Ит таластыру ермекке айналды ма?
Жылқы баптап, тазы өсірген халықтың жануарға «иттік» жасауы парадокс дерсіз. Алайда шындығы осы. Елімізде орын алған соңғы жағдайлар бұл сөзімізді айғақтайды. Мәселен, Маңғыстау өңірінде жас төбеттердің күшікті талап жатқан бейне көрінісі әлеуметтік желілерде тарап, жұрттың жағасын ұстатты. Жан түршігерлік бейнежазбаны Ақтаудағы «Шанс» қоғамдық қоры жариялап, иттердің төбелесін ұйымдастыратын азаматтарды жазаға тартуды сұрады.
«Жаға ұстатарлық бұл бейнежазбаны бір ай бұрын алған едік. Шындығын айтсақ, алғашында оны жариялауға жүрегіміз дауалаған жоқ. Даурығып, шу көтергенімізбен іс жүзінде мемлекет мұндай жағдайларға мән бермей жануарларға қиянат көрсеткендер жазасыз қалып жатады. Қолданыстағы заңнамамен оларды жауапкершілікке тарту қиын екенін жақсы түсінеміз әрі көп жағдайда құқық қорғаушылардың мұндай әрекеттерге қолын сілтей салатыны жасырын емес. Соған қарамастан бұл мәселені бейжай қалдыруға болмайды», дейді қоғам белсенділері.
Жамбылдық Ерден есімді азамат қазақы төбет пен тазыны өсірумен 15 жылдай айналысып келеді. Оның жеке иелігінде оннан астам төбет тұқымы бар. Арасында түрлі республикалық және халықаралық жарыстарда топ жарған иттері де жоқ емес. Әулиеаталық азаматтың айтуынша, төбеттерді айқасқа қатыстыру оның бітім-болмысын шыңдайды. Сондай-ақ малмен күнін көріп отырған ағайынның қорасын түз тағысынан қорғайды.
«Қазақы төбеттерді айқастарға қатыстыру қалыпты құбылыс. Оның жаратылысы соған сұранып тұр. Бұл қабілеттерін арттырмаса, күшіктері ынжық болып өседі. Ауылдарға көкжалдан қауіп төнсе, тойтарыс беру былай тұрсын, бірінші болып қашады. Керісінше онсыз да аз қалған төбеттердің санын көбейтіп, насихаттауымыз керек», деді Жамбыл облысының тұрғыны.
Адамға шабуыл жасауы мүмкін
Жануар қорғаушылардың пікіріне сүйенсек, гәптің бәрі ақшалай жүлдеде жатса керек. Юлия Сенчуктің айтуынша, қан майданда үздік шыққан төбеттерге мың доллардан бастап 50 мың долларға дейін берілетін көрінеді. Көршілес елдерде бұл сома бірнеше есеге көп.
«Ең сорақысы, мұндай жарыстарға ересек адамдар балаларын алып барады. Мұндай қатыгездікті көрген жас ұрпақтың бойында мейірімділік қайдан болсын?! Жануарлардың қанымен адамдар мыңдаған доллар алып, қымбат көліктерге ие болып жатыр. Әлбетте, иттерді төбелеске дайындайтындардың басым бөлігі ауқатты жандар. Себебі мұндай жануарлардың күтімін қарапайым азаматтардың қалтасы көтермейді. Ал осындай жарыстардың салдарын айтудың өзі қорқынышты. Құлағынан айырылған, көздері көрмейтін, жүруден қалып, жарақаттанған иттер қаншама?! Оларды емдеп, сауықтыру оңай шаруа емес. Кейбіріне еріксіз дәрі беріп, өлтіруден басқа амал жоқ. Мұны ит төбелесін ұйымдастыратындар ойламайды да. Мейлі, жарақаты жазылған күннің өзінде психикасы бұзылған иттер адамға шабуыл жасауы мүмкін. Мұндай фактілер жоқ емес. Неге адамның ермегі үшін жануар өзін құрбан етуі керек? Өкінішке қарай, осының барлығы ескерусіз қалып отыр», деді жануар қорғаушысы.
Жануарларды қорғайтын уәкіл қажет
Адвокат Жангелді Сүлейменовтің айтуынша, елімізде жануарларды қорғайтын арнайы уәкіл тағайындау қажет. Заңгердің сөзіне сүйенсек, тиісті заң қарастырылғанымен оның жануарларды қорғаудағы күші әлсіз.
«Бізге шұғыл түрде жануарларды қорғау жөніндегі уәкіл қажет. Мысалы, адам құқықтары, банк қызметі, сақтандыру, инвестиция, сондай-ақ балалар құқығы бойынша уәкілдер (омбудсмендер) бар. Олардың қызметі заңмен реттелген. Ал жануарларға келгенде, заң оларды қорғамайды. Қылмыстық кодексте 316-бап, яғни жануарларға қатыгездік жасау туралы жаза қарастырылғанымен ол мүлдем көмектеспейді. Қазақстандағы жануарлар қорғалмаған. Сол себепті апта сайын үй жануарларын азаптап, қорлағаны туралы жаңалықтарды қорқынышпен естуімізге тура келеді. Еріктілер көп болғанымен оларды ешкім тыңдамайды. Өйткені заңгерлері жоқ және мүмкіндіктері шектеулі. Сондықтан міндетті түрде жануарларды қорғау жөніндегі уәкілді тағайындауымыз қажет. Оның басқа омбудсмендердікі секілді барлық құқығы сақталуы тиіс. Егер де жануарларды қорғай алмасақ, онда өркениетті ұлт болуымыз екіталай», деп әлеуметтік желіде пікірін білдірген еді заңгер.
