Өткен аптада Қ.Сәтбаев атындағы су арнасы арқылы жіберілген 100 миллион текше метр Ертіс өзенінің суы Шідерті өзеніне құйылып, жайылымға жетті. Соның салдарынан Екібастұз қаласы ауылдық аумағы, Ақтоғай ауданы Басқамыс, Шұға, Жалаулы, Жолболды ауылдық аумақтарының 21 мың гектар шабындық алқаптары суға толды.
Осыдан он жылға жуық уақыт бұрын Бұқтырма мен Шүлбіден жіберілетін су көлемі азайып, жергілікті шаруашылықтар зиян шеккен еді. Ертіс өзені жағасындағы жайылымдарға су келмей, ауыл аумақтары құрғап кетті. Тіпті, мал азығын жинау қиындап, шөп өспей, жайылымдар қысқарды. Жайылымға су жайылмай, құрғақшылық салдарынан алқапта өсетін шөп көлемі азая бастады. Жағалаудың тез құрғап кетуі өңірдің көптеген ауыл аумағына экологиялық тұрғыдан зардабын тигізді.
– Табиғатқа жанашырлықпен қарау керек. Жыл сайын Шығыс Қазақстан облысындағы су қоймаларынан Ертіс өзеніне табиғатты қорғау мақсатында су жіберілуде. Биыл да Шүлбі су қоймасынан 14 сәуірден 10 мамырға дейін су жіберу туралы шешім арнайы комиссияның отырысында қабылданды. Су жайылудың жалпы көлемі 6 шақырымды құрайды, бүкіл жайылма алқабы суға толады деген сөз. Облыс орталығының оңтүстігіндегі Ертіс өзені жағалауындағы жайылмаларға су келіп жетті, – дейді облыстық Жер қойнауын пайдалану, қоршаған орта және су ресурстары басқармасының бастығы Қадылжан Сәтиев.
Комиссия отырысында Ертіс өзені арқылы жайылымдарға жіберілетін су көлемі, өлшемдері, мерзімдері анықталған. Алдын ала ауа райы болжамдары алынып, су қоймалары жіті тексерілуде. Өйткені 2017 жылы шығыстағы су қоймалары ернеуінен асып-толып, маусым айында Ертіс өзеніне екінші мәрте су жіберілгені бар. Содан өңірдегі алқаптар шылқылдаған су ішінде қалып, шыбын-шіркей қаптап, шөп шабу, шөп жинауға мүмкіндік болмады.
Басқарманың мәліметінше, биыл Ертіс өзеніне су жіберу кезінде ауылдарға тасқын қаупі аз. Дегенмен де, «сақтықта қорлық жоқ», қазір күні-түні өзен бойында 14 гидрологиялық бекеттің мамандары су деңгейін тәулік бойы өлшеп, тексеріп, бақылауда.
Сонымен бірге Қ.Сәтбаев атындағы су арнасы арқылы Ертіс суы экологиялық мақсатта көктемде Павлодар, Қарағанды, Ақмола облыстарының жайылымдарына жіберіледі. Шідерті өзеніне 100 миллион текше метр су, Нұра өзені арқылы Қорғалжынға 40 миллион текше метр су құйылады.
– Шідерті өзенінен шыққан су Өлеңті, Әулиекөл, Шілікті, Шығанақ, Шиқылдақ көлдерін толтырады. Шабындық та жайнап сала береді. Қысқы мал азығы қоры мол болады. Бұл суармалы шабындықта жоғары шөп өнімділігін алуға, мал шаруашылығының жем-шөп қорын жақсартуға, ауыл тұрғындарының өз қажеттіліктеріне пішен дайындауына мүмкіндік береді. Ауылдықтар балық аулайды. Жерасты суының сапасы жақсарып, құдық суы тазаланады, – дейді басқарма маманы А.Тұрғынбеков.
Жалпы, Шідерті суару жүйесі Кеңес өкіметі тұсында жасалған. Жыл сайын Екібастұз, Ақкөл, Сарғамыс, Комсомол ауылдық аумақтары, Ақтоғай ауданының 22,7 мың гектар жері суарылып келген. Бұл жүйе 1996 жылға дейін жұмыс істеп, кейін су босату тоқтатылады.
2005 жылы ғана Үкімет шешімімен Қ.Сәтбаев арнасынан Шідерті өзенінің төменгі жағына 50 миллион текше метр су жіберіліп, көк құрақ қаптап өсті. Мамандар бұл судың да жеткіліксіз екенін есептеп көрді. Бұл есептеуден соң, Үкіметте 2009 жылдан бастап 100 миллион текше метр су босату туралы арнайы техникалық-экономикалық негіздеме жасалып, шешім қабылданған. Арнадан босатылған суға Экологиялық жобалау және мониторинг орталығы ЖШС-нің мамандары бақылау жасайды.
Жалпы Қ.Сәтбаев атындағы кәсіпорынның арна суын Павлодар, Ақмола, Қарағанды облыстары пайдалануда. Су арнасының 1 млрд 200 млн текше метр су беруге мүмкіндігі жетеді. Қазір бар-жоғы 440 миллион текше метр су ғана жіберілуде. Яғни өз мүмкіндігінің үштен бірін ғана пайдалануда деген сөз. Толық пайдалану үшін үш өңірдегі ауыл шаруашылығы саласындағы суармалы алқаптарды көбейту қажет екен.
– Арнаның суын пайдаланатын суармалы алқаптың көлемі небәрі 8 234,5 гектар. Оның 6 844,9 гектары Павлодар облысына, 1 389,6 гектары Қарағанды облысына тиесілі, – дейді су арнасының мамандары.
Ал пайдаланылмай жатқан жердің бәрі жекенің қолында. Бұл суармалы алқаптардың көлемін арттыруға кедергі екені сөзсіз.
Екіншіден, жайылма алқаптарына судың келуі – Ертіс өзені жағасындағы көктем кезінде құрғақ шөпті өртенуден сақтайды. Үкімет қаулысына сәйкес Ертіс өзенінің жайылма алқаптары ерекше аумақ ретінде қорғауға алынғанымен көктемде құрғақ шөптің өртенуі, «біреулердің» өртеуі жиіледі.
Шығыстағы су қоймаларынан және Қ.Сәтбаев атындағы кәсіпорын арнасынан су жіберу жұмысын еліміздің Ауыл шаруашылығы министрлігі қаржыландырады. Арнайы тариф бойынша 1 текше метрге 14 теңгеден бөлінеді.
Ал табиғатқа зиян келтірушілерге – қоршаған ортаның тепе-теңдік қалпын бұзбай, Ертіс өзені жағалауында орналасқан аумақтағы жасыл экологияны сақтау, ортайып қалған көлдерді толтыру үшін атқарылып жатқан мақсатты жұмыстарды түсіндіру қажет сияқты.
Павлодар облысы
