Кеше Алматыда тарихи ғимараттарды сақтау, бірегей ескерткіштер каталогына қосу туралы азаматтардың өтініштерін талдаудың алдын-ала нәтижелері ұсынылды. 29 ғимарат сарапшылар тарапынан бұрын-соңды құнды деп бағаланбапты.
Бұл шара «Рухани жаңғыру» мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде жүріп жатыр. Алматы – Қазақстанның ең ірі, әрі әсем қаласы, мәдени, ғылыми, қаржы, сауда, көлік-коммуникалық және туристік орталығы. Алматы қаласы 1929-1997 жылдар аралығында Қазақстанның астанасы ретінде өз тарихында республиканың бүкіл саяси, мәдени өмірін шоғырландырды.
Қазан айының соңында Алматы әкімі Бақытжан Сағынтаев алматылықтардан тарихи ғимараттарды сыртқы келбеті сақталуы қажет ерекше ғимараттар тізіміне қосу туралы ұсыныстар жинауға тапсырма берді. Жалпы, осы уақыт ішінде қала тұрғындарынан 80-ге жуық өтініш келіп түсті, олардың көпшілігі бір-бірін қайталапты.
«Алматының дамуы кезең-кезеңмен өтті және әр кезең Алматы архитектурасында бейнеленген. Қаланың танымалдылығы мен тартымдылығын сақтау үшін қала тұрғындарын қызықтырғымыз келеді және олардан сәулет ескерткіштеріне қандай ғимараттар салынуы мүмкін деген ұсыныстарды күтеміз. Бізге каталог құрастыруды тапсырды, содан кейін біз нені сақтау және нені сақтамау туралы ұсыныстар береміз. Біз сіздердің көмегіңізге мұқтажбыз, өйткені біз көрмеген ғимараттар бар, оларды бағалау және тексеру керек. Біздің міндетіміз – бұл ғимараттар үшін нақты каталог жасау ғана емес, болашақта ешкім оны бұза алмайтындай етіп цифрландыру. Біз интернеттегі Алматы қаласының электронды карталарын түзеткіміз келеді. Маған барлық мәселелер бойынша, атап айтқанда, Алматының сәулеттік келбетін қалпына келтіру және сақтау бойынша сіздің көмегіңіз керек», дейді қала құрылысы және қала құрылысы кафедрасының меңгерушісі Алмасхан Ахмеджанов.
Оның айтуынша, Алматы әкімдігі бірегей ғимараттардың каталогын желтоқсан айының соңына дейін толтыруды жоспарлап отыр. Бірінші кезеңде келіп түскен ұсыныстар қазірдің өзінде талқылауға ұсынылып жатыр. Соңғы шешімді желтоқсан айының үшінші он күндігінде комисия қабылдайды.
Кешегі күнге келіп түскен мәліметтер бойынша «АлматыБасЖоспары» институтының мамандары 57 ұсынысты іріктеп алды, оның ішінде театр Әуезов театры, көпес Шахвортар пен ағайынды Бреусовтардың үйлері қазірдің өзінде мемлекет қорғалады және республикалық және жергілікті маңызы бар ескерткіштер тізіміне енгізілген.
Олардың арасында жеке ғимараттар емес, қала өміріндегі белгілі бір кезеңді сипаттайтын тұтас көршілер мен ансамбльдер бар. Мысалы, 50-ші жылдары салынған Столичный азық-түлік дүкенінің айналасындағы 30-шы жылдардағы әйгілі тұрғын үй кешені, Алматы-1 станциясының жанындағы вокзал.
Сарапшылар оларды қала құрылысы мәдениетінің ескерткіштері түрінде жобалауды ұсынды.
Қала тұрғындары ұсынған 29 ғимарат бұрын-соңды архитектуралық құнды объектілер ретінде сарапшылармен қарастырылған емес. Ө. Жолдасбеков атындағы Студенттер сарайы және 80-ші жылдары салынған Казгу қалашығы кешеніне кіретін Қазақ мемлекеттік университетінің әкімшілік ғимараты.
Студенттер сарайы – кеңестік модернизм мен қазақ нақыштарының үйлесімділігінің жарқын өкілі. Ғимараттың ерекше көрінісі ұлттық ою ретінде сәнделген темірбетон торларымен ұсынылған.
ХХ ғасырға тиесілі тағы бір қызықты ғимарат - бұл Алматы Арбатындағы 19 қабатты екі биік «Жібек Жолындағы егіздер» ғимараты. Оларды эксперименттік тұрғын үй салуға мамандандырылған Мәскеу институты жасаған. Кеңестік Алматыдағы ең биік ғимараттардың бірі - мұнара ерекше, ол оны көшеге 45 градусқа орналастырады. Сонымен қатар, олардың қасбеті өте симптомсыз, сол кездегі тұрғын үйлер үшін - лоджиялар қасбеттің жазықтығынан шығып, қызықты силуэт қалыптастырып, тақтайша үлгісіне топтастырылған, өйткені тіреуіштер сырт көзге текшелерден жиналған сияқты.
