Электронды билеттеу жүйесі: Үміт пен күдік

2015 жылдан бері осыған ұқсас бірнеше жоба жүзеге асырылмақшы болған. Қазіргі жобаның басталатынына да күмән көп.

– Облыс орталығындағы №1 автобус паркі мен «Қалалық трамвай басқармасы» АҚ BPC Kazakhstan компаниясымен бір­лесіп, қанатқақты жоба ретінде 208 вали­датор орнатты. Олардың бәрі жұмыс іс­теп тұр. Қазіргі кезде Avtobys мен BPC Kazakhstan жүйелері қоса пайдаланылады, – дейді қалалық Тұрғын үй-коммуналдық ша­руашылық бөлімінің маманы Арслан Айдарханов.

«Цифрлы Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасын іске асыру аясында 2019 жылдың 25 желтоқсанынан бастап облыс орталығындағы «№1 автобус паркі» ЖШС-ға қарасты қоғамдық көліктерге электронды билет жүйесі енгізілді. Бұл жоба №10, 21, 22, 38, 40, 41, 42, 44, 66-шы автобустарға ор­на­тыл­­ғаны жайлы хабарланды.

А.Айдарханов айтқандай, егер осыдан екі жыл бұрынғы электронды билеттеу жобасы сәтті жүзеге асырылып, бір емес, ба­қандай 208 валидатор белсенді жұмыс істеп тұрған болса, онда қалалық әкімдік несіне тағы екінші жобаны іске қосып отыр? Бөлім мама­нын қайдам, өз басымыз күнде трамвай, автобуспен жүретін қала тұрғыны ретінде «белсенді жұмыс істеп түрған» валидаторды көрмедік. Жолаушылар көлік­терінде иығына билет толы сөмкесін асынып, әлі күнге кондукторлар жүр.

Қоғамдық көліктің жолақысын төлеудің жаңа электронды жүйесі кезең-кезеңмен ен­гізілетіні белгілі. Стационарлық тер­минал­дар арқылы әрбір жолаушы жола­қысын көлік картасымен немесе мобильді қосымша ар­қылы төлейді. Мобильді терминал-валидатор кондукторда не жүргізушіде болады. Қол­ма-қол ақшамен төлеген кезде кондуктор немесе жүр­гізуші мобильді терминалдан билет беруге міндетті. Картамен төлеу кезінде билет берілмейді және тө­лемді кондуктор немесе жүргізуші мо­бильді терминалдың көме­гімен тексере алады.

Ал сынақ жүзінде басталған басқа жобалар туралы қалалық әкімдік «Облыс орта­лы­ғындағы жолаушылар тасымалы сала­­сындағы мәселелерді ескере отырып, қолданысқа енген тиімді жоба», деді. Егер жаңа жүйе арқылы саладағы пробле­малар шешіліп жатса, құба-құп. Бірақ біз неге «тиімді жобаға» күмәнмен қарап отыр­мыз? Осы Avtobys электронды билет­теу жүйесі Атырау, Семей, Ақтөбе, тағы басқа қа­лаларда сынақ түрінде сәтті жүргізіліп келеді. Павлодар қаласы да олардың қата­рына қосылуы қажет. Өйткені электронды билеттеу дегеніміз – қарапайым және то­лық дербестендірілген тариф, яғни өзіне-өзі қызмет көрсету қағидаты бойын­ша жол жүрудің цифрлы төлемі. Қолма-қол ақ­шамен жұмыс істейтін қазіргі қолданыс­тағы билеттеу жүйесі заманауи талаптарға сай келмейді.

Сонымен облыс орталығында элек­трон­ды билеттеу жүйесімен айналысатын «Innoforce solutions» ЖШС деген екінші бір кәсіпорын пайда болды. «Смарт Авто­бус ПВ» деп аталатын серіктестік осы кә­сіп­орын­нан қондырғыларды сатып алып, қоғам­дық көліктерге тегін орнатуға келісім берген. Бүгінде автобустар мен трамвайларда 149 валидатор орнатылыпты.

– Жаңа жүйеде бағасы 450 теңге тұратын төлем картасы бар. Облыс орталығындағы сауда орындарында сатылады. Қазір тұр­ғындар барлығы 20 мың теңгеге карта сатып алды. Картаны кез келген терминалдан 10 мың теңгеге дейін толтыра аласыз. Жолақыны мобильді қосымшаны жүктеп алып, QR-код және bluetooth көмегімен де төлеуге болады. Avtobys қосымшасындағы QR-кодты ұялы телефоннан сканерлеу ар­қылы төлеу де қарастырылған. Қан­дай да бір сұрақ туындаса, тұрғындар
8 778 000 07 77 нөміріне хабарласуына болады, – дейді «Innoforce solutions» ЖШС басшысы Айдос Тоқтарұлы.

