«Біріншіден, салық органдары мен тексеруші органның қандай құқықтары мен міндеттері бар екенін білу маңызды. Олар Қазақстан Республикасының Салық және Кәсіпкерлік кодекстерінде тіркелген», деп мәлімдеді «Deloitte» Салық және құқық департаментінің аға консультанты Руслан Жарқынбаев вебинар барысында.
Заңға сәйкес, салықтық тексерісті жүзеге асыратын мекеме қызметкерлері компанияға тексеріспен келгенде, олардан ресми анықтама, тексеріс туралы бұйрықты ұсынуы, тексеру парақтары және салық органдарының және салық төлеушінің құқықтары мен міндеттері туралы ақпарат беретін жадынама болуы қажет. Сонымен қатар, салық органдарынан аудит жүргізілетін серіктестіктің жұмыс режимін сақтау талап етіледі.
«Өз кезегінде, салық төлеуші мемлекеттік органның өтініші бойынша жұмыс орнын, бухгалтерлік есепті ұсынуы керек, бағдарламалық қамтамасыздандыруға, яғни салық және есеп бағдарламаларына қол жеткізуі керек», - деп толықтырды ол.
Қорытынды аудиторлық есеп тапсырылғанға дейін салық қызметшілері қосымша салықтардың есептік сомасы 20 мың АЕК-тен асатын болса, компанияға алдын-ала аудиторлық есепті тапсыруы қажет.
«Келіспейтін болсаңыз, сіз оған жазбаша түрде қарсылық білдіре аласыз, бірақ сіз мұны барлық жағдайда жасамауыңыз керек. Сіз алдын-ала тексеру шаралары тексерістің соңы емес екенін түсінуіңіз керек. Егер сіз алдын-ала жасалған актіге жазбаша қарсылықты құжаттарды тіркейтін болсаңыз, құжаттарды тексеру өздігінен басталады, нәтижесінде салықтар анықталып, есептелуі мүмкін, олардың мөлшері салықтық тексерудің алдын-ала актісіне қарағанда көп болады.Тексеру аяқталғаннан кейін акт екі данада жасалады, оған инспектор мен салық төлеуші қол қоюы керек»,дейді Руслан Жарқынбаев.
Егер салық төлеушінің қосымша салықты есептеу үшін сомасы болса, онда салықты тексеру нәтижелері туралы хабарлама жасалады. Егер тексеру актісіне жауап берсе, онда тексеру нәтижелері туралы қосымша салықтар туралы хабарламаға салық органының басшысы қол қояды, ол кейіннен салық төлеушінің орналасқан жеріндегі салық органындағы жеке шотына салықтарды есептейді. «Хабарламаға ол түскен күннен бастап 30 жұмыс күні ішінде шағымдануға болады», дейді Deloitte сарапшысы.
Ол тексеру соңында қосымша салықтар негізінде салық органы салық декларациясында салықты азайтқаны үшін, салық салу объектілерін жасырғаны үшін немесе салық агентінің төлем көзінен ұсталатын салық сомасын ұстағаны үшін Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің негізгі баптарына сәйкес әкімшілік іс қозғауға міндетті екенін атап өтті.
«Тексеру барысында салық органы басқа әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін жауапқа тартылуы мүмкін. Мысалы, бухгалтерлік құжаттаманы ұсынбағандығы немесе оның болмауы, салық органдарының және олардың лауазымды тұлғаларының заңды талаптарын орындамағаны үшін жауапқа тартылады», деді Руслан Жарқынбеков.
Сонымен бірге, салық салу объектісін жасырғаны үшін Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі бойынша әкімшілік айыппұлдардың мөлшері барлық санаттағы кәсіпкерлік субъектілері үшін салық есептілігінде салық сомасын төмендетпегені үшін төленуге тиісті салық сомасының 200% -ына дейін ұлғайтылды. Үлкен өзгеріс болған жағдайда салық есептілігінде салық сомасын төмендету үшін айыппұл есептелген салық сомасының 80% құрайды. Тиісінше, айыппұлдар мөлшеріндегі бұл нормалар 2019 жылдың ақпан айынан бастап қарастырылып отырған кезең ішінде бизнес-аудит үшін жарамды болады.
«Кәсіпкерлік кодекстің өрескел бұзушылықтары тексерудің басталғаны туралы хабарламаның жоқтығы (тексеру басталғанға дейін 30 күн), бұйрықта тіркеудің жоқтығы немесе қосымша статистикалық органдардың құқықтық статистика органдарында, тексеру актісіне инспектордың қолының болмауы, тексеру мерзімдерін бұзу және тексеру парақтарының болмауы болып табылады. Салық органдары мұндай әрекеттерді жасаған кезде салық төлеушілер шенеуніктердің әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) жоғары тұрған салық органына немесе сотқа шағымдана алады» дейді Руслан Жарқынбаев.
Сөзінің соңында ол салықтық тексерулерді қалай азайтуға болатындығы туралы бірнеше ұсыныс жасады. «Ол үшін тәуекелдерді бағалау жүйесіне негізделген салықтық тәуекелдерді барынша азайту қажет және осы жүйенің негізінде салықтық тексерулердің жарты жылдық кестесі құрылады. Салық төлеушілер тәуекелдің жоғары деңгейіне жол бермеу үшін осы тәуекел критерийлерімен танысып, орташа немесе төменгі деңгейге өтуі керек», деп атап өтті спикер.
«Ашық және жабық өлшемдер бар. Олар біріктіріліп, тексеру үшін компаниялар таңдалады. Ашық өлшемдерге салық жүктемесінің коэффициенті кіреді, және ол әр аймақ үшін әр түрлі болатын саланың орташа коэффициентінен төмен болмауы керек», дейді Руслан Жарқынбаев.
Екінші тәуекел өлшемі – белсенді емес салық төлеушілермен операциялар. Кәсіпкерлерде сақтық қағидаты болуы керек, яғни әрекет етпейтін контрагенттермен мәмілелер мен операциялар жасасудың қажеті жоқ немесе оларды тіркеуді сот жарамсыз деп таныды немесе олар банкроттыққа ұшырады.
Тағы бір тәуекелдік өлшемі – салық есептілігінің қосымша нысандарын ұсыну. Көптеген салық төлеушілер аудиттен кейін бір немесе екі жылдан кейін қосымша салық есептілігін ұсынады, олар салалық орташа салық жүктемесінің коэффициенті төмен, бұл тексеру кестесіне ену қаупін арттырады. «Камералды бақылау туралы орындалмаған хабарламалар, нөлдік индикаторлармен салық есептілігін ұсыну қауіп-қатерді арттырады, өйткені егер компания операцияларға немесе мемлекеттік сатып алуларға қатысатын болса, онда салық есептілігінде нөл болуы мүмкін емес», деді спикер.
«Сонымен қатар, салық төлеушілерге жеке аудиторлық фирмалар мен салық органдарының жыл сайынғы тексерулерін, оның ішінде ҚҚС қайтарылуын қарастыруды ұсынамын. Егер компания соңғы 3-5 жыл ішінде тексерілмеген болса, онда тексеру барысында салық органы қосымша айып төлей алады немесе үлкен айыппұлдар қолдана алады. Егер қосымша төлемдер сомасы 50 мың АЕК-тен асса, салық төлеуден жалтару туралы қылмыстық іс қозғалуы мүмкін», - деп толықтырды Руслан Жарқынбаев.