Алматылықтардың көгалдандыруға және табиғатқа деген құрметпен қарауының тағы бір қызықты нысаны - Өртке қарсы тұру институты. Ғимарат 80-жылдардың аяғында салынды және институт директорының бұйрығымен құрылыс кезінде оның орнында өсіп тұрған ағашты кесіп тастамау үшін қасбетте магистраль түрінде кесу қалды. Дөңгелек кесектері бар ерекше ғимарат қасбетті безендіруде Маңғыстау қабықшасының әр түрлі төсемдері мен әр түрлі өлшемді плиткаларын қолданудың арқасында ерекше ырғаққа ие.
1935 жыл салынған мектепті Алматыдағы конструктивистік стильдегі соңғы ғимараттардың бірі болғандықтан бірегей ғимараттар тізіміне қосу ұсынылды. Бұрынғы жұмыс жасөспірімдер мектебі, ал қазір спортқа дарынды балаларға арналған мектеп-интернат сырт көзге берік, тастан қаланғандай болып көрінеді, бірақ іс жүзінде ғимарат ағаштан жасалған, қамыс блоктармен толтырылған және қамыс панельдерімен және саз балшықпен қапталған екен.
1970-жылдардың ортасында (Алатау ауданы) Қарасу мөлтек ауданындағы мәдениет үйінің ғимаратында кеңестік панельдер мен әшекейлер жақсы күйде сақталды. Керемет әдемі қабырға ауыл өмірін бейнелейді.
Қала тұрғындарының басым көпшілігі арасында 19-шы жылдардың аяғынан 20-шы басына дейін көптеген ағаш үйлерлерді тарихи ескерткіш ретінде сақтап қалуды ұсыныпты. Олардың біразы Үлкен және Кіші станица ауданында, Тастақ мөлтек ауданында сақталған (Богенбай батыр көшесі, 19, Яблочная көшесі, 42, Ришат және Муслим Абдуллиндер, 42, Куратова, 35, Әшімбаев көшесі, 42, Брусиловский көшесі, 136).
Алматы қаласы әкімдігінің ұстанымы бойынша тұрғындар ұсынған көптеген ғимараттар тозығы жеткен тұрғын және қайта қалыпқа келтіруге жарамайтын үйлер. Иелері үйді жеке қаржысымен жөндеуді қаламайды және мүмкіндік болса, үй мемлекеттік бағдарлама бойынша сүрілген жағдайда жаңа үйлерге көшуді армандайды екен.
«Келесі жылы біз ескерткіштерді сақтау тұрғысынан инклюзивті архитектураны құру үшін үлкен жұмыс жасаймыз. Біз қаладағы барлық ғимараттарды тексеріп, қала тұрғындарының тілектерін ескере отырып, олардың паспорттарын рәсімдейміз, олар кейінірек қалпына келтірілуі үшін ғимараттардың өлшемдерін, пішінін, түсін көрсетеді. Біз құрылысқа тыйым салынатын ерекше ғимараттардың айналасында санитарлық қорғау аймақтарын құруды тіркейміз. Әрбір үй иесі өз ғимаратын сақтауы керек, бірақ бұл үшін бізге тиісті ережелер керек», - деді қаланың бас сәулетшісі Алмасхан Ахмеджанов.
Алматылықтар ұсынған нысандар тізіміне мыналар кірді:
- Ө.Жолдасбеков атындағы Студенттер сарайы
- ҚазҰУ ректораты.
- Теміржол вокзалы ауылының маңындағы үйлер (Сейфуллина - Молдағалиева – Ақан Сері -Шолохов).
- Тұрғын үй ғимараты, ст. Төретай (Полежаева), 94.
- Тастақ аймағындағы революцияға дейінгі ғимарат (Брусиловский көшесі, 136).
- Төлебаев көшесіндегі 12 қабатты тұрғын үй. Төлебаева, 80/50
- 1953 жылы салынған аркалары бар үйлер (Байзақов көшесі, 269 және 27).
- Панфилов көшесі, 101-103 үйдегі Егіздер ғимараты
- № 54 мектеп-гимназиясы, ст. Жібек жолы, 73.
- Ақсай шатқалындағы тас қамал.
- Үлкен ауылдағы ескі үйлер (Куратова көшесі, 12. 35; Әшімбаев көшесі, 42).
Революцияға дейінгі ғимарат (Ришат және Муслим Абдуллиндер, 42).
- Өртке қарсы тұру институты (Бөгенбай батыр көшесі, 172).
- Қатты тақтайшалармен безендірілген үй (Яблочная, 2, Компот көшелері бойында).
- Ет зауытындағы Мәдениет үйі (Төретай, 92).
- Қарасу шағынауданының Мәдениет үйі.
- Гоголь көшесіндегі арка салынған үй, 15.
- Верненск бекінісінің құрамындағы артиллериялық қойма.
- 1953 жылы салынған спорт мектебі. Бөгенбай көшесі, 67.
- Ағаштан салынған үй. Бөгенбай көшесі, 19а
- Достық көшесі бойындағы панельді үйлер.
- 1960 жылы салынған «Колос» Мәдениет үйі.
- Потанин көшесіндегі №31 үй.
- Мақатаев көшесіндегі № 117 үй.
