Әлем бойынша әрбір оныншы бала шала туса, біздің елімізде де жыл сайын шамамен 250 мың бала уақытына жетпей дүние есігін ашады екен. Қазақ қалыбында ескіден жеткен дәстүр бойынша «Шалабай» деп ат қойып, мұндай нәрестелерді тымаққа салып жетілдірсе, бүгінгі заманда ондай балалар арнайы кювезде жатып, уақытын, салмағын толтырып барып шығады. Бұл орайда еліміздегі Ана мен бала ұлттық ғылыми орталығын осы істің көшбасшысы деуге болады. Орталық ашылғаннан бері неонатология саласы ғылыми негізде, әлемдік стандарттар мен хаттамаларға сәйкес жұмыс атқарумен келеді. Орталық мамандарының айтуынша, бұрынғыдай емес, шақалақтардың қатарға қосылып, адам болып кетуі де жыл сайын артып келеді. Орталықтың ашылуымен бұл көрсеткіш алғашында 87 пайызға, одан 92, 93 пайызға өсіп, отбасылардың қуаныштарын көбейтуде.
Әрине, жетілмей туған әр баланың өз ерекшелігі бар: бірінің ас қорыту жүйесі, бірінің тыныс алу, енді бірінің жүрек-қан тамырлар, ми-жұлын, сүйек-қаңқа жүйелерінде айы-күні жетпегендіктен түрлі патологиялары болады. Кювезде жатып, белгілі бір дәрежеде қалыпқа түскенімен де олардың әрқайсысы үшін жеке бағдарлама жүйесі түзіліп, тұрғыластарынан қалмай, балалықтың бал дәмін татар сапалы өмірге түсуінің ұзақ та тынымсыз жолы жасалуға тиіс.
Жетілмей туған шарананы қатарға қосу – ата-ананың ғана емес, ата-әжелердің, отбасы мен әулеттегі өзге де мүшелерінің мойнына міндет жүктейтін, ұжымдасқан, үндескен қимылды талап ететін жұмыс. Шарананың денесінде жылуды қалыпты ұстау, ылғалдықты назардан тыс қалдырмау дегеннің барлығы жетіліп туған баладай емес, әлдеқайда күрделі, өйткені мұндай шарананың күтімі де өзгеше. Жуындыру, жаялығын ауыстыру, қандай ретпен жатқызып, оны қай қырына қалай ауыстырып тұру, бөлменің ылғалдығы мен температурасы сынды толып жатқан параметрлерді сақтау бір ананың қолынан келмейді.
Сол себептен алғашқы консультацияға отбасы мүшелерін тегіс шақырып, мәселен, ауаның ылғалдығы мен температурасын сақтауды отбасындағы ересек жанның бірінің міндетіне алуы қажеттігін, енді бірін әжесі, келесісін атасы, әкесі мен анасының қандай мәселеге жауапты екенін айқындаудың өзі маңызды. Бұл бір өте күрделі де жауапты сәт. Елордада былтырғы сәуірде №2 көпбейінді аурухана жанынан ресми ашылған «Катамнез» орталығының дәрігерлері отбасында түсіністік пен ұйымдаса қимылдау болған күнде ғана оң нәтижеге қол жеткізілетінін айтады.
17 қараша – әлем бойынша жетілмей туған балалардың күні болып саналады. Соған байланысты ресми ашылғанына жылдан асқан «Катамнез» орталығы мұрындық болып осындай нәрестелердің проблемаларына арналған конфереция өткізген. Пандемияны есепке алғандықтан оған 100-ден аса адам онлайн режімінде қатысса, 25-і тікелей дөңгелек үстел басына қашықтықты сақтай отыра жиналған. Айтылған әңгімелердің, толғақты мәселелердің барлығы жетілмеген шарана тұрғысында болғандықтан, конференцияға мамандармен қатар ата-аналар де белсене араласты.
Қазір жетілмей туған бөбектер түгіл, айы-күні жетіп туған нәрестелерге екпе егу мәселесі қоғамда түрлі әңгімелер тудырып жүргені шындық. Ал жетілмеген шарана үшін жұқпалы аурулардың алдын алатын екпе алуды толғақты емес деп кім айтар? ЮНИСЕФ өкілі Қанат Суханбердиев мұндай балалардың туабітті әлсіздігіне қарап екпеден бас тарту оларды қосымша қатерге ұшыратуы мүмкін деген. Конференцияға қатысушыларға табыс тілеген Денсаулық сақтау министрлігінің бас педиатры Жанар Садуова мен бас эпидемиолог Нұршай Әзімбаева вакцина қауіпсіздігі мен оны алған баланың өмірінің сапасына тоқталды. Ал мамандар сөзін бір емес, екі баласы жетілмей туған ана Разия Есенбаева қостады.
