Суретті түсірген Ерлан ОМАР, «ЕQ»
Әдетте оқушы үшін ұзақ үзілістен кейін мектепке қайта бару қорқынышты болуы мүмкін. Пандемия себебінен болған кейінгі оқиғалар бұл үрейді, тіпті еселеп жіберді.
Клиникалық психолог және Филадельфия балалар ауруханасының зерттеу нұсқаушысы Муния Ханна биыл мектепке барып оқитын оқушылар індет, микробтан немесе үйге келгенде ата-әжесімен көрісуден қорқатынын айтады. Балалар, сондай-ақ маска тағуды, қашықтық сақтауды ұмытып кетемін-ау деп алаңдайды. Оның үстіне олар көктемдегідей мектеп қабырғасындағы қызықты сәттерді де жіберіп алғылары келмейді.
Психолог мамандар оқушылар мен ата-аналарға мектепке барарда үрейді қалай жеңуге болатынын айтып берді.
Сабырлық танытып, мұқият тыңдау
Дәрігер Ханна, ең алдымен, ата-аналарға сабырға келуге кеңес берді. Әсіресе бастауыш сынып оқушыларының ата-аналары үшін өз үрейін жеңіп, сабырлық танытып, баласына сенімді екенін көрсетуі маңызды. «Адамның сезімі өзгеге оңай беріледі. Сабырлы ата-ана – сабырлы бала», дейді маман. Сондай-ақ баланың қорқынышына құлақ асқан жөн. «Өзіңізді емес, баланы тыңдауға тырысыңыз. Сұрақ қойып, баланың өзі жауап бергенін күтіңіз. Бірден кеңес беріп араласып кетпеңіз. Бұл арқылы көбірек ақпарат алып, мәселені өзінің шешуіне мүмкіндік бересіз», дейді ол. Мәселен, «Досың қашықтық сақтамай, тым жақын келсе не істейсің?», деп сұрауға болады. Психологтың айтуынша, баланы тыңдау арқылы ересек адам оның жағдайды өз бақылауында ұстай алатынына және қолынан көп нәрсе келетініне сенім ұялатады.
Баланың назарын өзі бақылай алатын нәрселерге бұрыңыз
Дәрігер Ханна маска тағу, қолды сабындап жуу, өзге адамдармен қашықтық сақтау секілді қарапайым қауіпсіздік шараларына мән беруге шақырады.
Нью-Йорктегі Колумбия университетінің Ирвинг медициналық орталығының психология профессоры Энн Мари Альбано оқушы вирус жұқтырудан немесе жақындарының ауырып қалуынан қорықса, онда ата-ана отбасы мүшелерінің індет жұқтырмауы үшін қандай әрекеттер жасауы керек екенін түсіндіруі қажет дейді.
Дәрігер Альбано егер мәселе бейсбол маусымының немесе мерекелік кештің болмауы секілді мектептегі шараларға қатысты болса, ең алдымен, ата-аналарды түсіністік танытуға және баланың жағдайға бейімделуіне жәрдемдесуге шақырды. Мәселен, спорттық шара болмайтын болса, топты қауіпсіз жағдайда қалай жинауға болатынын бірге ойластыруға болады.
Тәртіпке бағыну
Майами университетінің психология профессоры Джилл Эренрейх-Мэй баланың уақтылы ұйықтауын қадағалау керек екенін ескертеді. Кеш ұйықтап, ұйқысы қанбай оянған бала мазасыз келеді. Одан бөлек дұрыс тамақтану мен қозғалыс та жас ағза үшін аса маңызды.
Қоршаған ортада өзін өзі ұстауды үйрету
Биылғы оқу жылында балалар үлкен сенімсіздікпен бетпе-бет келеді. Сондықтан уақыт тауып, оларды алдағы жағдайға дайындау керек, дейді дәрігер Эренрайх-Мэй. Маман балаңызды досымен бірге мектептегі жағдайға алдын ала дайындау үшін жергілікті кітапханаға ертіп апаруға кеңес береді. Онда маска тағып кітап оқу, компьютерде жұмыс істеу секілді мектептегі қарапайым әрекеттерді жасап көруге болады. Содан кейін бірге қол жууды ұмытпаңыз. Олар, осылайша қашықтық сақтай отырып бірге сабақ оқуды меңгере бастайды. Маман өзің қорқатын нәрселермен бетпе-бет келуден тұратын бұл тәсілдің мазасыздықты емдеудің ғылыми негізделген әдісі екенін айтады. Яғни бұл – психологияда қолданылатын танымдық мінез-құлық терапиясының маңызды құрамдас бөлігі.
Ал Алабама университетінің психология профессоры Сьюзан Уайт балаларды кішкентай топтарға жинауға болатынын айтады. Осылайша ата-ананың көзінше оқушылар маска тағып, қашықтық сақтай отырып, бір-бірімен араласа алады. Керек болған жағдайда ересектер ескерту айтып, білмегенін көрсетіп жібереді. Сондай-ақ «басқа біреу маскасын шешсе, не істеу керек?» деген секілді кенеттен туындаған жағдайларға да бейімделе бергені жақсы.
Невада университетінің психология кафедрасының меңгерушісі Кристофер А. Кирни ата-аналарға балаларының таңертеңгі тәртібін сабақ басталғанға дейін кем дегенде бір апта бұрын реттей беруге кеңес береді. Ерте оянып, киініп, сөмкені бірге жинауға болады. Маска мен антисептикті салғанын қадағалап, әдетке айналдыру маңызды. Егер мүмкіндік болса мектепті алдын ала көріп қайтқан жөн.
Мамандарды пандемияға дейін де мектепте құрдастарымен тіл табыса алмай, оқуға барғысы келмейтін балалардың жаңа оқу жылында өзін қалай ұстайтыны алаңдатады. Бәлкім, бұл топтағылар мектепке бармай, үйден оқуға болатынын естігенде қуанған да болар. Олар үшін мына жаңа жағдайда қоршаған ортада өзін өзі ұстау мәселесінің маңызы одан сайын артып отыр.
Өзгеріске дайын болу
Оқушылар мен қызметкерлерінен Covid-19 анықталған бірнеше мектеп қашықтан оқытуға көшіп кетті. Ата-аналардың мұндай жағдайға алдын ала дайын болғаны жөн. Колумбия университетінің докторы Альбано ата-аналарға мектеп онлайн оқуға көшкен жағдайда балаларға үйде білім алатын арнайы орын белгілеп, жағдайын жасауды ескертті. Маман кейбір сабақтардың онлайн болып қала бергені дұрыс деген пікірде. Себебі мектеп қайта жабылып жатса, балалар түбегейлі өзгерісті сезбей қалады.
