Ауылды дамытудың жолы

АҚШ-та бұл саладағы жыл­дық кіріс айналымы – 110-115 млрд доллар. Өкінішке қа­рай, Қа­зақстанда бұл сала кен­же қалған. Отандық аңшы­лар олжалы болмақ түгілі, әкім­ші­лік кедергілерден аттап баса алмай жүр­гендеріне қапалы. Бұл кәсіпті қолға алмайын­ша, қа­зақ жерін­дегі аң-құс­тар Қызыл кі­тап­тың тізімін то­лық­тыра береді, дейді салалық қауым­дастық өкіл­дері. Оған брако­ньер­лердің аң-құс­ты қынадай қыруы дәлел.

Аңшылық өнер қазаққа жат емес. Ат баптап, тазы жүгір­тіп, құс салған халық үшін аңшы­лық­тың мәні зор. Бұл адам мен таби­ғаттың үндестікте ғұмыр кешуі­нің айрықша формасы. Осы арқылы көшпенділер тірші­лікке қажетін тауып, жауын­герлікке машықтанған. Алайда бүгінгі аңшылықта оның ізі де қалмағандай. Осыдан 10-15 жыл бұрын еліміздің жануарлар әлемі алуан түрлі аң-құстармен ерек­шеленетін. Қазақстан таби­ғатының қайталанбас көркінің бір сыры осында жатқан еді. Бірақ ақша табудың жолы осы екен деп браконьерлер бағалы аңдарды бірінен соң бірін қыра бастады. Өкініштісі сол, қазір браконьерлікпен күрес табиғат сақшыларының басты проблемасына айналды.

Аталған мәселеден шығу­дың амалы ретінде мемлекет кезінде жекеменшік аң­шы­лық шаруашылықтарды дамытуды қолға алған-ды. Осы­­­­­лайша қорғалатын та­би­ғи аумақтардың қауіп­сіздігін қам­­ту қарекетіне көшті.

«Бұл сала маған жақсы таныс. Өйткені қарапайым аңшылықтан бастап, аң-құс шаруашылығымен тығыз ай­налысқан адаммын. Қа­зақ халқының өмірінде аң­шы­лықтың алар орны бө­лек. Неге десеңіз, біздің ба­­балары­мыз аңшылықты биік өнер деңгейіне көтерді. Сайысқа түсіп, ұлттық мей­рамдарды атап өткен. Қа­зір мемлекеттің үлкен аумақты үздіксіз кү­зетіп оты­руы мүм­­­кін емес жұ­мыс. Сон­дықтан жеке аң­шы­­лық ша­руа­шылығын да­мыту тура­лы шешім қабыл­дан­ды. Егер еуропалық тәжі­ри­беге сүйе­нетін болсақ, жа­­­­байы аң-құсты өсіруді мил­лиард­та­ған доллар табыс әке­летін туризмнің жеке тар­­мағы ретінде қарастыру керек. Осы арқылы жабайы жа­нуар­лардың ет өндірісін да­­мытып, браконьерлікті қыс­­­­қартуға болады. Қазақ­станда шекті лимит жылына 10-100 бұғыны құраса, Канада,Чехия және Жаңа Зе­ландияда бұл көрсеткіш әлдеқайда жоғары. Ең бас­тысы, аңшылық шаруа­шы­лық ауылдарда жұмыс орындарын құруға жол ашады. Өздеріңіз білетіндей, бүгінде Қазақстанда көп­теген ауыл жойылудың аз-ақ алдында тұр. Жұмыс­сыздық белең алды, көшіп жатқан халықта есеп жоқ. Қазір урбандалу үрдісі қарқынды жүріп жатыр. Бұл Қазақстан үшін қа­­уіпті құбылыс. Мәселен, ірі қалаларда онсыз да жұ­мыссыз жүргендердің қа­тары аз емес. Оның үс­тіне ауыл хал­қы қосы­лып, жағдайды қи­ын­да­ту­да. Бүгінгі таңда қа­ла­да­ғы күзетшілер, такси жүр­­гізу­шілері, тұтастай ал­ғанда қыз­мет көрсету са­ласында ең­бек етіп жүр­гендердің ба­сым бөлігі ауыл­дан кө­шіп келгендер. Олардың 70 пайызы несие алып кү­нелтіп жүргені баршаға мә­лім. Сондықтан ауыл­да аңшылық кәсіпті дамыту орынды болар еді», деген ойы­мен бөлісті ұзақ жылдар аң­шылық ша­­руашылығымен айна­лыс­қан Ұлттық ғылым ака­демиясының академигі Серік­бек Дәукей.

