Желтоқсан айын 61-62 доллар арасында бастаған баррель бағасы ай соңында 68 доллардан бір-ақ шықты. Жыл бойы орташа баға 65 доллардың айналасында болды. Былтыр ел бюджетінде мұнай бағасы 55 доллармен есептелген-ді, 2020 жылы да Үкімет осы көрсеткішті межелеп отыр. Жалпы, 2020 жылы мұнай бағасына әсер ететін негізгі үш фактор аталады. Ол Таяу Шығыстағы ахуал, АҚШ-Қытай қатынасы және ОПЕК+ келісімшарты. Алғашқы екеуі АҚШ-тағы президенттік сайлауға тікелей қатысты.
АҚШ-тағы сайлаудың әсері
Былтыр жазда Сауд Арабиясындағы мұнай өңдеу зауыттарына қарулы шабуыл жасалып, артынша Парсы теңізінде қақтығыстар болғанда мұнай 70 долларға дейін қымбаттағаны есімізде. Биыл бұл аймақ салыстырмалы түрде тыныш болуға тиіс. Қандай да бір текетірестер болса да, АҚШ мәселені жылы жауып қоя салады. Себебі Ақ үй сайлау кезінде сыртқы мәселелерге алаңдағысы келмейді.
Сонымен қатар 2016 жылғы президенттік сайлауда елдегі мұнай нарығын шектеуге уәде берген демократтар керісінше мұнай компанияларына еркіндік беріп, өндірісті ұлғайтып, бағаны түсіруді көздеген республикалықтардан ұтылып қалғаны белгілі. Трамптың президенттігінің алғашқы күнінен бері олардың ОПЕК-ті бағаны қолдан көтеріп отыр деп айыптап келе жатқаны соның айғағы. Ақ үй басшысы үшін шикізат құны әлі де болса қымбат, дегенмен ОПЕК нарықта тепе-теңдік орнағанын айтады.
Сайлаудың әлемдік экономикаға тағы бір ықпалы АҚШ-Қытай арасындағы әзірге бітіспес сауда соғысынан көрініс таппақ. Протекционистік саясатты бастаған Трамп Қытаймен «соғысып» тынды. Қазір екі ел мыңнан астам тауар түріне баж салығын салып немесе өсіріп жіберген. Алдағы бірер жылда тіл табыса қоятынға ұқсамайды. Тіпті сауда соғысы кәдімгі қарулы қақтығысқа ұласуы мүмкін дегенді айтушылар да бар. Оның үстіне еркін нарықты қолдаушы демократтар да Қытаймен арадағы саудаға қатысты пікірлерін өзгерткен. Сарапшылардың пікірінше, демократтар атынан президентікке үміткер Майкл Блумберг пен Элизабет Уарреннің бағдарламаларында Қытай әріптес ретінде емес, қатер ретінде көрсетіліп, екеуі бұл мәселеге қатысты Трамптан да қатал қарап отыр.
Әлемдік шикізат нарығына АҚШ-тағы президенттік сайлаудың нәтижесінен гөрі сайлау науқанының әсері күштірек болмақ. Сайлауалды науқан барысында геосаяси ахуал тұрақты болса да, Қытайға қарсы қатаң риторика мұнай бағасын төмендетіп жіберуі мүмкін.
ОПЕК+ өз дегеніне жетті ме?
2016 жылдан бері өзара келісіп өндірісті азайтып келе жатқан ОПЕК-ке мүше елдер мен ұйымға кірмейтін мұнай экспорттаушы елдердің әрекеті жеміс бере бастады. Қор нарығы мұнай бағасын әлі де өседі деген сенімде. Алайда, таяуда Ресейдің энергетика министрі Александр Новак биыл Ресей ОПЕК ұйымынан шығуы мүмкін екенін айтып қалды. ОПЕК елдерінің өндірісінің үштен біріне ие Ресей ұйымнан шығып кетсе, демек өндірісті азайту туралы шартты да орындауы неғайбыл деген сөз. Әрине мұның бәрі – нарыққа қосымша қысым. Новактың өзі бұл бағаға әсер етпейтінін мәлімдегенімен, нарықтағы саудагерлер оған сене қоймады.
2016 жылдың соңында мұнай экспорттаушы елдер ұйымы мен ұйымға кірмейтін өзге де мемлекеттер Венада өзара келісіп, мұнай өндірісін тәулігіне 1,8 млн баррельге азайтуға уағдаласқан еді. Салыстыру үшін айта кетейік, Қазақстан тәулігіне дәл осындай көлемде мұнай өндіреді. Ал келісім бойынша тәулігіне 40 мың баррельге азайту міндеттемесін алды.
