Күзетшіге мұқтаж елміз

Егер «қазақ қоғамында күзет­шілерге сұраныс жоғары» десек, біраз жұрт біздің бұл пікірмен келіспес еді. Өйткені күзетші болуды «ауырдың үстімен, же­ңіл­дің астымен» жүруге дағ­дыланған азаматтардың кәсібі ретінде бағалаймыз. Ал іс жү­зінде Қазақстанның еңбек нары­ғында күзетшілерге сұраныс жоға­ры. Оған Еңбек және ха­лық­ты әлеуметтік қорғау ми­нистрлігіне қарасты «Еңбек ресурстарын дамыту орталығы» АҚ жүргізген талдау нәтижелері куә. Ма­ман­дар биылғы алғашқы жарты­жылдықта еңбек биржасына келіп түс­кен резюмелер мен бос жұмыс орында­рының арақатынасын салыстыра келе ең тапшы мамандықтардың тізімін кү­зет­шілер бастап тұрғанын анықтаған. Деректерге сүйенсек, еңбек нарығында күзетшілер үшін 4,4 мың жұмыс орны бос қалыпты. Соның ішінде тек Нұр-Сұлтан қаласында 1,1 мың күзетші жетіс­пейтіні белгілі болған. Әри­не, еңбек нарығындағы тап­шы мамандықтар тізімі тек күзетшілермен шектеліп қалмайды. Ел бойынша 2,6 мың санитар, 2,3 мың тазалау­шы, 2,2 мың даяшы, 2,1 мың жүк тиеушіге арналған жұмыс орны бос тұр. Сұранысқа ие кәсіптердің алғашқы бестігінен бө­лек, жол салушыларды, ба­ла­бақ­ша тәрбиешілерін, мейір­герлер мен медбикелерді, такси жүр­гізушілері мен промоу­тер­лерді жұмыс берушілер жиі іздейді екен. Дегенмен, ең­бек­ нарығындағы сұраныс пен ұсы­ныстың әр өңірге тән өзін­дік ерекшеліктері бар. Мәсе­лен, Шымкент қаласында 300­-ден астам тазалаушыға ар­нал­ған жұ­мыс орны бар. Ал­матыда 2 мыңнан астам такси жүргі­зушісі жетіспейді.

Ал 2019 жылдың алғашқы алты айында заңгерлерге сұра­ныс аз болыпты. Еңбек биржа­сында 3,6 мың заңгердің резю­месіне ешкім назар аудармаса керек. Электронды еңбек бир­жасына «заңгер керек» деген 1221 ұсыныс түссе, «мен заңгер­мін» деген 4818 адам резюме қал­дырған. Сөйтіп заңгерлер ара­сында жұмыс берушілерден гөрі жұмыс іздеушілер үш есеге жуық көп болды. Бұл дегеніңіз «беделді кәсіп» саналған заңгерлердің еңбек нарығындағы «даңқы» күзетшіге жетпейтінін көрсетсе керек. Одан бөлек «екі қолға бір күрек» таба алмай қалу қаупі бар кәсіп иелерінің тізіміне әлеуметтік қызметкерлер, аспаздар, компьютер техниктері, кеңсе қызметшілері кірген. Биржада
2,4 мың әлеуметтік қызметкердің, 2 мың аспаздың, 1,5 мың компью­тер технигінің, 1,5 мың кеңсе қыз­мет­керінің резюмесіне ешкім назар аудармаған. Сонымен қатар сұраныс азайған мамандықтар­дың қатарына экономистер, шаш­тараздар, қаржыгерлер, тігін­шілер мен технологтар да кіріпті. Бұл мамандықтардың әрқай­сысында 1-1,2 мың резюме ешкімнің назарын аудармаған күйі қалып қойған. Сондай-ақ сатушы-консультант, дене шы­нықтыру және спорт, орта мектептегі қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімдері, маникюр ше­бері, бухгалтер, кондитер, жылу қазандығының операторы, бастауыш сынып мұғалімі, эколог, заңгер-кеңесші, инженер-экономист, техник-механик, бастауыш мектеп педагогы, визажист мамандарына сұраныс аз болыпты. Әрине, электронды еңбек биржасындағы ұсыныстар мен сұраныс көлемі еңбек на­рығындағы нақты жағдайды то­лық көрсетеді деуге келмес. Бірақ қалай болғанда да бұл ста­тис­тиканың өзіндік шындығы бар.