Заңды жетілдіру керек

«Қансонар» аңшылар қо­ғамдық бірлестігі Қостанай өңіріндегі өкілдігінің же­тек­­­шісі Анатолий Ко­ва­­лен­­коның пікірінше, мәсе­ленің мәнісі заңдық нор­маның шикілігінде жатса керек. Елімізде аңшы­лық шаруашылықты жүргізуге байланысты Үкімет бекіткен арнайы қаулы бар. Соған сәй­кес, кез келген аңшылық шаруашылық субъектісінде өзіне тиесілі аумағының кө­леміне, сондай-ақ санатына қарай қорықшылар болуы тиіс. Гәптің бәрі осында дейді кә­нігі аңшы. Мысалы, бүгінде Қостанай өңірінде 22 табиғат пайдаланушы болса, аталған аймақта ресми бекітілген қо­рықшы саны – 452. Шартты түрде олардың жалақысын 60 мың теңгеге бағаласақ, бір айда – 26 млн теңге, ал жылына 300 млн теңгеден аса қа­ражат жұмсалады. Оның үстіне техника және басқа да керек-жарақты есепке ал­­ған­да, тек бір жылдың өзін­­де қорықшыларды қам­та­ма­сыз етуге жарты млрд тең­геден аса қара­жат қажет. Бұл ақылға қо­нымсыз дейді те­ріс­кейдің тұрғыны. Себебі та­биғат пай­даланушыларын­да мұн­дай көлемді ақша жоқ. Алайда шаруашылық ие­лері осы талапқа көнуге мәж­бүр. Барлық кілтипан осы бұ­й­рықта жатыр деген бір­лес­тік жетекшісі оны қай­­та қа­растырған жөн деп есеп­тейді.

– Қостанай аймағында аң­шылық шаруашылықты жүр­гізуге 16 млн гектар жер те­лімі қарастырылған. Осы аумақтың қауіпсіздігін қам­ту үшін 452 қорықшы керек. Бұл парадокс. Неге? Қорықшы белгіленген 8 са­­ғатында жұ­мыс істеп шы­ғады. Ал бра­коньерлер тәу­лік бойы жү­реді. Сон­дық­тан бұл талап бра­коньерлікті ауыздықтауға кө­мектеседі дегенге сену қи­ын. Осы ретте басқа тетік­терді ойластырған дұрыс. Көр­шілес Ресей елін алып қа­райық. Ол жақтағы аңшы­лық шаруашылықтар қанша қо­рықшы қажет болса, сон­ша ұстайды. Бұл орайда аң­­шылыққа қатысты барлық мәселені салалық шаруашылықтарға берген тиімді. Яғни, жергілікті өзін өзі басқару функциясын ен­гізген артық болмайды, – деді А.Коваленко.

Жоғарыда айтылған уәж­­ді тиісті ведомство да жоқ­­қа шығармайды. Эко­ло­гия, геология және табиғи ре­­­сурстар министрлігі Ор­ман шаруашылығы жә­не жа­­нуарлар дүниесі коми­тетінің төрағасы Асхат Қай­нарбековтің сөзіне сүйенсек, жылдан-жылға аңшылықтан түсетін табыс азайып келеді. Шаруаның шатқаяқтауына қаражат жетіспеушілігі мен заңнамалық тетіктің әлсіз­дігі себеп екенін алға тартты комитет төрағасы.

– Қазір елімізде 860-тан астам аңшылық ша­руа­шылық бар. 2019 жы­лы оларды да­мытуға 3 млрд теңгеден ас­там қа­ра­жат жұмсалды. Был­тыр аң аулау маусымында рес­публика бойынша 187 мың аңшы тіркелді. Оның ішінде 429 аңшы шет­елдік. Қордаланған мә­селелерді ше­шу бойынша және жалпы аңшылық ша­руашылығын дамыту мақсатында қоғамдық ұйымдармен бірлесіп, осы саланың стратегиясы әзір­ленуде. Аталған құжат биыл ма­мырға дейін дайындалып, бекітіледі деп жоспарланып отыр. Келер айдың орта­­сында оның жобасы аң­шылық қауымдастықтарға ұсы­нылады, – деді ведомство басшысы.

Қалдық қағидасы мен қаржы­ландыру – аңшылық кәсіп­тегі сеңнің қоз­ғал­ма­уына тағы бір се­беп. Бұл Пар­­ламент депу­тат­та­ры­ның пікірі. Мәжіліс депу­та­ты Роман Ким ауыл шаруа­шы­лы­­ғына суб­сидия ретінде 300 млрд-тан астам теңге бөлінсе, со­ның 10 пайызын аңшылық және орман шаруашылығына беруге ұсыныс жасады. Еу­ропаны мысалға келтірген де­путат, кәрі құрлықта тек аң­­шылықтың өзінде мал ша­руашылығымен пара-пар ет өндірісі жолға қойылғанын айтты. Мәселен, елімізде 200 мың тонна құс етінің тең жартысы импортқа тиесілі. Ал бұл олқылықтың орнын қырғауыл сынды дала құс­тарын өсіру арқылы тол­тыруға болар еді. Міне, осындай мәселелер аң­шылық қожалықтардың рөлін арттыра түседі.