– Эльнура Әзілханқызы, консалтингтік қызметті кеңес беру деп қана түсінетіндер көп. Бұл пікірмен келісуге бола ма?
– Жоқ. Консалтингтік қызмет кеңес беруден ғана тұрмайды. Мұны кешенді түрде қарастыру керек. Оның ішінде маркетингтік жоспар, бизнесті дамыту бағыттары, құжаттарды сауатты толтыру, бәрі бар. Әрі-беріден кейін елге инвестиция тарту деген үлкен жүктің белгілі бір салмағы дәл осы консалтинг нарығындағы ойыншылардың иығына түседі. Бұл салада адамдармен тіл табысудың рөлі ерекше, яғни эмоционалды интеллект, психология маңызды. Шетелдік инвесторлар кез келген мемлекеттегі консалтингтік компаниялардың өкілін сол елдің бет-бейнесі ретінде қабылдайды. Сондықтан бұл жерде мемлекеттің абырой-беделі де жатқанын ұмытпау керек.
– Инвестиция тарту туралы айтып қалдыңыз. Біздің ел шетелдік инвесторларға несімен тартымды?
– Әлбетте, шетелдіктерді табиғи ресурстар қызықтырады. Олар Қазақстанды шикізат көзі ретінде қарастырады. Бірақ бұл секторға қаржы салатын әлемнің алпауыт компаниялары біздің нарыққа әлдеқашан келіп қойған. Енді инвесторларды шағын және орта бизнеске, қайта өңдеу секторына тарту керек. Қазақстанның бұл жағынан да мүмкіндігі мол. Осы бағытта үлкен жұмыс атқарылып жатқанына куәмін.
Жалпы, инвестиция тарту – өте күрделі іс. Өйткені инвестицияға иек артпайтын мемлекет жоқ. Тіпті алпауыт АҚШ-тың өзі қаржының сыртқа кетпегенін қалайды. Сондықтан инвестор ондаған мемлекеттің ішінен бізді таңдап, елге қаржы құйса, қуану керек. Ал оның қандай жолмен келетінін сол процестің ішінде жүргендер ғана жақсы түсінеді. Бұл оңай шаруа емес. Басқасын айтпағанда, әр елдің уақыт белдеуінің өзін мысалға алсақ жеткілікті. Мәселен, АҚШ-тағы инвестормен тілдесу үшін жұмыста түн ортасынан ауғанша отыратын кездер болады. Ал Жапониямен байланысқа шығу үшін таңмен таласа жұмыста отыруың керек. Уақытпен санаспай жұмыс жүргізу ләзім. Сондықтан мұндай қызметті таңдағандардың бойынан елге деген сүйіспеншілік, табандылық табылуы шарт. Кейде бір инвесторды елге әкелу үшін екі-үш жыл уақыт кетеді және бұған бірнеше мекеме атсалысатынын да ұмытпаған жөн.
– Біздің елдегі консалтинг нарығы қалай, қай бағытта дамып келеді, аз-кем шолу жасап өтсеңіз?
– Нарықтың дұрыс бағытта дамып келе жатқанын отандық консалтингтік компаниялардың көбеюінен-ақ аңғаруға болады. Рас, шетелдік компаниялар көп. Бірақ оларға бәсекелес бола алатын отандық компаниялар да көбеюде. Шетелге танылып үлгерген ойыншылар да баршылық. Қалай десек те, сұраныс бар. Демек, Қазақстан бизнесі консалтингтік қызметтің қаншалықты пайдалы екенін түсінді және соған бейімделе бастады.
Нарықтағы оң динамикаға көз жеткізген соң, мен де консалтингтік компанияның негізін қалағанды жөн көрдім. Ал оған дейін консалтингтік қызмет бойынша тәуелсіз сарапшы ретінде жұмыс істедім және қазір де осы шаруамен айналысып жүрмін. Отандық, шетелдік бірнеше компанияны «Астана» халықаралық қаржы орталығына тіркедім. Мәселен, соңғы жобаларымның бірі исламдық қаржыландыруға қатысты болды. Исламдық қаржыландыру – біздің ел үшін тың бағыттың бірі. Оны өркендетуге үлес қосу керек.