Жаңа заң қандай болады?
Қолданыстағы заңның әлсіздігін салалық ведомство да жасырмайды. Экология, геология және табиғи ресурстар министрі Мағзұм Мырзағалиев бұл бағыттағы бастамаларды қолдайтынын, сондай-ақ жаңа реформада барлық ұсыныстар ескерілетінін жеткізді.
«Қазақстанда жануарларды қорғауға қатысты жаңа заң жобасының қажеттілігі туралы бұрыннан айтылып келеді. Елімізде барлық жануарға, атап айтқанда жабайы, ауылшаруашылық және үй жануарларына жауапкершілікпен қарауға байланысты ортақ заң жоқ. Жануарларға жасалатын қатыгездік туралы әлеуметтік желілерде жиі айтылады. Алайда қазір осыған қатысты тым жұмсақ жаза қарастырылған. Сондықтан Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, біріншіден хайуанаттар бағында жануарларды күтіп-ұстауға қойылатын талаптар қатаңдатылып, жануарларды қорғау жөніндегі азаматтық бастамалар қаржыландырылмақ. Сонымен қатар жануарларды қорғайтын еріктілерді қолдап, оқушылар мен студенттер арасында жануарларға жауапкершілікпен қарау идеялары насихатталады. Біз осы мәселе бойынша барлық ұсыныстарды қарауға және оны заң жобасын талқылау кезінде ескеруге дайынбыз», деп айтқан еді Twitter-дегі парақшасында М.Мырзағалиев.
Еліміздегі жағымсыз ахуал туралы ақпарат өзге мемлекеттерге де жетіп, халықаралық ұйымдар мен танымал тұлғалар тіршілік иелеріне мейірімділік танытуға шақырды. Былтыр француз актрисасы Бриджит Бордоның атындағы жануарларды қорғау жөніндегі қор Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың атына хат жазып, мәселені назарға алуды сұраған еді. Мемлекет басшысы жолданған хаттың маңыздылығын айтып, балалардың құқығына көңіл бөлгендей, жануарларға да аса жауапкершілікпен қарау қажеттігін ескертті.
Сөз орайы келгенде айта кетейік, Қылмыстық кодекстің 316-бабына сәйкес жануарлардың өліміне немесе мертiгуiне әкелетін қатыгездiкті жасағандар, бұл әрекетін бұзақылық ниетпен немесе асқан қатыгездікпен балалардың көз алдында жасаса – 120 АЕК-ке дейінгі мөлшерде айыппұл төлейді немесе 120 сағаттық қоғамдық жұмыстарға тартылады. Сондай-ақ отыз тәулікке қамаққа алу жазасы қарастырылған.
Әлем елдеріндегі жануарлар құқығы
АҚШ-та жануарлардың құқығы туралы негізгі заң 1966 жылы ратификацияланып, оған алты мәрте түзету енгізілді. Бұл құжат арқылы ғылыми зерттеулерде, көрмелерде, көлікте және дүкендердегі жануарларды қарауға қатысты құқықтық нормалар реттеледі. Құқық қорғау ұйымдары аталған заңды сынға алған. Өйткені онда ғылыми зерттеу жұмыстарына пайдаланылатын құстар, егеуқұйрықтар мен тышқандар, сол секілді етті бағытта өсірілетін жануарлардың құқығы ескерусіз қалған.
Құрама штаттарда жануардың құлағын, құйрығын кесуге рұқсат берілген. Қатыгездік көрсеткені үшін америкалықтар жазаға сирек тартылады.
Қазір 50 штаттың 46-сында жануарларға қатысты зорлық-зомбылықтың кейбір түрлері бойынша қылмыстық жаза қарастырылғанына қарамастан, іс жүзінде бұл ауыр құқық бұзушылық ретінде тіркелмейді.
Италияда жануарларға көрсетілетін қатыгездікке қарсы және тұтастай жануарлардың жағдайына қатысты бірқатар заң қабылданған. Бірақ оның көпшілігі ескірген. Десе де, халықтың жануарларға деген қамқорлығы мен қарым-қатынасының дамуына қарай заңдар жаңарып, олардың күтіміне қажетті инфрақұрылымды жаңғырту жұмыстары жүргізіліп жатыр.
Кәрі құрлықта жануарларды қорлаған азаматтар үш айдан бастап үш жылға дейін бас бостандығынан айырылып, 3 мың еуродан 160 мың еуроға дейін айыппұл төлеуі мүмкін.
Канаданың қылмыстық кодексінде жануарға қасақана азаптау немесе жарақаттау қылмыс ретінде белгіленген. Үйеңкі жапырақты елде жануарларды улау қатаң жазаланады. Сондай-ақ басқа адамның жануарына қауіп төндіру де қылмыс болып саналады.
Адам құқықтарын қорғауда әлемдегі өркениетті елдердің қатарына кіретін Швейцарияда да жануарлардың жайлы өмір сүруіне айтарлықтай жағдай қарастырылыпты. Бұл бағытта аталған мемлекет дүние жүзінде ең қатаң заңдарды қабылдап, оның ішінде қояндарға арналған үйшіктердің талапқа сай болуына дейін қамтылған.
P.S. Таяуда ғана бас шаһарда тағы бір жантүршігерлік оқиға орын алды. Волонтерлер әбден қорланған 4 итті тауып, арнаулы мекемеге емдеуге апарған. Медициналық қорытындыға сәйкес, барлық жануардың жыныс мүшелерінің сау тамтығы қалмапты...