Бұған дейін Қостанай қаласының № 2 соты жолаушыны зорлағандығы үшін кінәлі деп танылған Ж.Умбеталиев пен Қ.Құрманияздың әрқайсысын Қылмыстық Кодекстің 120-бабының 1-бөлімі бойынша 2 жыл 6 ай мерзімге бас бостандығынан айырған болатын. Тиісінше, бұл үкімге қанағаттанбаған Қостанай көлік прокуратурасы мен жәбірленушілер, сотталған Қ.Құрманияз бен сотталғандардың адвокаттары апеллияциялық шығым түсірген. Сөйтіп облыстық соттың қылмыстық істер жөніндегі сот алқасы қылмыстық істі қарай келе, Қылмыстық-процессуалдық заңнаманың бұзылғанына көз жеткізген. Оған қоса, сот алқасы тасымалдаушы компания мен прокуратураға жеке-жеке сот қаулыларын шығарды.
Оның біріншісінде: «Еліміздегі басқа да мекемелер сияқты «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясының өз миссиясы бар. Бірінші – тасымалдау қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Екінші – жолаушыларға сапалы қызмет көрсету. Алайда, компания қызметіне қатысты қоғам тарапынан сыни пікірлер жиі айтылуда. Оған себеп – компания басшылығының салғырттығы, жолсеріктердің өз істеріне жауапсыздығы. Жақында «Тұлпар-Тальго» жолсеріктерінің қылмыстық әрекеті жұртшылықтың ашу-ызасын тудырды. Осы істегі айыптау актісіне сүйенсек, олар жұмыс уақытында мейрамхана-вагонда болған. №6 вагонның жолсерігі Ж.Умбеталиев қоғамға қауіпті әрекет жасау мақсатында жәбірленушінің қасындағы жолаушыны басқа купеге негізсіз ауыстырған. Кейін сонда қалған әйелді зорлаған. Бұл сорақылық аздай, Ж.Умбеталиевтен соң, № 19 вагонның жолсерігі Қ.Құрманияз ол әйелге сондай зорлық көрсеткен», деп жазылған.
Сонымен қатар қоғам назарын аударған бұл оқиға «Қазақстан темір жолы» басшылығының жұмысындағы бірқатар кемшіліктің бетін ашып бергендігі көрсетілген.
«Біріншіден, компания басшылығы жолсеріктердің жұмысына, мінез-құлқына жауапкершілікпен қарамаған. Екіншіден, формализмге бой алдырып, Ж.Үмбеталиев пен Қ.Құрманиязға бірдей, бір мазмұнда оң мінездеме берген. Мінездемеде оларды компания басшылары әбден мақтаған. Олардың бастамашыл екені, жұмыстарын жауапты, сапалы әрі ұқыпты орындайтыны айтылған. «Іскерлік қасиеттері, белсенділіктері, кәсіби және мансаптық өсуге ұмтылыстары, әріптестерімен, басшылықпен жақсы қарым-қатынасы» атап көрсетілген. Екеуі де «сыйлы, әріптестерінің ақыл-кеңестері мен ұсыныстарына ден қояды, еңбек тәртібін сақтайды» деп жағымды сипатталған. Мұндай оң мінездемелер жазаны жеңілдететін мән-жайлар болып саналады. Сондықтан сот ҚК-нің 55-бабы, 2-бөлігін қолдануға мәжбүр болды. Осылайша сот 5 жылдың орнына 2,5 жыл мерзім белгіледі. Сот алқасы осындай қылмыстарға жол бермес үшін компания басшылығы еңбек тәртібі мен тәрбие мәселесіне терең мән беруі қажет деп санайды» делінген қаулыда.
Сондықтан да сот алқасы «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясының басшылығы жолаушыларға қауіпсіз және сапалы қызмет көрсетуде қызметкерлері арасында профилактикалық-тәрбие жұмысын жүргізуге назар аударсын деп есептейді.
