Стартаптарды қолдайтын бірегей алаң
70-жылдардың ортасында Калифорния штатында үш жас энтузиас бас біріктіріп, ең алғашқы дербес компьютерді құрастырып шықты. Жай ғана құрастырып қоймай, бұл есептеуіш технологиясыз келешек өмірді елестету мүмкін болмайтынын инвесторларға дәлелдеді. Стив Джобс, Рональд Уэйн және Стив Возняк үшеуінің осы табандылығы бүгінде әлемге танымал Apple корпорациясының құрылуына түрткі болды. Қазір бұл компания жаңа технологиялар саласының негізгі модернисіне айналды, әлемде оның өнімдеріне қызықпайтындар кемде-кем.
Ал Қазақстандағы креативті жастардың жайы қалай? Отандық бизнес жас өнертапқыштарды қолдауға дайын ба? Сандарды сөйлетсек, ресми статистика көңіл көншітпейді. Соңғы жеті жылда Қазақстаннан 300 мыңнан аса адам басқа елге қоныс аударыпты. Олардың 70%-ы еңбекке қабілетті азаматтар. Оның ішінде жоғары білімді қазақстандықтардың қатары аз емес. Статистика комитетінің есебі бойынша, былтыр жоғары білімді 12 360 және орта кәсіптік білімі бар 10 306 адам шетелге кеткен. Бұл жөнінде «Egemen Qazaqstan» газеті бірнеше рет мәселе көтерді.
Десек те, ауызды құр шөппен сүрте беруге тағы болмайды. Мемлекет өз тарапынан білікті кадрлардың сыртқа ағылу үрдісін мейлінше азайтудың қам-қарекетін ойластырып-ақ жатыр. Әсіресе ел экономикасының локомотивін қалыптастыратын жас дарындарды қолдауға бағытталған бағдарламалар жеткілікті. Қуантарлығы, осы іске еліміздегі жоғары оқу орындары да тартылып келеді. Мәселен, Назарбаев Университеттің инновациялық кластеріндегі бизнес-инкубаторда ABC incubation бағдарламасы сәтті іске асырылуда.
ABC incubation – инновациялық және технологиялық бизнес идеяларды қолдау бағдарламасы. Ол сан алуан жобаны идея сатысынан бастап прототипке, сондай-ақ алғашқы сатылымға дейін дамытуға арналған. Биылғы маусымның демеушісі «Шелл Қазақстан» компаниясының қолдауымен ABC Weekend шарасы қолға алынып, бағдарламаға 24 жоба іріктеліп алыныпты. Қатысушылар арасындағы бәсекелестіктің жоғарылығының нәтижесінде қазылар алқасы жеңімпаздар қатарына жоспарланған 10 емес, 13 команданы қосқан. Солардың бірнешеуіне тоқталғанды жөн көрдік.
Тұрғын үйдегі өртті төмендетеді
Қалың топтан дараланып, көзге түскендердің арасында Нұрлан Қаржаубаевтың жобасы бар. Жас инноватор Smart Detector идеясының авторы. Ақылды жүйеге негізделген стартап тұрғын үй секторындағы өрттің алдын алуға арналған. Басқарушы блоктан тұратын смарт детектор адам жоқ кезде үйдегі электр қондырғыларын автономды түрде сөндіреді. Өнертапқыш жобаны дайындауға шамамен екі ай уақыт жұмсапты. Нұрланға бұл іспен шұғылдану таңсық емес. Себебі ол энергетика саласының маманы.
– Командамыз екі адамнан тұрады. Өзіміз энергетика саласының инженері болған соң, пәтерлер мен жеке тұрғын үйлерді автоматтандыруға қызығушылығымыз артты. Ғылыми мақсатымыз «Internet of things», яғни физикалық заттардың есептеу желісімен байланысты еді. Назарбаев Университетте ABC Incubation бағдарламасы іске қосылғанын естіп, қатысуға бел будық. Алғашында ақылды үй жүйесін құрастыруды көздеген едік. Алайда инкубация барысында стратегиямызды түзетіп, ойымызды MVP Smart Detector технологиясына бұрдық. Елімізде өрт қауіпсіздігі мәселесі өзекті болып тұр. Жыл сайын елімізде 15 мыңдай өрт тіркеліп, оның басым бөлігі жеке тұрғын үй секторында болады. Әр үшінші оқыс жағдайдың шығуына электр қондырғылары себеп. Осыны ескеріп, ақылды детектор жасауды жөн көрдік. Оның көмегімен төтенше жағдайдың алғашқы кезеңдерінде өрт тұтануының алдын алуға болады. Бұл жүйе бөлмені тоқтан ажыратып, түтін шыққаны туралы дабыл қағады. Осылайша смарт детектор арқылы болжамды тәуекелді сейілтіп, өрт қауіпсіздігін күшейтуді көздеп отырмыз, дейді Нұрлан Қаржаубаев.
