Кейінгі апталарда Ресей рублінің әлсіреуі жаңа девальвация туралы қауе­сет тудырды. Жыл басынан бері рубль 21%-ға әлсіреп, Түркия лирасы, Бразилия реалы және Оңтүстік Африка рандымен бірге ең көп зардап шеккен валюталар тобына кірді. Бір күн бұрын интернет кеңістігінде Ресей рублінің тағдыры туралы қайшылықты болжамдар пайда болды. Кейбір сарапшылар оның уақытша нығаюын болжайды, ал басқалары ресейлік банктерді доллармен есептесуден ажыратуға мүмкіндік беретінін айтады.

Қазақстанның сауда серіктесі ретінде Ресей валютасының әлеуетті әлсіреуі теңге үшін теріс динамика тәуекел­дері­не алып келеді. Теңге бағамы қалай өз­гереді? FinReview.info рубльдің құн­­сыз­дануына байланысты қандай тәуе­кел­дер мен жағдайлар болатынын сараптайды.

Ең айқын фактор – пандемиядан кейінгі кезең. Инфекция таралуының екінші толқынын болдырмауға болады және шектеу шараларын қайта енгізу қажеттілігі туындамайды. Алайда тағы бір жағдай болуы мүмкін – егер Азия мен Еуропа екінші толқынмен карантинге жабылса, содан кейін карантин Ресейде болады. Бұл ел ішінде жаңа тұрақтандыру шараларын енгізуге алып келеді, бұл экономикалық белсенділіктің қалпына келуін айтарлықтай баяулатуы мүмкін.

Келесі тәуекел – мұнай нарығындағы жағдайдың нашарлауы. Қазір мұнай бағасы әлі де экспорттаушы елдердің ОПЕК+ аясында қол жеткізілген келісім­дерді орындауына байланысты. Бұл бұ­зылған жағдайда Brent бағасы бір баррель үшін 35-40 долларға дейін түсуі мүмкін, бұл өз кезегінде рубль бағамын әлсіретеді.

Үшінші тәуекел ретінде Ресейдің Орталық банкінің базалық мөлшерлемені тарихи минимумға дейін 4,25%-ға төмен­деткенін атап өткен жөн. Әдетте, бұл депозиттердің кірісінің төмендеуіне және несиелердің қолжетімділігінің артуына байланысты экономикадағы еркін айналымдағы ақшаның артуына әкеледі. Бұл тауарлар мен қыз­мет­терді сатып алуға көп ақша жұмсалаты­нын білдіреді. Яғни, ел ішінде рубль сұранысқа ие бола бастайды, бірақ инвесторлар үшін оның тартымдылығы төмендейді, өйткені дамыған елдердің валюталарымен дифференциал тарылады.

Төртінші қауіп – Ресейге қарсы жаңа санкциялар енгізу қаупі. Бұл еш­қа­шан валютаға жақсы әсер етпейді. Қазір­дің өзінде Ресей валютасы – «үлкен жиыр­мадағы» ең құбылмалы ақша. Яғни, рубльдің құбылмалылығын күшейте­тін жүргізіліп жатқан – өзгермелі саясат жағ­дайындағы жаңа санкциялар қау­пі. Сондықтан оның америкалық дол­ларға қатысты өзгеруі туралы болжам­дар жаңа санкциялар енгізу қаупін ескеруі керек. Кейбір сарапшылардың пікі­рінше, АҚШ-тағы президенттік сайлау аяқ­талғанға дейін Ресейге қарсы санк­ция­­лар енгізілмейді. Тиісінше рубль өз позициясын уақытша нығайта алады. Оның АҚШ долларына қатысты бағамы шамамен 7%-ға өсіп, 70 рубльге жетуі мүмкін.

Алайда санкциялар әлі де қабылдан­са, ресейлік банктер үшін есеп айырысуды АҚШ долларымен жүргізу мүм­кін­дігінен толығымен айырылу қаупі кү­шейеді. Бұл 2018 жылы Ресейдің банк жүйесіне шектеулер енгізу туралы америкалық заң жобаларына байла­нысты. Қабылданған шаралар 8 ірі мемлекеттік банкке соққы беруі керек еді. Дәл осы қауіппен экономистер Орталық банктің алтын резервінің өсуін байланыстырады. Соңғы алты жылда Ресейдегі алтын қоры 120%-ға өсіп, 2,3 мың тоннаға жетті.