Александр Новактың пікірінше, мұнай нарығы 2016 жылдан бері тұрақталды. Қазір бұрынғыдай нарықта ұсыныс сұраныстан көп емес. Сондықтан ОПЕК+ келісімшарты үзілген күннің өзінде де шикізат құны әрі кетсе 60 долларға төмендеуі мүмкін. Ресейдің энергетика министрі осылай деп сендіргенімен, нарықтың мұндай қадамдарға тым консерватив келетіні жасырын емес. Министрдің осы мәлімдемесінің өзі кеше мұнай бағасын 67 доллардан 66 долларға төмендетіп жібергенін айта кету керек.
Жалпы, ОПЕК+ келісімі 2020 жылдың 1 сәуіріне дейін деп бекітілген еді. Егер оған дейін мүше мемлекеттер ортақ сөзге тоқтай алса, бағаны әлі де болса ұстап тұруға болады. Олай болмаған жағдайда шынымен де қара алтын құны 60 доллардан да түсіп кетуі мүмкін.
Теңгенің бағамы бұлыңғыр
2019 жылы доллардың теңгеге шаққандағы бағамының төмендеуіне барлық алғышарт болды. Мұнай бір жылда 10 пайыздай қымбаттап, 60 доллардан 66 долларға дейін өсті. Екіншіден, АҚШ Федералды резерв жүйесі доллардың базалық мөлшерлемесін үш рет қатарынан төмендетіп, жыл басында 2,0-2,25 пайыз аралығында болған базалық мөлшерлеме жыл соңында 1,5-1,75 пайыз аралығына дейін түсті. Нәтижесінде көптеген дамушы елдердің валюталары нығайды. Мәселен, Ресей рублі 9 пайыз, Мексика песосы 4,1 пайыз, Индонезия рупиясы 3 пайыз, Оңтүстік Африка ранды 2,2 пайыз нығайды. Ұлттық банктің мәліметінше, теңге бағамы 1 пайыз күшейген. Дегенмен жыл басынан бергі динамикаға көз жүгіртер болсақ, доллардың теңгеге шаққандағы бағамы керісінше 377-ден 380 теңгенің үстіне дейін көтеріліп кетті.
Жоғарыда айтқанымыздай, келер жылы шикізат нарығы биылғыға қарағанда тұрақсыздау болатынға ұқсайды. Олай болса, ұлттық валюта үшін де жақсы жаңалықтар көп болмауы мүмкін. Егер елде қолға алынғалы жатқан экономикалық реформалар қарқын алып, соның ішінде өңдеуші өнеркәсіпке сырттан қаражат салына бастаса, төл валютаға сұраныс артар еді. Дегенмен, бизнесті қаржыландыру сырттан емес, бюджеттен жүргізілуде.
Қолдан жасалған инфляция
Үкімет пен Ұлттық банк инфляцияны 2021 жылға дейін 3-5 пайыз аралығына дейін төмендетуге тырысып жатқанымен, биыл инфляция 2019 жылғыдан төмен болмауы мүмкін. Ұлттық банктің алдын ала мәліметінше, былтыр теңгенің құнсыздануы, яғни тауарлардың қымбаттауы 5,7-5,8 пайызды құрады. Келер жылы да осы көрсеткіш сақталады деп болжануда.
Жалпы, 2019 жылғы инфляция «өзімізден болды». Сыртқы факторлардың бәрі салыстырмалы түрде қолайлы еді. Аз да болса мұнай қымбаттап, доллардың теңгеге шаққандағы бағамы ең тұрақты жыл болды. Оның үстіне ең басты сауда әріптесіміз Ресейдің валютасы жоғарыда аталғандай 9 пайыздан астам нығайды. 4-6 пайыз деп бекітілген инфляцияның дәлізден шығып кете жаздағаны ең алдымен ішкі әлеуметтік ахуалға байланысты. Былтыр әлеуметтік саясат күшейіп, жалақы мен әлеуметтік төлемдер айтарлықтай өсіп, халықтың сатып алу қабілеті артты. Нәтижесінде күнделікті тұтыну тауарлары қымбаттады.
2020 жылы жоспарлы көбейту болғанымен, 2019 жылдағыдай халықтың тұтыну қабілеті жаппай көтерілмес. Тиісінше инфляцияға кезектен тыс себеп жоқ. Ең бастысы, жергілікті атқарушы органдар мен монополияға қарсы орган тиісті жұмыс істеп, Ұлттық банк сауатты фискалды саясат жүргізсе, инфляция бекітілген 4-6 пайыздан шықпайды.