Бірінші кезекте аталған құрылғы IT бөлімшесі жоқ құрылыс компанияларына, сондай-ақ газдандырылған немесе орталық жылумен қамтылмаған жылжымайтын мүлік иелеріне арналғанын жеткізді жас инженер. Оның өнертабысының басқа аналогтардан артықшылығы – кеңсе жағдайында электр қуаты шығынын 15%-ға азайтуға мүмкіндік береді екен. Сонымен қоса өнім бағасы басқа құрылғылардан 50%-ға төмен екенін айтты.
– Салыстырмалы талдау көрсеткендей, осыған ұқсас қытайлық өнімдердің кемшілігі бағдарламалық жасақтамадан байқалды. Ал ресейлік өнімнің бағасы қымбаттығын айтпағанда, орнатылуы да күрделі. Жобаға жұмсалған екі айдың көлемінде құрылғының прототипі әзірленіп, 2 меморандумға қол қойылды. 10 жеке тұлғаға және 1 заңды тұлғаға детекторлар алдын ала сатылды. Бұл жұмыс барысында өнімді сертификаттау және лицензиялау кезінде біраз қиындық болды. Бұған қоса құрылыс компанияларына шығу оңай іс емес, деді Н.Қаржаубаев.
Енді талапшыл жас бөлмедегі микроклиматты басқара алатын мобильді қосымша әзірлеуге кіріспек. Бұдан басқа қуат үнемдейтін және коммуналды қызметтермен жұмысты автоматтандыруға қатысты әріптестік орнату жоспарда бар.
Ai-Legal – автономды заң кеңесшісі
Сәбит Бакиров – корпоративтік заңгер. 9 жылдық еңбек өтілі бар жас маман желілік бөлімшелері жолға қойылған компанияда қызмет етеді. Ол осыған дейін өндірістік құжатты ресімдеуде әжептәуір бюрократиялық қиындықтарға тап болып жүріпті. Мысалы, бір құжат бойынша шешімді бір айға дейін тосуына тура келген. Ал тайм менеджментті жіті түсінетін іскер адамдар үшін бұл айтарлықтай шығын. Осыны ескерген заңгер Ai-Legal онлайн кеңесшіні ойлап тапты. Бұл – түрлі дау-дамайды заңға сүйеніп шешуге, сондай-ақ сот тәуекелдерін фемида өкілдеріне жүгінбей-ақ реттеуге септесетін онлайн кеңесші. Жасанды интеллект негізіндегі өнім кез келген өндірістік құжатқа байланысты жауапты қысқа уақытта алуға жәрдемдеседі.
– Компаниямыздың әр жерде желілік бөлімшелері көп. Біздің ұйымда бір құжатты мақұлдау үшін кейде бір ай уақыт күтуге тура келеді. Бұл әріптестерімнің құқықтық тәуекелдерді болжаудағы субъективті пікірі. Сонда маған неге адамның қатысуынсыз құқықтық сауалдарға жауап беретін автономды құрылғы дайындап шықпасқа деген ой келді. Өнімнің ерекшелігі сол, заңгерлік кеңесті адам емес, бағдарламалық технология береді. Осы арқылы әріптестеріме, өзім секілді заңгерлерге және жекелеген компанияларға заңгерлік тәжірибені қолданудың тиімді жолын ұсынғым келді. Атап айтқанда, қысқа уақытта заңгерлік тәжірибе негізінде кеңес беру, келешектегі құқықтық өзгерістерді болжау, сол секілді заңнамалық тәуекелдерді бағалауда жекелеген пікірлерге сүйенбеу керек болды. Қарапайым тілмен айтқанда, сотта әлдебір ұйымның мүддесін қорғайтын адвокаттарға, заңгерлерге және даулы істен құтылудың амалын қарастырған компанияларға көмектесу – басты мақсат.
Идея авторы мұндай жобаның елімізде баламасы жоқ екенін айтады. Көршілес Ресейде Legal tech саласында, яғни бизнеске ақпараттық-технологиялық қызмет көрсету бағытында жұмыстар атқарылып жүр. Стартап иесі Benchmark ретінде IBM Watson-ның озық тәжірибесіне сүйеніп, өзіндік ерекшеліктерін қосқан. Онлайн кеңесшіні әзірлеуде Сәбитке machine learning – машинамен оқыту бағытының білгірі Шоқан Бірліков қолғабыс етіпті.