Алайда 2020 жылдың сәуірінде рет­теуші мұнай долларының жетіспеу­шілігін жабу үшін оның экспортынан түсетін кірістермен алтын сатып алуды тоқтатты. Үкімет елде өндірілген бар­лық бағалы металдарды әкетуге жол ашып, кеншілерге бас лицензиялар бере бастады.

Осыған байланысты рубль өтімділігін жоғалтуды жалғастырды. Тамыз айының соңында елде Ресей валютасының қайта сатылуы байқалды. Бұған бірден бірнеше факторлар себеп болды. Бұл – геосаяси саладағы белгісіздіктің жоғарылауы, төлем балансының нашарлауы, резидент еместер үшін федералды несие облигациялары тартымдылығының төмендеуі және карантиндік шаралар алынып тасталғаннан кейін импорт пен сыртқы туризмнің жандануы.

Алайда мұнай бағасының өсуін болжай отырып, кейбір сарапшылар әлі де рубльдің өсуі туралы ұста­ным­ды ұс­танады. Бұл, ең алдымен, Ливан ас­тана­сындағы оқиғаларға және АҚШ-тағы көмірсутек қоры 9,4 млн бар­рел­­ьге тө­мендегені туралы айтыл­ған амери­ка­лық мұнай институты баға­лауының шығуына байланысты.

Мұнай бағасы өспеуі мүмкін, оның орташа құны жыл соңына дейін 42,75 доллар деңгейінде сақталады. Бұл тұ­тынудан кейін мұнай өндірудің өсуіне байланысты. ОПЕК + елдері көк­темде 1 шілдеге дейін жұмыс істей­тін өндірісті қысқарту туралы келісті. Яғни, олар шектеу шараларын біртіндеп жеңілдетіп, сұранысты пропорционалды түрде өндіруді бастады. Қазір мұнай нарығы іс жүзінде тұрақтанды. 2020 жылдың бірінші жартысында әлемдік мұнай қорының тәулігіне 6,4 млн баррельге өсуінен кейін нарықтың тоқырауы құлдырай түсті және екінші жартыжылдықта ол шамамен тәулігіне 4,2 млн баррельге төмендейді. Әрине уақыт өте келе мұнайдың құны 60 дол­ларға оралуы мүмкін, бірақ бұл бір­тін­деп іске асады. Нарықтағы ағымдағы баға белгілеулер импорттаушылар мен мұнай өндірушілердің консен­сусы болып саналады. Мәселен, әлемдік эко­номикалық құлдырау жағдайында елдерге өмірлік қажетті энергия көзі болып табылатын арзан көмірсутектер қажет. Сонымен қатар тым қымбат мұнай эко­номикалық өсуді баяулатады, ал тым арзан мұнай өндірушілер үшін тиімсіз. Сондықтан импорттаушы­лар мен экспорттаушыларды қанағаттандыратын тепе-теңдік құны 40-60 долларды құрайды. Осылайша жыл соңына дейін мұнай бағасы тұрақты болып қалмақ. Яғни, көмірсутектер нарығы рубльдің нығаюын қамтамасыз етпейді, керісінше, Ресей экономикасы мұнай долларының жетіспеушілігін жауып, алтын резервтерін жоғалтады.

Экономистер жылдың соңына дейін рубль бағамы бір доллар үшін 80-85 рубль­ге жетеді деп болжайды. Қазір рубль­дің қаншалықты девальвациялана­ты­нын болжау қиын, өйткені валютаға аталған факторлардың қысым деңгейі оның масштабына байланысты. Алайда қазірдің өзінде жылдың соңына дейін Ресей валютасы өз позициясын бір доллар үшін 80-85 рубльге дейін әлсірететіні анық. Эпидемиялық жағдай қайта нашар­лаған және Ресейге қарсы ірі санк­ция­лар енгізілген жағдайда, АҚШ доллары үшін 90 рубль белгісіне жету мүмкін емес.

Теңге рубльден кейін девальвациялана ма?

Көптеген қазақстандықты ал­дағы уа­қытта теңгенің күйі не болатыны тол­ған­дырады. Өйткені желіде теңгенің рубльге қатысты әлеуетті байланысы ту­ра­лы ақпарат жиі шығады. Бұл валю­та­мыздың Ресейден кейін түсуі туралы пікірталасқа өзек болады.

