Билік тізгіні – тәжірибелі саясаткерде

2020 жылдың әлем тарихында ең қилы кезеңнің бірі болып қалатыны сөзсіз. Оған пандемия ғана себеп емес. АҚШ-тағы президент сайлауы да өзгеше бағыт алып, елдегі демократиялық ұс­танымның шайқалға­нын көрсетті. Алайда әліптің арты сәтті аяқталған секілді. Сай­лау нәтижесімен келіспеген бұ­рын­ғы президент Дональд Трамптың бүлігі аяқсыз қалды. Джо Байден болса ұлықтау рәсімінде демократияның үс­тем болғанын айтып, қиын жағ­дайда қалған АҚШ-тың ендігі жағдайын түзетуді өз мойнына алатынын мәлімдеді.

Биылғы президент инау­гурациясының бұрын­ғы­ларынан ерекше болуына себеп көп. Ұмытыла қоймаған Капи­толийдегі тәртіпсіздіктер елдегі қауіпсіздік шараларын одан сайын қатаңдата түскен. Байден дәл осы ғимарат алдында АҚШ Конституциясына сай әрекет етіп, елді ішкі және сыртқы жаулардан қорғауға ант берді.

Жаңа мемлекет басшы­сының саяси тәжірибесі мол. Президент лауазымына рес­ми кіріскен ол – жарты ға­сырға жуық елдің саяси өмірінде маңызды рөл атқарған тұлғалардың бірі. 78 жастағы Байден бүгінгі жоғары лауазымына дейін 36 жыл сенатор және 8 жыл вице-президент ретінде қызмет еткен. Ол кезінде АҚШ-тың 44-ші президенті Барак Обамамен иық тірестіре еңбек еткені белгілі.

Батыс қоғамы үшін нәсіл­дік не гендерлік теңдіктің қан­шалықты маңызды екенін ескерсек, жаңа президенттің орынбасары болып Камала Харристің атануы да – айтулы оқиғалардың бірі. Ол тарихта осындай биік лауазымға жеткен тұңғыш қара нәсілді әйел ретінде қалмақ. Алдағы жылдары президенттіктен де үмітті болып қалуы ғажап емес.

Биылғы ұлықтау рәсімінің жылдағыдан өзгерек өтуінің тағы бір себебі – пандемия. Әдетте даңғазалықпен өтетін рәсімге бұл жолы көп адам жинала алмады. Жұмсалатын қаражат көлемі де 100 млн-нан 44,9 млн долларға дейін қысқартылған-ды. Мерекелік рәсімге қатысқандарға келетін болсақ, жаңа президентті қолдауға экс-президенттер Барак Обама, кіші Джордж Буш пен Билл Клинтон келген. Олардың қатарында өз өкі­леттігін тапсыратын Дональд Трамп болмады. Мұндай жағдай соңғы бір ғасырдан астам уақытта қайталанбаған екен. Қалай болса да, Трамптың сын мен шуға толы билігі келмеске кетті. Енді билік тізгіні  Байденде.

Трамптың  ақыры

Жаңа президент өз сөзінде бұл күннің тарихи ғана емес, үмітке толы екенін баса айтты. Ол өзінің басты міндеті АҚШ-ты қайта біріктіру деп санайды. 

Трамптың «шикі» билігінен кейін бірлік пен ынтымақ мәселесін бірнеше рет көтерген Байден барлық америкалықтар үшін нағыз президент болуға уәде берді. Бұл оның өзіне қарсы дауыс бергендерді тыс қалдырмайтынын білдір­се керек. Дәл мұндай хабар­дың төркіні Трамптың өз жақ­тастарын асыра бағалағанынан шыққан болуы мүмкін. Жаңа президенттің соңғы қолайсыз жағдайдан кейін таразының басын теңестіруге тырысатыны да түсінікті.

Трамп та қояр емес. Ресми рәсімге дейін Ақүйден ертерек шығып кеткен ол өзі билік еткен жылдары қабылданған шешімдер мен шаралар­дың мүлтіксіз екеніне әлі де сенетін секілді. Бірбеткейлігі өзіне таяқ болып тиюі де мүмкін. Ол тарихта екі рет импичмент алған тұңғыш президент атанды. Соңғысында, оған 6 қаңтарда болған оқиғада өз жақтастарын тәртіпсіздікке баруға арандатты деген айып тағылды. Айыптаушылар арасында тіпті өз партияластары да бар.

Трамп төрт жылдық билігін бейбіт жолмен тапсырып, абыроймен аяқтаудың орнына, талай құқықтық мәселемен бетпе-бет келгелі отыр. Алдағы тағдыры – Сенаттың қолында. Оған алаңдайтын Трамп бар ма?   

