы сынақтан өткізілді. Бұл сұрыптан өңірдің суық климатында әр гектардан 50 тоннадан астам өнім алуға мүмкіндік бар, қанты көп. Еліміздің оңтүстігінде қант өндірісінде 14 пайыз қызылша пайдаланылады. Ал біздің өңірден алынатын өнімнің қанты 20-22 пайыз, – дейді жергілікті ауылшаруашылық басқармасының мамандары.
Инвестор өзін қызықтырған жобаға ғана қаржы салады. Шикізаты жоқ зауытты салу күлкілі де. Шикізатсыз кәсіпорын салуға инвестор болуға олар тәуекел ете ме?
Ресейлік инвесторлардың өңір басшылығына қойған басты талабы да осы: қант зауыты жұмысы істеу үшін шикізат, қызылша қоры қажет. Онсыз кәсіпорын құрылысы басталмайды. Мәселенің мәнісі осы.
Еліміздің табиғи-климаттық жағдайына сай бұл дақылды Алматы, Жамбыл, Түркістан облысының кейбір аудандарында өсіруге мүмкіндік жетеді. Қант қызылшасы алқаптарының 75 пайызы Жамбыл облысында орналасқан.
Облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының бас маманы Төлеген Көшербаевтың айтуынша, өңірде 2017 жылы Ақтоғай ауданы мен Ақсу қаласына қарасты ауылдық аумақтарда 2 гектар жерге тәжірибе ретінде қант қызылшасы егіліпті. Тіпті қарбыздың көлеміндей, салмағы 12 килоға дейін жететін қызылша жиналған. Біздегі қызылшада қанттың көлемі оңтүстіктегі көрсеткіштен 6-7 пайызға жоғары болған. Жалпы, Үкімет белгілеген әлеуметтік маңызы бар 19 азық-түлік тізіміндегі өнімдердің ішіндегі қант пен пияз Павлодар облысында өсірілмейді. Облыстың қантқа деген сұранысы 10 мың 977 тоннаны құрайды екен. Қантты сырттан тасымалдамас үшін де облыс билігі оны өз аумағында өндірмек.
Облыс әкімдігінде жуырда өткен жиында өңір басшысы Болат Бақауов тәжірибе ретінде егілген қант қызылшасын өсіруге жауапкершілікпен қарауды тапсырды.
– Жергілікті әкімдер алқаптарды фитосанитарлармен бірге барып бақылауы тиіс. Бақылау болмаса, ертең бізде қант қызылшасы өспей жатыр деп айтасыздар, – деді ол.
Жобаны қолға алғандардың өздері әртүрлі мәлімет беріп, түрлі болжам айтатыны да қызық. Бізді ойландыратыны, іс жүзінде жобаны жүзеге асыра аламыз ба, жоқ па? Қазір өңірдегі ауыл шаруашылығы мәселелеріне бұрын Президент Әкімшілігі Басшысы хатшылығының меңгерушісі қызметін атқарған, жуырда облыс әкімінің орынбасарлығына тағайындалған Алмас Батанов жауап бермек.
– Сіз ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеуді қамтамасыз етуге және өсіруге, экспорттық мүмкіндіктерін арттыруға назар аударуыңыз қажет. Ауыл шаруашылығында жаңа инвестициялық жобалар қажет, – деді жаңа орынбасарға облыс әкімі Болат Бақауов.
Айтпақшы, биыл Германиядан әкелінген қызылша тұқымы мамыр-маусым айларында алғаш рет тәжірибе ретінде егілді дедік. Енді қараңыз, Алматы облысынан сарапшы ретінде келген Аманбек Рахымбеков аудандарда егілген қант қызылшасы алқаптарын аралап көріп, нәтижесінде тұқымды егу мамандандырылған техникамен жүргізілмегенін, тұқым 3 см тереңдіктен шығып, тегіс орналаспағанын айтады. Ол топырақ жеткілікті деңгейде өңделмеген, гербицидтермен өңдеу жүргізілмеуі салдарынан алқапты арамшөп басып кеткен, тұқым егудің белгілі бір мерзімі белгіленбеген деген сараптама берді.
Облыстың ауылшаруашылық басқармасының мамандары болса:
– Біздің тауар өндірушілер қант қызылшасын өсіруге дайын. Тәжірибе нәтижесі облысымыздағы ауа райының қолайлы екенін көрсетті. Қант зауытының құрылысына инвестор табылса болды, іс алға басады, – дейді.
Сонымен әлі шикізаты да дайын емес қант зауытының болашағы қалай болмақ? Оны назарда ұстайтын боламыз.
Павлодар облысы