Валюталарды байланыстыру теңге­нің рубль сияқты құндылығы мен тұрақ­тылығына ие болуы керек дегенді біл­діреді. Әрине Ресей валютасы тең­геге әсер етеді. Өйткені Ресей – Қазақ­станның негізгі сауда серіктес елдерінің бірі. Алайда факт бойынша валюталардың байланысы жоқ, өйткені жыл басынан бері рубль АҚШ долларына қатысты 21%-ға, ал теңге 11,4%-ға әлсіреді. Бұл ретте валютамыздың ресейлік валютаға қатысты бағамы бір рубль үшін 5,3 теңгеден 6,2 теңгеге дейін құбылды. Яғни, тепе-теңдіктің айтарлықтай таралуы рубльдің теңге бағамына әсер ететін жалғыз басым факторы емес екенін көрсетеді.

Біздің айырбас бағамымыз мұнай бағасының қозғалысын, шетелдік инвестициялар ағынының серпінін және коронавирустық инфекцияның таралуымен байланысты жағдайды қоса алғанда, жергілікті және сыртқы факторлардан қалыптасады. Тиісінше, осы факторлардың тұрақтануын ескере отырып, жыл соңына дейін бір АҚШ доллары үшін 410 теңгеден 430 теңгеге дейінгі аралықта болатын теңге бағамының тұрақтылығы туралы да айтуға болады.

Қазақстан валютасы өз жағдайын нығайта алады

Қазақстандық валютаны нығайту қаржы нарығы қалпына келіп, экономи­каның нақты секторларының өсуі қайта бас­талған жағдайда мүмкін болмақ. Әл­бетте, жыл соңына дейін мұнай құ­ны бұрынғы барреліне 60 доллар дең­ге­йіне оралмайды, яғни Қазақстанға эконо­миканың шикізаттық емес секторын, атап айтқанда, ШОБ-ты дамыту қажет.

Алайда дағдарыс кезеңінде мемлекет экономиканы ауқымды түрде субсидиялай алмайды. Өйткені бұл қара­жат нарықты қалпына келтіруге қажет. Сондықтан қазір шетелдік капиталды тар­ту қажеттілігі туындайды. Бірақ соң­ғы айлардың үрдісі 2020 жылы Жаһан­дық инвестициялық ағындардың 40%-ға төмендегенін көрсетеді.

Басқаша айтқанда, елдер инвестиция  жарысын бастайды. Бұл мәселеде Қа­зақ­станның «Астана» халықаралық қар­жы орталығы сынды артықшылығы бар.

Ресми жұмыс істеген екі жылдың ішін­де қаржы орталығы шетелдік компа­ния­лардың назарын аударды. Соңғы деректер бойынша әлемнің 42 елінен 545 компания АХҚО қатысушысы аталды. Қаржы орталығының қатысу­шылары 444 млн доллар инвестициялады. Бұл қаражат қаржы технологияла­рын дамыту, құрылыс, ауыл шаруа­шы­лығы және өңдеу өнеркәсібі сияқ­ты қазақ­стан­дық секторларға бөлді. Бұл ретте инвес­тор­­лар Қазақстан экономикасына одан әрі ин­вес­­тиция салуға ниетті, ал инвести­ция­лық түсімдер көлемі таяу уақытта 3,5 млрд дол­ларға дейін өсуі мүмкін.

Қаржы орталығы сонымен қатар ин­вес­­торларға кәсіпорынды немесе жоба­ны басқаруға мүмкіндік бермей, эконо­миканың өсуін ынталандыруға мүмкіндік беретін портфельдік инвестицияларды дамытады. Astana International Exchange (AIX) биржасы арқылы тартыл­ған капитал көлемі шамамен 4,6 млрд долларға жетті.

Осылайша қысқа уақыт ішінде АХҚО жаһандық қаржы жүйесіне интеграциялану үшін қажетті инфрақұрылымды әзір­леп қана қоймай, инвесторлардың сені­міне де қол жеткізді. Оның одан әрі дамуы экономиканың өсуіне, қаржы сек­торының нығаюына ықпал етеді және со­ның салдарынан теңге бағамының кү­шеюіне алып келеді.