Ең бастысы – дағдарыспен күрес

Президент Байденнің лауазымға кіріскен алғашқы сағаттардағы әрекеті қандай бол­ды дейсіз ғой? Ең алдымен, әрине Трамп әкімші­лігі қабылдаған шаралардың біразын жоққа шығарудан бастады.

Ақүйдің жаңа басшысы ресми рәсімнен кейін Twitter-де «Біз бетпе-бет келген дағдарыспен күресте уақыт өткізуге болмайды» деп жазып, артынан бірқатар құжатқа қол қойғаны белгілі болды. АҚШ-тың қазіргі саяси, экономикалық және әлеуметтік жағдайы қуантарлық емес екенін ол бұрын да айтқан-ды.

Сонымен, Байден әкім­ші­лігі қызметін коронавируспен күрестен бастады. Осыған дейін Трамп немқұрайды қара­ған маска тағу режімі мен қашық­тықты сақтау енді бар­лық мемлекеттік мекемелерде міндетті болады.

Сарапшылар Джо Байден өзін күрделі жұмыс күтіп тұр­ғанын білетінін айтады. Ол инаугурация кезінде айтқан сөзінде алдағы басты мәселелер ретінде пандемияның өршуін, жұмыссыздықтың артуын, қоршаған орта қауіптерінің көбеюін, нәсілдік әділеттіліктің үстем болмауын және саяси экстремизмнің жандануын атап көрсеткен еді. Алдағы әрекеті де осы жоспарға сай болмақ.

Осылайша, бұрынғы прези­денттің Дүниежүзілік денсау­лық сақтау ұйымынан шығу туралы шешімі де қайта қаралды. Елде 400 мың адамның өмірін жалмаған індетпен күрес жаңа­ша сипат алатын секілді. АҚШ – әлемде COVID-19-дан ең көп зардап шеккен ел.

Бұдан бөлек, Байден әкім­шілігінің басты назары экологияға ауып отыр. Өткен жылы байланыс үзілген Климат жөніндегі Париж келісіміне қосылу туралы жарлыққа да қол қойылды. Енді АҚШ климаттың өзгеруін қайта назарда ұстайтын болды. Бұл – дамыған елдердің бас қатыратын басты мәселесі. Бір жағынан қоршаған ортаны қорғауға бағытталған игі бастама болса, екінші жағы­нан тұрғындардың, былайша айтқанда, электораттың тілегін қанағаттандырған болады. Бұл шешімін қуаттай түскен Байден қоғамда шу тудырған Канададан Небраскаға күніне 830 000 баррель ауыр мұнай тасымалдайтын құбырға осы­ған дейін берілген рұқсатты қайтарып алды. 2015 жылы құбыр жүргізу туралы заң жобасына тыйым салған Барак Обаманың шешіміне Трамп қарсы келіп, жобаға келісім берген еді. Енді Байден бұл мәселеге келе салып нүкте қойып отыр.

Көші-қонға келетін болсақ, Байден Трамп әкімшілігінің дау тудырған біраз шешімін қайта қарап, мәселені оңы­нан шешуге тырысты. Дәл осы көші-қон бұрынғы әкім­шіліктің басын ауыртқан бас­ты мәселе болғаны есімізде. Трамп қоғамды елге нан табуға кел­ген шетелдіктерге қарсы қо­й­ғанымен қатар, оларды шекарадан кіргізуден бас тартқан еді. Мексика мен АҚШ арасындағы «әйгілі» қабырғаны ешкім ұмыта қойған жоқ. Джо Байден бұл құрылысты да тоқтатуға атсалысты.

Одан бөлек, адам құқығы сала­сында әбден сынға ұшы­раған АҚШ-қа әсіресе мұсыл­ман тұрғындары басым елдерден келушілерге тыйым салу бұйрығы да күшін жойды. Сондай-ақ қабылданған басқа шешімдер нәсілдік және гендерлік теңдікке қатысты екені айтылды.

Бұл әрекеттерден Байденнің президенттікке тыңғылықты дайындықпен келгенін бай­қаймыз. Әрине, ресми қыз­метіне кіріскенше жаңа сайлан­ған көшбасшы мен оның топ мүшелерінің үш айға жуық уақыты болды. Мамандар Трамп­­тың өз билігін саяси көз­қарастарына сай емін-еркін қол­данғанын айтады. Олар Бай­деннің осы «қателіктерді» қалай және қашан дұрыстай бас­тауы маңызды мәселе бол­ғанын алға тартады.  Жаңа прези­дент те көп күттірмеді. Сынға көп ұшыраған, ең даулы мәселелердің түйіні бірден тарқағандай.

Ендігі кезек – заң жобаларын жүзеге асыру. Демократтар басым Сенат пен Өкілдер палатасының келісімін алу демократ Байден үшін қиынға соқпас.