– Екі ұлым да 34-ші аптада дүниеге келді. Тұңғышым өздігінен дем ала алмағандықтан бірден жан сақтау бөліміне жіберілді. Перзентханадан шыққанда дұрыс еме алмайтын, денесі сап-сары, күннен-күнге салмақ қосудың орнына азайып бара жатқанын көріп жанталастық. Ұйқы жоқ, күні-түні жылайды. Ал «Катамнез» орталығына Балжан Нұрланқызына келгенде ол кісі тәулік бойы кеңесін беріп, ғылыми негізделген әдіспен бізге арналған толық іс-қимылдың бағдарламасын жасады. Салмақ қосу үшін арнайы тамақтандыру мәзірін де жасады. «Баланың салмағы көтерілген кезде сарылығы да азаяды» деген ол әрбір жасайтын жаттығуға дейін екшеп берді. Балжан Нұрланқызы төрт айдан кейін ұлыма екпе салу керек дегенде қатты таңдандым, әрі невропотолог дамуында аздап кейінге қалу бар деп екпе алуды шегергендіктен бір жылға дейін екпе салуға келіспедім. Ал екінші ұлым туардан бұрын шетелге қоныс аудардық. Барғанда неге балада екпе жоқ деген сауал алдымнан әлденеше шықты. Сол кездерде Балжан Нұрланқызының рұқсатын елемегеніме өкіндім. Екінші ұлымды уақыты жетпей 34 аптада Сиднейде туғанда да перзентханада екпе саламыз деді. Мен жетілмей туғандықтан екпені шегере тұрыңыздар дегеніме: «Қайта жетілмей туған әлсіз бала үшін екпе салу өте маңызды, әйтпегенде бөбек жұқпалы ауруларға төтеп бере алмайды», деді. Шынында да екпе алмаған ұлым жұқпалы ауру паракоклюшпен ауырды. Ал керісінше, екпе алған кіші ұлымды жұқпалы аурулар айналып өтеді. Аустралия мен Араб Әмірліктерінде жүріп мен Балжан Нұрланқызының қандай жоғары дәрежедегі маман екенін түйсініп, отандық дәрігерлердің білігіне сүйсіндім, әрі мақтандым. Қазір екі ұлым да қатарларын толық қуып жетті, биыл үлкенім мектепке барады. Осының барлығы «Катамнез» орталығының, ондағы дәрігерлердің тынымсыз еңбегінің жемісі, – деді Р.Есенбаева.
Шынында орталықта өз істеріне бар пейілдерімен берілген бірнеше маман дәрігерлер жұмыс істейді. Кардиолог, невропатолог, ортопед, хирург, медициналық генетик, медициналық реабилитолог, педиатр жұмылған жұдырықтай бірлесе еңбек етіп, баланың мүгедек болмай толық қатарға қосылуына тер төгуде.
Әдетте айы-күні толған баланың қалыпты дамыған көзінде толық қалыптасқан көз торы болады. Көз торын қуатпен қамтамасыз етуші қан тамырлары құрсақтық дамудың 16 аптасынан бастап өсе бастайды да және 39-40 аптаға жақын дамуы аяқталады. Осылайша бала туған кезден бастап көз торы қан тамырларының қалыптасуы аяқталуы тиіс. Ал уақыт жетпей туғандықтан шала туған шақалақта көздің торлы қабығы мен шыны тәрізді денесінің жетілуіне де уақыт жетпей қалатыны түсінікті. Конференцияда дәрігер-офтальмолог Динара Саукенова мұндай балаларға скрининг жасаудың маңыздылығына тоқталса, сурдолог маман да скринингті жүргізудің мұндай балалар үшін аса қажетті іс екеніне мән берді.
Бала өмірінің сапасын арттыру көп еңбекті қажет етеді. Себебі шақалақтың салмағының кемдігіне қоса, оның терісі мен ішкі ағзасында толып жатқан жетілмеушіліктер болады. Тыныс алу, зәр шығару, қан айналу, тірек-қимыл жүйелеріндегі уақыты жетпей туғаннан жетілмей қалған органдар жұмысы баланың қатарынан кем болмай, сапалы өмір сүруіне көп тосқауыл келтіреді. Орталыққа күніне келетін 7-8, кейде жағдайлары жеңілдеу болса, 10-ға дейін шақалақты қабылдап, әлемдік стандарттар бойынша бекітілген хаттамалармен ем жасаумен бірге, тыныс алуға қажетті, неврологиялық тұрғыдан керек жаттығулар, өзге де кешенді жұмыстар атқарудың берері мол.
– Біз отандастармыздың шетел жағаламай, қымбат уақыты мен қаражатын жоғалтпай баласын қатарға өз елінде қосуына пейілдіміз. Сол жолда бірлесе қимылдап, табысқа жететімізге де сенімдіміз, – дейді дәрігер Балжан Тәтібекова.
