“СЫЛДЫРЛАП ӨҢКЕЙ КЕЛІСІМ”

“KATEV” халықаралық қоғамдық қоры мен “Тіл” республикалық ақпараттық-сараптамалық журналының ұйымдастыруымен елімізде екінші мәрте өткізіліп отырған “Жарқын болашақ” республикалық KATEV қазақ тілі олимпиадасының қорытындысы шығарылып, жеңімпаздар алтын, күміс және қола медальдармен марапатталды. Түрік ағайындардың қазақ тілінің мәртебесін арттыру мақсатындағы жобасы еліміз аумағындағы барлық мектептерді қамтуымен ерекшеленеді десек, “Жарқын болашақ” олимпиа­дасында аудандық, қалалық және облыстық іріктеулер бойынша 390 мектептен 4506 оқушы бақ сынаған. Олардың арасынан 68 мектептің 338 өнерлі ұланы Алматы қаласында өткен олим­пиа­даның жартылай финалына қатысса, бұл топтан тағы да 40 білім ошағы ерекшеленіп, 69 оқушы ақтық бәсекеге жолдама алған. Қазақ елінің тәуелсіздігі ана тілдің мәртебесін асқақтатумен шегелене түсетінін түйіндеген байқаудың қорытындысына арналған кештің Бейбітшілік және келісім сарайының сахнасында Астана филармониясы ұлт-аспаптар оркестрінің сүйемелдеуі­мен Көкшетау қазақ-түрік лицейінің 9-сынып оқушысы, республикалық “Бозторғай”, басқа да халықаралық байқаулардың жеңімпазы Ерсайын Әмриннің шырқауында әнұранмен басталуы талапты талай жастың жүрегіне отансүйгіштік рухын сепкендей еді. Шаттық күйге толы асқақ пафосты әуен KATEV халықара­лық қоғамдық қоры өкілінің оқушыларға арнау сөзімен өріліп, сәби сананы қатайтуда ананың ақ сүтімен даритын ана тіліне теңдесер ештеңе жоқтығы, сол себепті оны өле-өлгенше құрмет­теу әр адамның қасиетті борышы болып саналатыны айтылды. Елбасының “Біздің, бүкіл қазақ­стандықтардың басын біріктіретін басты фактор – мемлекеттік тіл. Қазақ халқының туған тілін дамыту үшін барлық күш-жігері­мізді жұмсауымыз керек” деген сөзі бізге көп ой салады деген қонақ осы сайыс барысында “сегіз қырлы, бір сырлы” қасиетімен айрықша дараланған дарынды жастарға ел болашағы өз қолдарыңызда, сіздермен Қазақ елінің болашағы жарқын болады, талай жеңістерге жетеді. Осыған біз шын жүректен сенеміз, деп тілегін айтты. Одан әрі ұлт-аспаптар оркестрінің орындауында Түркештің “Көңілашары”, Құр­ман­ғазының “Сарыарқасы” төгіл­генде сарай іші сайын сахараның лебі ескендей жаңғырып сала берді. Құдіретті күй тілімен ұлы даланы мекендеген байырғы бабалар тілі балбал тастардан балғын жастар санасына көшіп, самала шуақ шашты. Себебі, халқымыздың ежелгі көне күйі мен жырын сүйіп өскен жастар­дың көкжиегі қашанда бұлтсыз аспандай ашық та айқын болары сөзсіз. Бүгінде ұлан-байтақ қазақ жерінде тәуелсіздік рухы жеңіп, төл тілді төрге оздырудың барлық қам-қарекеті жасалып жатыр. Туған жердің ұландарын мемле­кеттік тілде емін-еркін сөйлеп, сауатты жазуға тәрбиелеумен қатар, Қазақстанда өмір сүріп жат­қан өзге ұлт өкілдері балаларының да бабалар тілін барынша меңгеруіне айрықша көңіл бөліне бастағаны KATEV-тің бүгінгі іс-әрекетінен айқын көрініс тапты. Ақтөбелік Олег есімді орыстың баласы “Бабалар жыры” әнін шыр­­қап бергенде, қазақ тілін жатық меңгерген оқушы жиылған жүрттың қошаметіне бөленіп қана қоймай, жүлделі орынға ие болды. Көптің көңілі сөз мәнері номи­нациясы бойынша сайыста Кәкім­бек Салықовтың “Той келеді” жы­рын мәнерлеп оқып берген қара­ған­дылық Мәрлен Айтжанов­қа бірден ауған. Өйткені, қазақ тілі­нің қаймағын қайырған дәл осын­дай жеткіншектер өсіп келе жат­қан­да мемлекеттік тілдің еңсесі емен ағаштың діңгегіндей нығыр­ланып, биіктей берері рас. Жырды жаттап қоймай, әр сөздің мән-ма­ғы­насын терең сезінген көркем­сөз оқу шебері мойнына алтын медаль тағылып, бас бәйге табыс етілді. Қазақтың кең даласы дәстүрлі өнерге тұнып тұрғанын тұлым­шағы желбіреген қыз баланың өнері тағы да еске салғандай еді. Жамбылдан келген Айбөпе Теңге­бай “Сүгірдің толғауын” кәдімгі кәсіпқой әншілер секілді серпіле сергек орындағанда нағыз сөз қасиетін түсініп, тіл қадірін пайым­дайтын жан