Сигареттерді цифр­лы таң­балау Қазақстанда 2020 жыл­ғы 1 қазаннан бас­тап мін­деттелген. Қазақстан аума­ғын­­да өндірілетін немесе Қа­­зақстанға импортталатын бар­лық сигареттер DataMatrix кодымен таңбаланады. Бұл өн­діріс кезінде сигареттердің әр қорабына тікелей салу әді­сімен беріледі. Онда өнді­ру­ші, импорттаушы, тауар пар­тиясының сериялық нөмірі туралы цифрлы ақпарат және оның қозғалысын бақылау үшін қажетті басқа да мәлі­меттер «тігілген». Бұл кодты крип­тоқорғаныстың нәти­же­сінде қолдан жасау мүмкін емес.

Таңбаланған тауар туралы ақпарат Тауарларды таңбалау мен олардың қадағалануының ақпараттық жүйесіне (ТТҚАЖ) енгізіледі. Кейіннен өнім оны сататын орындарға түседі және 2D-сканер немесе Naqty Sauda мобильді қосымшасы арқылы айналымнан шығарылады. Тауардың өндірістен бастап соңғы тұтынушыға сатуға дейінгі барлық жолын ТТҚАЖ-да қадағалауға болады.

«Қазақстанда баламалы темекі өнімдерінің сегменті негізінен (жалпы көлемнің 90%-дан астамы) электрондық сигареттерге арналған стик­тер­мен ұсынылған. Бұл топ­тың негізгі импорттаушыла­ры – Philip Morris және BAT. Бұл компаниялар өткен жы­лы сигареттерді таңбалау ен­гізілгеннен кейін таңбалау жаб­дықтарын орнатқан, сондықтан олар­дың стиктерді таңбалау шығындары аз болады», деді Цифрлық экономиканы дамыту орталығының бас директоры Бикеш Құрманғалиева.

Жалпы, болжамдық көрсет­кіштер бойынша стиктер сег­ментінің көлемі 2021 жылы 100 млн қорапты құрайды, бұл 55 млрд теңгеден астам қаражат.

Сигаралар мен сигарил­лаларды Қазақстан нарығына жеткізушілердің қатары мол. Сондықтан жеткізушілер үшін стикеттеу және зат­таң­балау сияқты цифрлы таң­балаудың қосымша тәсілдері айқындалды. Бұл таңбалау жабдықтарына күрделі шы­ғындарды талап етпейді.

Басым бөлігін көлеңкелі айналым құрайтын балама темекінің сегменті кальянға арналған темекі болып саналады. «Біздің бағалауымыз бойынша кальян темекісінің 90%-ы – «көлеңкелі». Мұның себептерінің бірі – кальян те­­мекісі үшін акциздің жо­ғары мөлшерлемесі. Бұл бас­қа темекі өнімдерінен ерек­шеленбейді. Дегенмен бұл өнімдегі темекінің мөлшері 20%-ды ғана құрайды. Осы сегментті «ағарту» бойынша шараларды күшейту үшін біз мемлекеттік органдарға ак­циздік мөлшерлемені тө­мен­дету мәселесін жұ­мыс­қа алуды ұсынамыз. Мұн­дай тәжірибе Ресейде бар. Онда кальян темекісіне ак­циздік мөлшерлеме кальян темекісіндегі темекі шикі­затының пайыздық құра­мы­мен анықталады», деді Цифр­лық экономиканы дамыту орталығы Зерттеу және әзірлеу ор­талығының директоры Ал­мат Исмаилов.

Жалпы, 2020 жылы Қазақ­станда темекі өнімдері на­рығының көлемі 1 млрд 200 млн қорап немесе 660 млрд теңгені құрады. Бұл ретте сарапшылардың бағасы бойынша көлеңкелі айналым 33 млрд теңгені құрады. Міндетті цифрлы таңбалауды енгізу нарықты айтарлықтай «ағартуға» көмектеседі.