Светлана Жақыпованың айтуынша, қазір Президент Жарлығын жүзеге асырудың тетіктері айқындалып, бе­решегі өтелетін адамдардың санаты белгілі болды. Олар – көп балалы отбасылар, асыраушысынан айырылған адамдар, отбасында мүгедек бала­сы­ барлар, жетім балалар және осы тектес әлеуметтік әлсіз топтар құ­ра­­мын­дағы­лар. Борышкерлердің жағ­­дайы мен қарыз­дарының көлемі анықталуда. Қазір 2,2 млн-нан астам адамды қам­титын деректер базасы қалыптасып, со­ның нәтижесінде тиісті азаматтардың тізімі жасалу­да. Бұл шаруалар көп жағ­дайда екін­ші деңгейдегі банктер мен Әділет министр­лігінің ақпараттық ре­сурс­тық базаларына сүйене отырып ав­томатты түрде жүргізілуде. Яғни, оған адам факторы араласа алмайтын болады.

С.Жақыпова айтқандай, мемлекет есебінен займдары мен несиелері бо­­йынша қарызды өтеу мүмкіндігін қа­зақстандықтар Электронды үкі­мет пор­­талының басты бетінде ор­наласқан «Борыш жүктемесін азайту бойынша бағ­дарламаға қатысу үшін статусын тек­серу» электронды сервисінің көме­гі­мен нақтылай алады. Ол үшін ЭЦҚ қажет.

«Egov порталында мәртебесін анық­тау бойынша сервис ұйымдасты­рылды. Адам өзінің ЭЦҚ-сы арқылы кіріп, пор­тал­ға тіркеледі де, ЖСН-ын көріп, жауап ала алады», деп түсін­дірді Еңбек жә­не халықты әлеуметтік қорғау вице-министрі.

Енді басқа да туындап жатқан мәселелерге байланысты сервисті же­тіл­діру көзделген.

Бұл шара банктер мен қаржы ұйымдарының алдындағы борышта­рын өтеу қиындықтары пайда болған ел азаматтарына бір реттік көмек тү­рінде жүзеге асады. Олардың то­лық тізімі әлі жасалып болған жоқ. Дегенмен автоматты база мүм­кін­дігі­мен дәл қа­зір­­гі сәтте 507 мың адамның тізімі қа­лыптасты. Олардың мәлі­меттері екінші деңгейлі банктерге беріл­ді. Тиісті көлем­дегі қарыздары өте­лу үшін бұл адамдар екінші дең­гейлі банктермен келісімшартқа отырады.

Тізімге биылғы жылдың 1 маусы­мындағы жағдай бойынша қарызының көлемі 3 млн теңгеден аспайтын адамдар енгізілген. 300 мың теңгеге дейінгі қарызы мен оған есептелген сыйақы жабылады. Егер отбасындағы ерлі-зайыпты адамдардың екеуі де борышкер болып, екеуінің басында да қарызды өтеу қиындықтары пайда болса, екеуіне ортақ 600 мың теңгеге дейінгі қарыз көлемі мен оған есептелген сыйақы жабылады.

Екінші деңгейлі банктер алғаш­қы тізімге алынған 507 мың адам­ның жағдайы мен Президент Жар­лы­ғының жүзеге асу жайы туралы мәліметті тиісті орынға 10 қыр­күйек­ке дейін беруі тиіс. Әрине кө­мек көрсетілетіндер тізімі мұнымен де шек­теліп қалмайды. Қосымша ақпа­рат­тар негізінде тізім одан әрі толық­ты­рылмақ.

О.Смоляков өз кезегінде 507 мың адамның берешегі 105 млрд тең­гені құрағанын айтты. Соған сәй­кес екінші деңгейлі банктермен жұмыс­тар жүргізілуде.

О.Смоляков атап өткендей, Ұлт­тық банк, «Мемлекеттік кредиттік бюро» АҚ, «Проблемалық кредит­тер қоры» АҚ екінші деңгейлі банк­термен және микроқаржы ұйым­дарымен (МҚҰ) бірлесе отырып, бар­лық қазақстандыққа банктер мен МҚҰ-дағы кепілсіз тұ­тынушылық қарыз­дары бойынша 2019 жылдың 1 шілдесіндегі жағдай бойынша есептелген айыппұлдар мен өсімпұлдарды есептен шығару туралы шешім қабылдады.

«Осы жылдың 30 шілдесінде банктер мен МҚҰ 1 192 834 қарыз алушының жалпы 33 620 млн теңге сомасына кепілсіз тұтынушылық қа­рыздар бо­йынша айыппұлдар мен өсімпұлдарын есептен шығару жұмыстарын аяқтады», деді Ұлттық банк төрағасының орынбасары. Айып­пұл мен өсімпұл ең алдымен банктер мен МҚҰ-ның қаражаты есебінен есептен шығарылды.

Әрине мұндай берешектер борыш­керлердің әу баста өздерінің қа­рыз­ды өтеу мүмкіндігін нақты есепке ал­мауынан туындағаны бел­гілі. Бас­пасөз конференциясында осыған орай қарыз тәуекелдерін шек­теу жайы да сөз болды. Алдағы уақытта қарыз тәуекелдерін өлшеу тетік­тері әзірленетіні мәлім болды. Яғни, қа­рыз алушының сол қарызды өтеу мүм­кіндігінің шекті деңгейі анық­талады.

Президент Жарлығында қамтыл­ғанымен, жоғарыда айтылған тізім­ге енбей қалған адамдардың да кез­де­сетіні анық. Олардың жайы не бол­мақ? Баспасөз конференция­сында айтылғандай, мұндай жағдай не­гізінен «Азаматтардың хал акті­лерін тіркеу» органдарының, яғ­ни ерлі-зайыптылардың заңды неке жағ­дайының мәліметтеріне сәйкес туындауы мүмкін. Қазір оның 1937-2008 жылдар аралығындағы базасы жасалып, онда 40 млн-ға жуық акті тіркелген. Бұл мәселені же­ке өті­ніштер бойынша анықтауға бола­тын­дығы айтылды.

«Қарыздарын мемлекет өтеген бо­рыш­керлердің алдағы уақытта банк­терден несие алуына бола ма?» деген нақты сұрақ туындады.

О.Смоляков бұл сұраққа берген жауабында тұтынушылық мақ­сат­тағы қарыздар көп жағдайда ке­піл­­сіз беріліп келгендігін, енді осы санаттағы қарыз алушының оны өтеу мүмкіндігі ескерілетіндігін жеткізді. Оның айтуын­ша, мұның өлшемдерін белгілеуде қарыз алушының ресми кіріс көзі ғана ескерілмейді, сонымен қатар оның басқа да мүмкіндіктері, мәселен, қолында қарызды өтеу үшін кепілге қояр затының болуы да ес­керіледі. Яғни, бір сөзбен айтқанда, осы жолы қарызын өтей алмай мемлекет көмегіне жүгінгендер де алдағы уа­қытта жаңа қарыз алу мүмкіндігінен үміттене ала­ды. Енді тек қарыз алушының оны өтеу мүмкіндігі бұрынғыға қарағанда нақ­тырақ анықталып, жағдайы жан-жақты зерттелетін болады.