Ал прокуратураға бағытталған екінші жеке қаулыда: «Осы қылмыстық іс бойынша сот үкімі қоғамда алаңдаушылық пен келіспеушілік тудырды. Мұндай қылмыс үшін қоғам қатаң жазаны талап етуде. Бірақ Қылмыстық кодексті өзгертпей, бұл проблеманы шешу мүмкін емес. Қылмыстық кодекстің 120, 121, 122, 123-баптарына сәйкес мұндай қылмыстар орта дәрежелі деп саналады.
Бұл дегеніміз: біріншіден, сот тағайындайтын ең қатаң жаза 5 жыл деген сөз. Одан сот аспауы тиіс. Бірақ ҚК-те 55-бап бар. Ол бойынша егер істе ауырлататын мән-жай болмай, тек жеңілдететін жағдай болса, онда тағайындалатын жаза одан да аз, 2,5 жылдан аспауы керек; екіншіден, жәбірленушіден келісім алып жатса, 68-бапқа сәйкес, қылмыскер жазадан мүлдем құтылып кетуі мүмкін; үшіншіден, ҚК-тің 72-бабына сәйкес қылмыскер жазаның үштен бірін өтесе, бостандыққа мерзімінен бұрын шыға алады; төртіншіден, егер қылмыскер жазаның төрттен бір бөлігін өтесе, онда сот қалған мерзімді айыппұлға немесе басқа жеңіл жазаға ауыстыруға құқылы; бесіншіден, ҚК-тің 55-бабына сәйкес, егер қылмыскер мүліктік шығынды, моральдық зиянды өтесе, онда сот оған бас бостандығынан айыру жазасын тағайындай алмайды.
Оған қоса, мұндай қылмыскерлер жазаны орта дәрежелі колонияда өтеуі тиіс. Одан қатаң режімді белгілеуге Қылмыстық кодекс судьяларға мүмкіндік бермейді. Жазаның жеңіл болуы қоғамның наразылығын тудыруда. Азаматтар соттардың осындай үкімдеріне қарсылық танытуда. Судьялар заңнан аса алмағандықтан, қылмыскерлерге қатаң жаза бере алмайды. Егер судья қоғамның көңіліне қарап, заңға қайшы жаза қолданса, онда жоғары тұрған сот сатысы оны міндетті түрде бұзуға тиіс» делінген.
Сондықтан да мұндай қылмыстарды ауыр дәрежелі санатқа ауыстыру үшін Қылмыстық кодекске төмендегі өзгерістер ұсынылған:
1) ҚР ҚК-нің 120, 121, 122-баптарының бірінші бөлігі бойынша бас бостандығынан айыру жазасын 5 жылдан 7 жылға дейін қатаңдату; 2) ҚР ҚК-нің 55-бабын жыныстық қылмыстар жасаған сотталушылар қолдануға тыйым салу. Сонда бас бостандығынан айыру жазасын бергенде судьялар «жартысынан аспау» деген шектеу міндетінен босатылады; 3) ҚР ҚК-нің 91, 93-баптарына жыныстық қылмыс жасағандарға мәжбүрлі химиялық кастрация жасау жазасын тағайындауды енгізу; 4) ҚР ҚК-нің 123-бабының екінші бөлігін «жәбірленушінің қызметтік тәуелділігін пайдаланып» деген қосымша саралау белгісімен толықтыру арқылы қатаңдату.
Судьяның пайымдауынша, егер мұндай қылмыстар орта дәрежеден ауыр дәрежеге ауыстырылса, онда қылмыс жасаған адамдар Қылмыстық кодексте қаралған біраз жеңілдіктен айырылады. Осы арқылы сот адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерін тиімді қорғай алады. Сондықтан да сот алқасы Бас прокуратура жанындағы Қылмыстық кодекстерді қолдану жөніндегі ведомствоаралық жұмыс тобы осы мәселелерге назар аударуы қажет деп санайды.
Енді бұл жеке қаулылар бойынша атап көрсетілген мекемелер Жоғарғы соттың қылмыстық істер жөніндегі сот алқасына шағым және наразылық білдіре алады, бірақ қаулының нәтижелері мен қабылданған шаралар туралы Қостанай облыстық сотына бір ай мерзімде хабарлауға міндетті.