– Сонда компанияларды «Астана» халықаралық қаржы орталығына тіркеумен айналысасыздар ма?
– Бұдан басқа да қызмет түрлерін ұсынамыз. Менің консалтинг нарығына келуім «Астана» халықаралық қаржы орталығымен тікелей байланысты. Қаржы орталығында бірнеше жыл жұмыс істедім. Шетелдік компаниялардың Қазақстанға келуіне, орталыққа тіркелуіне септігіміз тиді. Бірақ кезінде өзім көмектескен компания өкілдері, олардың таныстары хабарласып, жиі кеңес сұрайтын болды. Сөйтіп консалтингтік қызметте бақ сынап көру туралы шешім қабылдадым. Менің және өзім негізін қалаған компаниядағы мамандардың басты артықшылығы – қаржы орталығында қызмет атқарғанымыз, яғни компанияларды тіркеу жұмысының қалай жүретінін жақсы білетініміз, үш тілде еркін сөйлеуіміз және ағылшын құқығынан хабардар болуымыз. Консалтинг компаниясының негізін қалағанда жобаларға бұрын бірге қызмет еткен, 10-15 жылдық тәжірибесі бар, шетелде білім алған кәсіби мамандарды тарттым. Олар ұсынысымды қабыл алып, компанияны одан әрі бірге дамытамыз деген үміттемін.
Қаржы орталығының бизнесті дамыту департаментінде жұмыс істегендіктен, бұл тараптың да талабы маған жақсы таныс. Осылайша, компанияларға қаржы орталығынан лицензия, сертификат алу, оларды тіркеу жұмыстарымен айналыса бастадым. Қазір біздің компания басқа да бизнес консультацияларымен қатар, осы бағытта да қызмет атқарады. Жалпы, «Астана» халықаралық қаржы орталығы – үлкен жүйе, үлкен мүмкіндік. Орталықтың стандарттары өте жоғары деңгейде жасалған. Осыны мемлекеттің дамуына тиімді пайдалану керек.
– Консалтинг нарығында қандай кедергілер бар?
– Істің ыңғайын білген кәсіби маманға, білікті компанияға кедергісі жоқ. Тек арагідік өзіне не керек екенін білмейтін клиенттер кездеседі. Бұл – бір. Екіншіден, консалтингтік қызметті көбінесе ірі компаниялар пайдаланады. Мұндай қызмет шағын және орта бизнеске де керек. Алайда көп жағдайда консалтингтік қызметті алуға шағын бизнестің шамасы жетпей жатады. Осыны ескеру керек. Мәселен, біздің компания шағын және орта бизнеске қызмет көрсетуге басымдық беріп отыр. Оларға да қызмет ұсынатын орта болуы керек. Біз осы бір олқылықтың орнын толтырсақ дейміз. Бұл қай тарапқа болсын тиімді деп ойлаймын. Бір жағынан компанияның іскерлігі артады, екінші жағынан бизнеске көмектесу арқылы елдің дамуына үлес қосасың.
– Қазір бұл нарық қалай реттеледі? Жалпы, ондай тетік бар ма?
– Консалтинг нарығына мемлекет тарапынан ешқандай реттеудің қажеті жоқ. Иә, ортақ мәселелерді талқылап, өзара тәжірибе алмасатын, консалтингтік компаниялардың басын біріктіретін қауымдастықтардың болғаны жақсы. Бірақ ол қауымдастық та жұмысты қиындатып жібермеуі қажет. Сертификат, басқа да дүниелер талап етілген жерде нарықтың дамуы да тежеледі. Қазақстанның консалтинг нарығындағы отандық компаниялар дамудың жолына енді түсті. Оны бағытынан жаңылдырып алмау өте маңызды.
