Бензин бағасы неге өсті?

Еліміздегі бензин өн­ді­ру­­ші үш ірі компания – «ПетроҚазақ­станОйлПродактс» ЖШС, Пав­­лодар мұнай-химия және Атырау мұнай өң­деу зауыты. 2020 жылдың қаң­тар-желтоқсан аралығында осы компанияларда 4,5 млн тонна бензин өндірі­ліп­ті. Осыншама бензин ішкі нарық сұранысын қана­ғат­тандырып қана қоймай, сыртқа экспортталған. Им­порт 11,4 есе немесе ­1,7 мың тоннаға дейін қыс­қарып, оның үлесі импортталған бүкіл ресурстың 0,04 пайы­зын құраған. Ал сыртқа сатылған бензин көлемі – 516,3 мың тонна. Бұл 2019 жылмен салыстырғанда 9,6 есе көп. Өз ішімізде 4 млн тонна бензин сатылыпты.

Көптеген компаниялар экспортпен салыстырғанда ішкі нарық­қа бензин тасымалдау кезінде тон­на­сына 100 доллардан ақ­ша жо­ғалтады екен. Сарап­шылардың сөзінше, Қазақ­стандағы бензин бағасы әлемнің біраз елінен төмен. Мұндай төмен бағаны сақтап тұру елдегі жанар-жағармайдың шекаралас елдерге белсенді тасымалданып, нәтижесінде елде бензин тапшылығын тудыруы мүмкін. Қазір отандық жанармай бекеттерінде баға отын­ның маркасына байланысты литріне 2-10 теңге аралы­ғында қымбаттаған және баға өсімі әлде де жалғасады деген болжам бар. Былтыр акциздердің қымбаттауы биыл бағаның өсуіне себеп болып отыр дейді мамандар.

Ұлттық статистика бюро­сының ақпараты бо­йын­ша, ақпан айында бензин бағасы 0,5 пайызға қымбаттаған. АИ-92 бен­зинінің орташа бағасы – 151,3 теңге, АИ-95 – 172,3, АИ-98 бензині 191,4 тең­геге жеткен. Осы орайда Energyprom мониторинг агент­тігі әртүрлі елдердің бензинге қолжетімділігін бағалау бойынша рейтинг құрастырған. Онда ор­та­ша айлық жалақыға (са­лық төлемінен артыл­ған жалақы көлемі) қанша бен­­зин сатып алатыны ес­ке­рілген. Қазақстан рей­тингтегі 106 елдің ішін­де 35-орында. Бізде орташа айлық жалақы­ға мың литр бензин сатып алуға болады. Бі­рін­­ші орында Қатар (7,3 мың литр), екінші орында Кувейт (5,8 мың литр), үшін­­ші орында АҚШ (5,2 мың литр) орналасқан.

Мұнай және газ нары­ғының сарапшысы Ерлан Жаукин бензин бағасының өсуіне себеп болған факторларды былай тарқатады.

– Біріншіден, қазақ­стан­дық мұнай өңдеу зауыттарына қайта өңдеуге әкелі­ніп жатқан мұнай бағасы­ның өсуімен байланысты. Бұдан соң жыл басынан бері мұнай өнімдерінің зауыт­тардан өңірлерге жет­кізілу құнының және 2020 жылдың қаңтарында акциз мөлшерлемесінде өзге­рістер па­йда болуын да атап өткім келе­ді. Ме­ніңше, мұның бәрі жанар-жағар­май бағасының қалыптасу механизміне әсер ететін объек­тивті экономикалық факторлар, – дейді сарапшы.

Оның айтуынша, біздегі бензин бағасының құбы­луы­на көршілес елдердегі баға мен біздің бензиннің сыртқа ағылуы әсер етеді дейді.

– Неліктен бағаны мәж­бүрлі түрде өсіріп отыр? Жанар-жағармай тө­мен бағасының дәлізі әр­кез жер қойнауын пайдалану­шылардың өңделетін ши­кізатқа жеңілдік беру жолымен субсидияланып келді. Бұл жеңілдіктің мөл­шері тоннасына 50 долларға жуықтайды. Қазір оның мөлшері мұнайды жеткізу бағытына байланысты 80-130 доллар аралығында болып тұр, – дейді.

Сонымен қатар салық енгізілуі де бағаның өсуіне ық­пал етті деп санайды. Бұл ретте сарапшы 2020 жыл­дың 1 қаңтарынан бас­тап бензинге акциз мөл­шерлемесінің тоннасына 10 500 теңгеден 24 535 теңгеге дейін өсіп, 11 литрді құрағанын айтады. Соның есебінен бензин бағасы 2020 жылдың I тоқ­санында литріне 148 теңгеден 155 тең­геге өскен.

Осыдан бірер апта бұ­рын елдегі бензин және дизель қоры жеткілікті дең­гейде деп мәлімдеген Энергетика вице-министрі Әсет Мағауов бензин баға­сы әлемдік мұнай баға­сына тәуелді емес деді.

– Баға механизміне әсер ететін негізгі факторлар – Қазақстандағы мұнай құны, процессинг (мұнайды өңдеу бойынша қызмет), салық және акциздер, лабо­раториялық сынақ және қоспа бойынша шығын­дар, банк қарыздарына қыз­­мет көрсету, цистерналар­ды жет­кізу мен тазарту, тауарды жеткізу және басқа да шығындар. Ішкі нарық­тағы мұнай өнімдерінің ба­ға­сы қадағаланбайды. 2015 жылдан бері бензин, 2016 жылдан бері дизель бағасын қадағалау жо­йылды, олардың бағасы сұраныс пен ұсыныс негізінде қалыптасады, – дейді Ә.Мағауов.