Қала әкімі Ержан Иманісләм да автобус­тардағы емес, трамвайдағы электронды би­лет­теу жүйесінің жұмысын көрсетті. Бірақ әкім керісінше, автобустардағы валидатор­лар­дың қалай жұмыс істеп тұрғанын өз көзі­мен көруі керек еді.

– Қаладағы қоғамдық көліктерде 56 валидатор орнатылды. Ал «Трамвай бас­қармасы» АҚ-та 111 мобильді валидатор және №1 ав­то­бус паркіне 72 мобильді вали­датор пай­да­лануға берілді. Басқа да тасымал­­даушы­лар үшін жүйені монтаждау және іске қосу жұ­мыс­тары дайындалды, – дейді қала әкімі­нің баспасөз қызметі.

А.Айдарханов айтқан 208 валидаторға қалалық әкімдік келтірген санды қоссаңыз, қала­да мұндай электронды құрылғыдан көп еш­теңе жоқ сияқты. Тағы бір мәліметте «149 қоғамдық көлікке стационарлы валидаторлар орнатылды, оның 47-сі автобустарда, 120-сы трамвайларда қойылды», делінген. Осы­­лайша, қалалық әкімдіктің мамандары бір-біріне кереғар, әртүрлі мәлімет бе­ріп отыр.

Қаладағы №1 автобус паркінің басшысы Вадим Ковальчуктың айтуынша, электронды билет жүйесінің іске қосылғанына екі айдай уақыт өтсе де,  тұр­ғындар мен қоғамдық көлік иелері тарапынан қызығушылық бай­қал­майды. Кәсіпорынға 100 валидатор құ­рылғысы сатып алыныпты. 

Күніне облыс орталығында 208 бағытта қоғамдық көлік жүретінін ескерсек, шағын мар­шрурттық таксилердің валидатор сатып алуы да екіталай мәселе.

Ал экономист Сәуле Құниязбекованың айтуынша, «Цифрлы Қазақстан» бағдар­ламасы аясында қолға алынған электронды билеттеу жобасы – дифференциалды тариф­ке негізделген жүйе. Егер электронды билеттеу жүйесі енгізілсе, онда тариф те дифференцияланады. Сондықтан облыс орталығында электронды билеттеу жүйесі тиімді жұмыс істеуі үшін Нұр-Сұлтан, Ал­матыдағыдай сараланған тариф керек. Сонда тарифтің нақты өсуі болмайды, жолаушы жолақыны төлеу тәсілін өзі таңдайды. Қол­ма-қол төлесе, 150-160 теңге, картамен тө­лесе, 80 теңге болады. Қоғамдық көлік­те­рдегі кондукторларды қалдыру-қалдырмау мәселесін тасымалдау­шылар өздері шешеді. Диф­ференциалды тариф енгізілгеннен кейін төлем­нің 90 пайы­зы қолма-қол болмайтыны түсінікті.

Қалада қоғамдық көліктердің жағдайы да күр­­меулі мәселе. Автобустардың көбі әбден тозған. Жаңа дегендері тек ор­та­лық көшелермен жүреді, облыстық, қалалық әкімдіктің алдынан өтеді. Ал қалған үлкенді-кішілі тозған автобустар 2018 жылдан бас­­тап орталық көшелерге жіберілмейді. Үл­кен­ді-кішілі дегеніміз – көлемі шағын, халық арасында «маршрутка» аталып кеткен қоғамдық көліктер. Бұл көліктер әбден тозығы жеткен. Іші де тымырсық, тар, отырып-тұруға ыңғайсыз. Сондықтан электронды билеттеуден бұрын ескірген, тозған, жүруге келмейтін, тұрғындарға қо­лайсыз қоғамдық көліктерді бағыттардан алу мәселесі тұр. Мысалы, №152 бағытымен жүретін №091 шағын көлік бар. Әбден тозған, бірақ оған жол, көлік полициясы да, әкімдік те назар
аудармайды.

Екіншіден, автобус аялдамалары да әбден тозған. Жөні түзу бір аялдама жоқ. Аялдамаларда автобустардың бағыты, жүру интер­валы жөнінде анықтамалықтар да ілін­беген. Күтімі жоқ аялдамалар қаланың көркін бұзып тұр.