– Пандемия консалтинг нарығына қалай әсер етті?
– Кері әсерін сезіндік. Бірнеше жобамыз тоқтап қалды. Бұл тек біздің басымыздағы жағдай емес. Нарықтағы ойыншылардың көбі осындай қиындықтармен бетпе-бет келді. Нарықтан мүлдем кетіп қалған ойыншылар да жоқ емес. Бағыт-бағдарын өзгерткен компанияларды да білемін. Десе де, төтенше жағдайдың бәрін тың мүмкіндік деп қарастыру керек. Сондықтан қиындықтарға қарамастан, жұмысымыз жалғасты. Кәсіби командаға қашанда сұраныс табылады.
– Консалтингтік қызметті көбінесе қандай салалар қажет етеді?
– Мұндай қызмет барлық салаға керек. Мәселен, біздің тәжірибеде құрылыс, тұрғын үй, білім, заңгерлік, қаржы секілді салалардағы компанияларға қызмет көрсетілді. Көп ресурсыңды алып қоятын компаниялар да кездеседі. Өздері хабарласып, «Астана» халықаралық қаржы орталығына тіркелу бойынша консультация алады да, кейін «хабарласамыз» деп жоқ болып кетеді. Кейбір компаниялар бизнестерін бастауға дайын болмауы мүмкін. Бірақ консалтинг қызметіне жүгінбейтін клиенттердің болуы нарыққа тән нәрсе. Негізі компаниялар консультация емес, нақты бір бағыт бойынша көмек сұрап хабарласуы керек. Консультация − консалтингтік компанияға жүгінгенге дейін жасалатын қадам.
– Кезінде ұлттық, мемлекеттік, халықаралық компанияларда жемісті еңбек еттіңіз. Бизнестің негізін қалап, тәуекелге бардыңыз. Қандай қиындықтар болды?
– Адамның ең басты мақсаты – әйтеуір жетістікке жету емес. Жетістік үшін бас-көз жоқ алға ұмтыла беруге болмайды. Әлбетте, ақын Мұхтар Шаханов айтқандай, «үлкен арман» керек. Бірақ ол арман ел мүддесімен үндесіп жатуы керек. Бұл пафос болып естілуі мүмкін. Бірақ шындығында солай. Біз үшін ең басты мақсат – өзіңе тапсырылған жұмысты тиянақты тындыру, өзің тұрып жатқан жерді көркейту, гүлдендіру. Сол арқылы елге еңбегің сіңеді, жетістік те өзі іздеп келеді.
Иә, үлкен компанияларда, іргелі мекемелерде жұмыс істедім. «Болашақпен» шетелде екі рет оқыдым. Ел көрдім. Осының бәрінен ұққаным бизнестің әліппесін мектеп қабырғасынан бастау керек. Бұл әлем елдеріне тән тәжірибе. Бізге де келіп жетті. Бала кез келген мәселеге сыни және креативті тұрғыдан ойлауды ерте меңгеруі керек. Қаржы сауаттылығын да бала күнінен үйренгені абзал.
Тағы бір айтарым, кәсіпкер өз пайдасын ғана ойламауы керек. Елдің мүддесі қашанда жоғары тұруы тиіс. Біздің кәсіпкерлер бұл тұрғыдан алғанда қамшы салдырмай келеді. Мәселен, пандемия кезінде отандық кәсіпкерлер дем жетпей қиналған науқастарға, жұмыссыз қалған жандарға барынша көмектесті. Мемлекетшілдік деген осы. Жалпы, экономиканың негізі – шағын және орта бизнес. Осыған көңіл бөлу маңызды. Ел Үкіметінің бұл бағытқа ерекше назар аударып отырғаны да сондықтан деп ойлаймын.
Әңгімелескен
Фархат ҚАЙРАТҰЛЫ,
«Egemen Qazaqstan»