– Қоғамға пайдасын тигізетін өнім ұсынғымыз келеді. Сондықтан жоба әрмен қарай тұтынушының сұранысына байланысты дамытылады. Мұндай өнім заңгерліктен бөлек, қаржы сынды маңызды салаларға да қажет. Өйткені қазір Қазақстанда нақты жүйеленген ақпарат көзіне негізделген талдау жүйелері жоқтың қасы, – деді С.Бакиров.
Шығынды азайтуға септесетін ақылды жүйе
Astyq – тағы бір талапшыл жас Әділет Мүсәлімовтің ойлап тапқан өнертабысы. Аталған ақылды жүйе диқандарға шығын көлемін әрбір мың гектардан 2 млн теңгеге дейін қысқартып, 8 сағаттан 60 сағатқа дейін уақыт үнемдеуге мүмкіндік береді. Оның командасы үш адамнан жасақталған. Жобаға шамамен 1-2 ай кеткен-ді. Бұл смарт құрылғы арнайы ұялы қосымша арқылы басқарылады. Осы стартапқа мөлшері жарты млн теңгедей қаражат жұмсалды. Оны әзірлеуде қажетті шикізатты Қытайдан алдыртыпты.
– Ұялы қосымшаны өз күшімізбен жасадық. Оның жұмысына тоқталсақ, қойма меңгерушісі яки қожалық басшысы қосымшаның көмегімен жүктің тиелген уақытын, салмағын және жүргізушінің қоймадан шыққан сәтін бақылай алады. Бұл өте тиімді. Неге десеңіз, астық өлшеудегі олқылықтарға жол берілмейді. Біздің есебіміз бойынша осылайша шаруалар 2 млн теңгеге дейін ақша үнемдейді. Қоймаларда астықтың жетіспеушілігі жиі байқалады. Бұл шаруа адамының қалтасына айтарлықтай салмақ түсіреді. Себебі аграршылар шығынды өз есебінен өтеуге мәжбүр. Осыдан екі жыл бұрын еліміздің күнгей өңіріне сапарлап қайтқан едім. Күзгі жиын-терін барысын көрудің мүмкіндігі туды. Сонда бір байқағаным, астық тиелген жүк көлігінің салмағын өлшеу кезінде, өнімнің өлшемі шамалап белгіленеді екен. Шынайы салмақ пен құжаттағысы бір-біріне сәйкес келмейтін. Тіпті кейде жарты тоннаға дейін есепке дұрыс алынбайтын. Көрдіңіз бе, бұл орасан шығын. Сондықтан осы ұялы қосымшаның жиын-терім жұмыстарындағы келеңсіздіктерді алдын алуға көмегі тиетініне сенімдіміз, – дейді Әділет Мүсәлімов.
Дарынды жас жаңа жүйені дайындауда АҚШ, Оңтүстік Кореяның озық тәжірибелерін зерттеген екен. Бірақ IT саласы өркендеген елдерде мұндай құрылғыларды пайдалану тек ауыл шаруашылығымен шектелмейтін көрінеді. Сол себепті қазақстандық өнертапқыштар да екі бағытта жұмыс істеуді көздеп отыр.
– Қазір аталған жобаға «Атамекен» ҰКП қызығушылық білдірді. Біз смарт құрылғының прототипін құрастырып, оның мүмкіндігін таразыға қойып пысықтап жатырмыз. Шаруашылық өкілдерімен алғашқы келіссөздер жасалуда. Оңтүстік Қазақстандағы кейбір шаруашылықтармен ауызша келістік, – деді Ә.Мүсәлімов.
Жоба авторы аталған құрылғы сынақтан толығымен сәтті өтсе, жаппай өндіріске жіберілетінін жеткізді.
Жоғарыда тек үш жоба туралы келтірдік. Қалған 10 стартап та бұлардан аспаса, кем түспейді. Арасында топырақтың құнарын арттыратын тыңайтқыштардан бастап, жылуды үнемдейтін жеке тұрғын үйдегі температураны қашықтықтан басқаратын ақылды технологиялар да бар. Демек, талантты да талапты жастар біздің елде де бар. Тек «Болам деген баланың бетін қақпа, белін бу» деген тәмсілді ұстансақ игі. Мұны, әсіресе іскерлік ортадағы азаматтар ескерсе деген тілегіміз бар. Себебі бизнес пен ғылым біріксе, екі тарап та табысқа жететіні әлемдік тәжірибеде әлдеқашан дәлелденген.
