Ұлттық экономика бірінші вице-министрі Әсет Иргалиевтің айтуынша, халықаралық тәжірибеге сәйкес, бұл параметрлер қауіпсіз деңгейге жатады. Бюджеттік саясат тұжырымдамасына сәйкес, мемлекеттік және квазимемлекеттік қарыздың (сыртқы және ішкі) арақатынасы ІЖӨ-нің 60%-ынан аспауы керек (2020 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша – 39,8%). Ал Үкіметтің сыртқы қарызы мен квазимемлекеттік сектор субъектілерінің сыртқы қарызының көлемі Ұлттық қордың валюта активтерінің жалпы сомасынан аспауы тиіс (2020 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша – 50,9%).
Соңғы 3 жылда мемлекеттік квазимемлекеттік сыртқы қарыз 6,8 млрд долларға немесе 19%-ға квазимемлекеттік сыртқы қарызды мерзімінен бұрын өтеу және қайта құрылымдау есебінен қысқартылды.
Қазақстанның мемлекеттік секторы әлемнің қалған бөлігіне қатысты таза кредит беруші болып саналады (2020 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша сыртқы активтер ішкі міндеттемелерден 47,5 млрд доллардан немесе 4,9 есеге асты), яғни қалған әлем елімізге көп қарыздар.
Жеке сектордың сыртқы қарызы немесе компанияаралық қарыз 97 млрд долларды немесе ІЖӨ-нің 67%-ын құрайды. Оның көп бөлігі шетелдіктер қатысатын үш ірі жобадан тұрады – Қашаған, ТШО және Қарашығанақ.
Сыртқы активтерден асып кеткен сыртқы активтер үшін ұқсас тауарлардың сатылуын олардың топтарының Қазақстанда орналасқан компаниялары қаржыландырады. Халықаралық әдістеме бойынша мұндай инвестициялар елдің сыртқы қарызы болып саналады.
Тұтастай алғанда, компанияаралық қарыздың өсуі өндірістік қуаттарды құру мен кеңейтуге, қазіргі заманғы технологиялардың келуіне, жаңа жұмыс орындарының ашылуына және бюджетке салық түсімдерінің ұлғаюына инвестициялардың түсуін білдіреді.
Осылайша жалпы алғанда, елдің сыртқы қарызы 152,7 млрд АҚШ доллары немесе ІЖӨ-нің 83%-ын құрайды. Бюджеттік саясат тұжырымдамасына сәйкес елдің сыртқы қарызының ара-қатынасы ІЖӨ-нің 100%-ынан аспауы керек.
Айта кетелік, еліміздің сыртқы қарызының 80%-ы жеке саланың міндеттемелеріне тиесілі. Оған мемлекет те, қарапайым азаматтар да жауап бермейді.
«Халықаралық тәжірибеде сыртқы қарыздың параметрлерін талдағанда фирмалар арасындағы қарызды алып тастау әдетке айналған, өйткені бұл ең аз тәуекелді болып саналады. Өйткені аффилирленген кредиторлар табысты қызметті жалғастыруға мүдделі, көбіне міндеттемелер шартты болып келеді. Қазақстанның сыртқы қарызын Үкімет, Ұлттық банк бақылайды. Сыртқы қарыз ел тұрғындарына ауыртпалық түсірмейді», деді Ә.Иргалиев.
Сыртқы қарыз, егер оны ұтымды өтеу болса (тұрақты табыс деңгейі, өтімді активтер көзі) елдің дамуына қосымша инвестиция ретінде қызмет етеді.