Кезінде облыс орталығындағы №1 ав­то­парк­ті жекешелендіру қала халқының көз алдында өтті. 2015 жылы «Павлодар қала­сындағы қоғамдық көлік қозғалысы кешенін жаңғырту» мақсатында Алматыдағы «Кө­лік және коммуникация ғылыми-зерттеу институтының» мамандары келіп, жоба жа­самақ болды. Жергілікті халық әбден үй­ре­ніп қалған автобус бағыттарын бұ­зып, өздерінше оңтайландыру жасады. Ал­матылық ғалымдардың тосыннан келіп, негізсіз оңтайландыру жүйесін енгі­з­­гендеріне тұрғындар әлі де наразы. Өйт­кені баратын жеріне уақтылы жете алмады, орталық көшелер жабық болды. Қо­ғамдық көліктермен қарапайым халық жүретіндіктен, алдымен оңтайландыру мәселесі жұртшылықпен талқыланып, қоғам­дық тыңдаулар өтуі керек еді. Әрі солтүс­тік өңірдің ауа райы ызғарлы, қысы қат­ты болатынын алматылық ғалымдар мүл­де ескермеген.

Жоба бойынша тұрғындар қоршаған ортаға зияны көп ескі автобустардан құ­ты­лады делінген. Құтылған жоқпыз, қай­та бұдан да бетер зиян шегіп отыр. Алма­тылық ғалымдар Павлодардың негізгі көше­леріндегі қоғамдық көлік қозғалысын азайтамыз деп әбден қателесті. Оның зардабын енді тұрғындар тартып отыр.

Ал құрылғанына 50 жылдан аса уақыт өткен №1 автопарк жаңа қожайын келгенше қалалық әкімдіктің меншігінде болды. Кәсіпорын басшылығы автобустардың қыз­метін ұйымдастыруға және жолаушылар қауіпсіздігін қамтамасыз етуге көп көңіл бөлді. Диспетчерлік бекеті болды. Жұмысты рет­теу үшін автобустарда GPS треккер-ақпа­раттар қолданды.

Автопаркті сатып алған кездегі келісім бойынша жаңа қожайын мекеменің бар­лық қарызын өз мойнына алмақ еді. Кейін дау-дамай басталды. Анықталғандай, ав­тобус паркін сатып алған «Қазақстан құрылыс компаниясы» ЖШС фирмасы келісімшартта көрсетілген міндеттерді орындамаған. Ақыры, екіжақты келісім­шарт бұзылды. Сөйтіп 2016 жылы жеке­шелендірілген №1 автобус паркінің орта­лық көшелермен жүре­тін жаңа 36 автобусы бағыттардан алынып тасталды. Ал ескірген автобустар әлі күнге дейін облыс орталығында жүр. Қаңтардағы қақаған аязда біраз қоғамдық көлік тиісті бағыттарына шыға алмай да қалады.

Міне, қаланың қоғамдық көлік саласын­дағы осы түйдектелген мәселелерді жас әкім Ержан Иманісләм өз көзімен көріп шық­қаны дұрыс болар еді. Травмайға оты­рып алып, қаланы аралағаны жақсы-ақ, әрине. Бірақ автобустардың жайын да ес­керусіз қал­дырмаған жөн.

– Қазір автобус парктері жекеменшік ие­лігінде. Қоғамдық көліктерді жөндеу, жаңарту жұмыстары тасымалдаушылар есебінен жүзеге асырылады. Сондықтан элек­тронды билеттеу жүйесі заң жүзінде қо­ғамдық көліктерді сатып алу немесе жөн­деу жұмыстарына арналған субсидия бөлуді анықтау үшін де қажет. Осы жүйе негізінде тасымалдаушылар несие алуға өтінім де бере алады. Мысалы, Нұр-Сұлтан, Алматы қалаларындағы электронды билеттеуді енгізу тәжірибесі жақсы нәтиже берді. Енді екінші деңгейлі банктер несие беру үшін электронды билеттеу жүйесін талап ете алады, – дейді экономист С.Құняизбекова. Ол қоғамдық көліктердің тасымалдау жүйесін цифрландырып қана қоймай, автобустарды жаңартып, жаңа бағыттар ашып, қалалықтар үшін электронды қарым-қатынас тетіктерін жетілдіру қажеттігін жеткізді. «Қоғамның талабы ескерілмесе, қаланың инфрақұрылымы барлық талапқа сай болмаса, электронды билеттендіру жобасы қалай жүзеге асырылады?» дейді экономист-ғалым.

Иә, қоғамдық көлік саласын цифр­ландыру – заман талабы. Осы бағытта түйінделген мәселе шаш-етектен. Автобус­тарды жаңа­лау, қызмет көрсету сапасын арттыру, аял­дама­ларды жөндеу – күн тәр­тібінде тұр. Сон­дай-ақ электронды билеттеу жүйесімен жаб­дықталған және мұндай құрылғы қойыл­маған автобустарда салыс­тырмалы түрде қаражат қалай жиналатынын да анықтау қажет. Дегенмен де жол жүру ақысын электронды түрде төлеу жүйесіне көшу жолаушылар тасымалы қызметін жақсартуға мүмкіндік беретініне сеніміміз үлкен.

Павлодар облысы