осындай-ақ болсын деген ой кім-кімнің де көкейіне мінсіз ұялағаны сөзсіз. Ал сахналық қойылым номина­ция­сы бойынша Шыңғыс Айт­матов­тың “Ана-Жер-Ана” қойы­лы­мынан үзінді оқыған павлодар­лық Лейла есімді кішкентай өнер­паздың бағы жанып, алтын­нан алқа тақты. Ұлтының болашағы үшін басын бәйгеге тіккен, өр рухты Махамбет туы сахнада ұрпақтар үнімен қайта жаңғырды. Атыраудан келген жас термеші Ғибадат Тұрғалиев қазірдің өзінде-ақ батыр жырларын кәнігі әншілердің мақамына жеткізіп, терме нәрін өн бойына дарыта шырқады. Жезқазғаннан келген Максим Макаров “Қазақ елі” әнін орындағанда залдағы көрермен дүр сілкінді. Өзге ұлт өкілдерінің бала­лары қазақ тілін ғана емес, қазақ­тың өнерін де шашаусыз үйренуге талпынып жатыр екен. Мемле­кеттік тілге жетік талай талантты көріп қуандық. Мәселен, Юлия есімді орыс қызы Қадыр Мырза Әлінің “Қазақтарды шетелдік қона­қтарға таныстыру” өлеңін оқып шығарда қолындағы қазақ­тың қара домбырасын тартуды ұмытпаған. Әлі жорғадай желдіртіп кете алмай жатқан шығар, бірақ осы бір азғантай аяқалысының өзі тағы талпына түссе, мақсатына да жетер күн алыс емес екеніне сендіреді. Мемлекеттік тілде өлең оқып, одан әрі домбыраның тілін үйренуге бекінген мұндай жастарға алғыстан басқа не айтасың. Рахмет, қадамдарына нұр жаусын дейміз де. Болашақтың кілті мемлекеттік тілді жетік меңгерген жандардың қолында болатынын әлдеқашан ұғынған олардың бәйгеге әйтеуір қатысып, атымыз­ды шығарсақ болды ғой деген ой­мен келмегені байқалады. Семей­лік Роза Конавалованың “Атаме­кенді” айрықша тебіреніс­пен шырқап, сөз бен әуеннің әуеде әсем үндесуіне талпынған үнінен жұрт қазақ эстрадасының келешек бір бәйшешегін танығандай. Сұңғат есімді кішкентай күйші бала­ның сұңғыла өнеріне қол соқ­паған жан некен-саяқ. Құрман­ғазының “Адай” күйін албырт көңілмен аялай тартқан ол да келешекте сахна саңлағы бо­ларына күмән туғызбайды. Ән мен жырмен кестеленген оқушылар олимпиадасы өз мәресі­не жетіп, кеш соңында жеңімпаз­дар марапатталды. Қазақ және өзге ұлт өкілдері болып екі топқа бөлінген оқушылар алты бағыт бойынша, атап айтар болсақ, тіл білімі, ән айту, мәнерлеп оқу, сахналық қойылым, ғылыми жұмыстар қорғау және өлкетану номинацияларынан бақ сынады. Тіл білімі бағытында қазақ тілі теориясын терең меңгерген білімді оқушыларды таңдау мақсат етілді. Тапсырмалар мектеп бағдарламасы бойынша 5–11 сыныптар арасын­да құрастырылды. Сөз мәнері бағыты бойынша қазақ тілінде мәнерлеп сөйлеуге машықтану, сөздің мәнін жете түсіну, оның табиғатын тану және көркем шығармаларды мәнерлеп, нақы­шына келтіріп оқу арқылы оқушы­ны ауызекі сөйлеуге үйрету мақсат етілсе, әнші-бұлбұлдар бағытында қазақ халық әндері мен сазгер­лерінің шығармаларын кең көлем­де насихаттау, талантты жастарды анықтау, оларды көпшілікке дәріптеу міндеттелді. Сахна саң­лақтары бағытында қазақ ақын-жазушыларының, драма­тург­­тердің шығармаларын наси­хат­тау, тәр­биелік маңызы бар қойылымдарды тарату, жас ғалым­дар бағытында қазақ тілі мен әдебиетінің тарихы, теориясы, тіл білімінің өзекті мә­се­­ле­леріне қатысты түрлі ғылы­ми жұмыстар­ды анықтау, ал өлкетану бағы­тында оқушылардың өз өңірлерін­дегі ұлы тұлғаларды, тарихи-мәдени және туристік жерлердің табиғатын, тағы басқаларды тануы көзделді. Олимпиада жеңімпаздары KATEV халықаралық қоғамдық қоры мен “Тіл” журналы тағайын­даған І,ІІ және ІІІ дәрежелі дип­ломдармен, сондай-ақ бағалы сыйлықтармен марапатталды. Қазақ-түрік лицейлері мен жалпы орта білім беретін мектептердің оқушылары арасында осымен екінші рет өткен “Жарқын болашақ” республикалық қазақ тілі олимпиадасы жеңімпаздарына жүлделерді Парламент Сенаты мен Мәжілісінің депутаттары, белгілі ғалымдар табыс етті. Қысқасы, түрік бауырлардың тілге қамқор­лық ниетіндегі жобасы қазақ тілінің қатып жатқан біраз тоңын жібіткен көктемнің лебіндей іс көрінді. Қарашаш ТОҚСАНБАЙ.