Сигареттерді цифрлы таңбалау Қазақстанда 2020 жылғы 1 қазаннан бастап міндеттелген. Қазақстан аумағында өндірілетін немесе Қазақстанға импортталатын барлық сигареттер DataMatrix кодымен таңбаланады. Бұл өндіріс кезінде сигареттердің әр қорабына тікелей салу әдісімен беріледі. Онда өндіруші, импорттаушы, тауар партиясының сериялық нөмірі туралы цифрлы ақпарат және оның қозғалысын бақылау үшін қажетті басқа да мәліметтер «тігілген». Бұл кодты криптоқорғаныстың нәтижесінде қолдан жасау мүмкін емес.
Таңбаланған тауар туралы ақпарат Тауарларды таңбалау мен олардың қадағалануының ақпараттық жүйесіне (ТТҚАЖ) енгізіледі. Кейіннен өнім оны сататын орындарға түседі және 2D-сканер немесе Naqty Sauda мобильді қосымшасы арқылы айналымнан шығарылады. Тауардың өндірістен бастап соңғы тұтынушыға сатуға дейінгі барлық жолын ТТҚАЖ-да қадағалауға болады.
«Қазақстанда баламалы темекі өнімдерінің сегменті негізінен (жалпы көлемнің 90%-дан астамы) электрондық сигареттерге арналған стиктермен ұсынылған. Бұл топтың негізгі импорттаушылары – Philip Morris және BAT. Бұл компаниялар өткен жылы сигареттерді таңбалау енгізілгеннен кейін таңбалау жабдықтарын орнатқан, сондықтан олардың стиктерді таңбалау шығындары аз болады», деді Цифрлық экономиканы дамыту орталығының бас директоры Бикеш Құрманғалиева.
Жалпы, болжамдық көрсеткіштер бойынша стиктер сегментінің көлемі 2021 жылы 100 млн қорапты құрайды, бұл 55 млрд теңгеден астам қаражат.
Сигаралар мен сигариллаларды Қазақстан нарығына жеткізушілердің қатары мол. Сондықтан жеткізушілер үшін стикеттеу және заттаңбалау сияқты цифрлы таңбалаудың қосымша тәсілдері айқындалды. Бұл таңбалау жабдықтарына күрделі шығындарды талап етпейді.
Басым бөлігін көлеңкелі айналым құрайтын балама темекінің сегменті кальянға арналған темекі болып саналады. «Біздің бағалауымыз бойынша кальян темекісінің 90%-ы – «көлеңкелі». Мұның себептерінің бірі – кальян темекісі үшін акциздің жоғары мөлшерлемесі. Бұл басқа темекі өнімдерінен ерекшеленбейді. Дегенмен бұл өнімдегі темекінің мөлшері 20%-ды ғана құрайды. Осы сегментті «ағарту» бойынша шараларды күшейту үшін біз мемлекеттік органдарға акциздік мөлшерлемені төмендету мәселесін жұмысқа алуды ұсынамыз. Мұндай тәжірибе Ресейде бар. Онда кальян темекісіне акциздік мөлшерлеме кальян темекісіндегі темекі шикізатының пайыздық құрамымен анықталады», деді Цифрлық экономиканы дамыту орталығы Зерттеу және әзірлеу орталығының директоры Алмат Исмаилов.
Жалпы, 2020 жылы Қазақстанда темекі өнімдері нарығының көлемі 1 млрд 200 млн қорап немесе 660 млрд теңгені құрады. Бұл ретте сарапшылардың бағасы бойынша көлеңкелі айналым 33 млрд теңгені құрады. Міндетті цифрлы таңбалауды енгізу нарықты айтарлықтай «ағартуға» көмектеседі.
