Отырар қорғанысына – 800 жыл

Жалпыхалықтық ерліктің сим­волына айналған шайқастың елдік тұрғыда назарға алынбауы көпшілікке түсініксіздеу болып тұр. Десек те, біздің ойымызша жас ұрпақты отансүйгіштікке, патриоттыққа тәрбиелеу үшін кең көлемде атап өту де керек сияқты. Себебі Отырар тарихы қалай десек те біздің тарихымыз. Егер Отырар тарихы бізге жат, керек болмаса, 50 жылдан бері несіне археологиялық қазба жұ­мыстарын жүргізіп, зерттеп жатырмыз?! Несіне музей салып, жүздеген ғылыми қызмет­кер­лерге ай сайын миллиондаған тең­ге жалақы төлейміз?!

Отырардан бас тартсақ, одан 350 жыл бұрын өмір сүрген, биыл халықаралық деңгейде 1150 жыл­дық мерейтойын атап өткелі отыр­ған жерлесіміз, ұлы ғалым Әбу Насыр Мұхаммед ибн Мұ­хаммед ибн Ұзлағ ибн Тархан әт-Түрки әл-Фараби бабамыздан да бас тартуымыз керек шығар, бәлкім?!

Айта берсек, әңгіме көп. Ең өкініштісі әрі қорқыныштысы кейбір отырарлықтардың өз тарихынан жеріне бастауы. Бұл тенденцияны соңғы кезде әлеуметтік желілерден байқап та жүрміз. Өз қағынан жерудің соңы ешқашан жақсылыққа апармаған. Иә, қа­рия-тарихқа тіл бітсе осылай деуі даусыз.

Сары дала төсінде, Арыс­танды-Қарабас желінің өтінде, тіршілікке нәр берген қос өзен Сырдария мен Арыстың тоғы­сында аумағы атшаптырымдай, биіктігі 18-20 метрдей төбе тұр. Бұл көне грек, араб, парсы, түрік, қытай оқымыстылары мен ше­жіреші-тарихшыларының, жи­һан кезген географтарының жазба деректерінде үнемі аталатын, аңыздарда айтылып, ақын-жа­зушылардың шығармаларында жырланатын, әлемге әйгілі ор­тағасырлық қала Отырардың археологиялық ескерткішке ай­налған қалдығы – Отырар төбе.

Әбу Насыр Мұхаммед ибн Мұхаммед ибн Ұзлағ ибн Тархан әт-Түрки әл-Фараби, қала берді  Отырардан шық­қан 30-дан аса барлық әл-Фарабидің және олардың арғы-бергі ізбасар­ла­рының мекені болған ежелгі Оты­рардың Отан тарихында да, әлем тарихында да орны ерекше.

Отырар – сол замандағы әлемдік екі алып мемлекеттің Шың­ғысхан империясы мен Хо­резмшах империясының мүд­делері үшін болған жаһандық соғыстың ортасындағы от-жа­лында қалып туған халқы­ның тәуелсіздігі үшін «Елім, жерім» деп айқасқа түскен Оты­рар­дың әміршісі Қайырхан­ның бас­шы­лығымен жасанған жау­ды алты ай бойы Еуропаға жібер­мей, жер қаптырып, ұстап тұрған, әлемге әйгілі бірден-бір қаһарман қала. Ұлы Отырар – күллі әлемге ғы­лым мен білімнің, ерлік пен қа­һар­мандықтың өнеге­сін паш ет­кен еңселі, өркениетті орда.

...Ортағасырлық Отырар. Ұлы Отырар өркениеті. Шығыс пен Батысты, Батыс пен Шығысты сан ғасырлар бойы жалғап, екі арада алтын көпір болған бұл шаһар. Гүлденген, өркендеген кезінде талайдың көзқұртына ай­налып, сұлу көркі алыстан көз арбаған, ғажайып қала бұл шаһар. Жылдың барлық маусымында ерсілі-қарсылы сапарлаған сауда керуендерінің аялдап, алыс-беріс жасап, сауда көрігін қыздырған бұл шаһар. Ең бастысы, ілім-білім іздеген жас талаптардың асыл арманы болған бұл шаһар. Сол кезеңде әлемдегі ең үлкен Алек­сандрия кітапханасына же­теғабыл кітапханасы бар, өнер-білім шамын жағып, ғы­лым ордасы атанған бұл ш­аһар. Осы кітапханадан білім нәрімен сусындап; ілім талас­тыруда өзде­ріне тең таппаған оты­рар­лық ғұла­маларды, бірінен соң бірін Бағ­дад, Мысыр, Шам шаһар­лары­на шығарып салған бұл шаһар.

Туған жерінен түбіт иек бозбала шағында аттанып, терең білімімен аз жылда абызға ай­налған, білім сайысында араб, грек білімпаздарын тізе бүктіріп, дара­лығы мен даналығын мойын­датқан, ғұламалардың Отаны болған бұл шаһар!

Қара шегірткедей қаптаған қалың жаудан қаймығып, кір­пік қақпаған, қабырғаларын бір­тіндеп сөгіп, терілерін тірідей сы­пырғанда да қыңқ демеген, басқа ел-жұрт қаһарлы әскерге үш-алты күннен әріге шыдас бермей, әміршілері қақ­паларын айқара ашып, өз ерік­терімен мойынсұнғанда, алты ай бойы Шыңғыс ханды тырп ет­кізбей бөгеген, ерлік пен өр­ліктің ең биік үлгісін көрсетіп, қас дұш­панын да мойындатқан, арыстан жүрек батырлар мекендеген, қа­һарман қала бұл шаһар.

Жаужүрек сарбаздары жо­рық­­тарда тоқымын төсеп, ер-тұр­ма­нын жастық еткен, тұтас піс­кен жылқы етін қылышымен турап, қал­қанын табақ еткен, етті най­засы­на шаншып жеп; ду­лыға­сы­мен сусын ішкен, тояттап, дамыл­даған сәтте тістерін жебе ұшы­мен тазалаған, көкбөрі тектес баһа­дүр­лердің, мекені болған бұл шаһар.

Өз бетімен ешкімге, ешқа­шан, жөнсіз соқтықпайтын, өзі келіп ұрынғанның аямай сы­­­баға­сын беретін, сүң­гі­сін бұл­­­дыра­ған сағымға қа­дай­тын, же­бесін ыды­раған бұлт­қа ілетін; қылы­шы­ның сіл­те­­нуі найзағайдан жылдам, най­­­за­сының екпіні дауыл тұр­­­ғы­­затын, қаһарланса Қа­ра­­тау­дың өзі қақ жарылып, жол ашатын, жылқы мінезді, намы­­сын еш­кім­ге таптатпаған, ата-баба аруа­ғын сый­лаған, шейіт­терін Құран­­нан жоқ­таған; салт-дәс­түрден атта­ма­ған, Отырар­лық­тар­дың ұрпағы едік.

Алмас АҚЫЛБЕК