Айталық, күзетшілерге сұра­ныстың молдығы саладағы жа­лақының төмендігіне байланысты болуы ықтимал. Аза­маттар 30 мың теңгеден бас­талып, әрі кетсе 80 мыңға дейін ғана жететін күзетшінің жа­лақысына қызықпауы да мүмкін. Оның үстіне аймақтар арасындағы айырмашылық тағы бар. Мәселен, бір ғана Қостанай облысында биылғы алты айда жұмыс берушілер 2123 күзетші қажет деген хабарландыру берген. Сөз басында айтқанымыздай, ел­ордада 1,1 мың күзетші қа­жет.­ Бі­рақ астаналық пен қос­танай­лық күзетшінің табысы бір­дей бола қояды дегенге се­ну қиын. Бас шаһарда жұмыс іс­тей­тіндер сөзсіз молырақ табыс табады. Екіншіден, цифр­ландыру дәуірінде «болашағы жоқ» деп саналатын кәсіпке елімізде не себепті сұраныс жо­ғары деген мәселе тағы бар. Ба­қы­лау камералары, электронды күзет қондырғылары жетіліп, жаһандағы жаңа технологиялар елге молынан келіп жатса да, елімізде 219,7 мың күзетші бар. Бұл дегеніңіз Қазақстан Қарулы күштерінің жеке құрамынан екі, полиция қызметкерлерінің санынан үш есе көп. Яғни, ширек миллионға жуық адам есік күзетіп жүр деген сөз.

Әрине, күзетшілер қатарының не себепті мол екенін дөп басып айту қиын. Қазақстанда әскер­ден келген жастардың бір­азы Қарулы Күштерде келісім­шартпен қалады, не полиция, тө­тенше жағдай қызметі тәрізді мемлекеттік қызметке барады немесе күзетші болады. Сөйтіп қоғамнан өз орындарын табуға ұмтылады. Яғни, күзетшілік қазақ қоғамы үшін әлеуметтік лифт қызметін атқарып тұрған сы­ңайлы. Алайда, күзетші, дая­шы, жүк тиеуші, такси жүр­гізуші тәрізді мамандарға мұқ­таждық ел экономикасына ин­новацияның әлі күнге ене қой­мағанын байқататын тәрізді. Зерт­теу нәтижелеріне қарасақ, елі­­міздің көптеген өңірлерінде жоғары білімді мамандарға емес, қарапайым жұмысшыларға сұраныс мол екені байқалады. Мәсе­лен, биылғы алғашқы жар­тыжылдықта электронды еңбек биржасына келіп түс­кен ұсыныстарға қарағанда Ақ­мола облысында автобус жүр­гізушілеріне, Ақтөбе, Батыс Қазақ­стан, Жамбыл, Қостанай облыс­тары мен Нұр-Сұлтан қаласында күзетшіге, Алматы облысында жол салушыларға, Атырауда құрылыс сатыларын монтаждаушыларға, Батыс Қазақстанда өрт сөндірушілерге, Қарағанды мен Солтүстік Қа­зақ­стан облыстарында жұмыс­­шыларға, Қызылорда мен Түр­кістан өңірлерінде жеке қызмет көрсетушілерге, Маңғыстауда бояушыларға, Павлодарда медбикелерге, Шығыс Қазақстанда жүк тиеушілерге, Алматы қала­сында такси жүргізушілеріне сұра­ныс жоғары екені байқалған. Мұның ешқайсысы жоғары білімді, интеллектуалды өрені қажет ептейтін кәсіптер. Демек, отан­дық экономикада жоғары білімді мамандардан гөрі, қарапайым жұмысшыларға деген сұраныс мол болып тұр.