Байденнің шешімі бәрібір дұрыс

«Талибан» жексенбіде негізгі шабуылын аяқтап, Кабулға жетіп, президент Ашраф Ганиді елден қашуға мәжбүрледі.

Тәлібтер Ауғанстанды іс жүзінде еш талассыз басып алғаннан кейін АҚШ президенті Джо Байденнің АҚШ пен коалиция күштерін елден шығару туралы шешімінің қаншалықты тиімді болғаны туралы сұрақ туындайды. Алайда қан­ша жерден парадокс көрінгенімен, «Талибан» қозғалысының жылдам әрі жеңіл түрде жеңіске жетуі Байденнің дұрыс шешім қабылдағанын растайды. Оның үстіне, ол кері шешім қабыл­дамауға тиіс.

Ауғанстанның әскери және бас­қару­ – институттарының тиімсіздігі мен құл­дырауы АҚШ-тың Кабулдағы үкі­мет­ті күшейту әрекеттері елдің өз ая­ғы­­на тұруға мүмкіндік беретініне кү­мән­мен қараған Байденнің пікірін қош­­тайды. Халықаралық қоғамдастық 20 жыл­ға жуық уақытын сарп етіп, мың­даған адамның өмірін құрбан етіп, трил­лиондаған долларды Ауғанстанға жақ­сы­лық жасауға жұмсады. «Әл-Каида­ны» құртуға, «Талибанды» тізе бүк­ті­ру­ге, ауған әскерін қолдауға, кеңес беру, оқыту және жабдықтау, басқару инс­ти­тут­тарын нығайтуға және елдің азамат­тық қоғамына инвестиция салуға талпынды.

Айтарлықтай прогресс жасалды, бірақ жеткіліксіз. «Талибанның» тез ілгерілеуі тіпті жиырмажылдық тұрақ­ты қолдау ауған институттарын құра алмағанын көрсетіп берді.

Мұның басты себебі – миссия әу бастан-ақ қате құрылған. Ауғанстанды орталықтандырылған, біртұтас мемлекетке айналдыруға тырысу ақымақтық болды. Елдегі жер бедерінің қиындығы, эт­ностық күрделілігі, адамдардың ру­лық және жерге бөлінуі саяси ахуалды тұрақтандыра алған жоқ. Оған қоса көрші мемлекеттердегі тұрақсыздық, сырттан араласуға қарсы өшпенділік шетелдіктердің араласуын қауіпті етті.

Қайда барсаң да құтылмайтын мұндай ахуал Ауғанстанды қазіргі заманғы мемлекетке айналдыруға ба­ғыт­талған кез келген әрекеттің сәтсіз аяқ­талуына себеп болады. Байден қол жетпейтін мақсат іздеудегі сәтсіз талпынысты тоқтатып, әскерді шығару туралы қатаң және дұрыс таңдау жасады.

Әскер шығару мәселесінің дұ­рыс­тығын мына дерек те қуаттайды. Амери­ка Құрама Штаттары мемлекет құру май­данында жеңілсе де, өзінің негіз­гі стратегиялық мақсатына қол жет­­кі­зді. Яғни болашақта Америкаға не­ме­се оның одақтастарына Ауғанстан тер­ри­ториясынан жасалуы ықтимал шабуыл­дардың алдын алды. АҚШ пен оның серіктестері Ауғанстан мен Пәкі­стандағы «Әл-Каида» ұйы­мын жойды. Сол секілді «Ислам мемле­кеті­нің» Ауғанстан бөлігі де жойыл­ды. Осылайша, террористік топ Ауған­станнан трансұлттық шабуылдар жасау қабілетінен айырылды.

Осы орайда АҚШ бүкіл әлем бо­йынша терроризммен күресетін, тиісті ақпаратты бөлісетін және терро­рис­тік шабуылдардан ішкі қорғаныс­ты кү­­шейтетін серіктестердің ғалам­дық желісін құрды. АҚШ пен оның одақ­тастары 2001 жылғы 11 қыркүйек­тегі шабуылға қарағанда, әлдеқайда не­гізгі нысанаға айналған. 2005 жылы Лондонда болған жарылыстардан кейін «Әл-Каида» шетелде ірі шабуыл жүзеге асыра алған жоқ.

Әрине, «Талибан» ұйымы «Әл-Каидаға» немесе соған ұқсас топтарға қайтадан қауіпсіз аймақ бермейтініне кепілдік жоқ. Бірақ оқиғаның бұлай өрбуі  екіталай. «Талибан» өз бетінше жақ­сы әрекет етті. Бұдан кейін «Әл-Каида» се­кілді ұйымдармен серіктестікті жан­дандыруға себеп жоқ. Сондай-ақ «Талибан» халықаралық заңдылық пен қолдауды иеленгісі келеді. Сондықтан шетелдік державаларға қарсы террор­лық шабуыл ұйымдастырғысы келетін топ­тарға тосқауыл болуы мүмкін. Бұған қоса бұл топтар басқа жақта оңай жина­латындықтан, қайтадан Ауғанстанға ағылу ықтималдылығы шамалы.

Байденнің Ауғанстан­дағы әскери миссияны тоқтату туралы шеші­мін­де қалғаны дұрыс. Өйткені бұл америкалық сайлаушылардың еркіне сәйкес келеді. Америка жұрт­шы­лы­ғының көбі, демократтар мен рес­пуб­ликашылар, Таяу Шығыстағы «мәң­гілік соғыстарға» қатысты шыдамы тау­сылды. Дональд Трамптың сай­лануына әкелген (және қайта сай­лануға жақындатқан) либералды емес по­пулизм америкалықтардың Таяу Шы­ғысқа қатысты ұстанымы өзгергенін көрсетеді. Кейінгі кезде пандемияның әсерінен, ондаған жылдарға созылған экономикалық қиыншылық салдарынан АҚШ жұмысшыларының арасында наразылық күшейіп, сайлаушылар арасында салықтан түскен доллардың Кандагарға емес, Канзасқа кеткенін қалайтындар саны артты.

Байденнің америкалық демократияны қалпына келтіру жөніндегі күш-жігеріндегі жетістік, негізінен, ішкі инвестицияларға байланысты. Инфрақұрылым мен әлеуметтік саясат туралы заң жобалары қазір Кон­гресте талқыланып жатыр. Бұл дұрыс бағыттағы маңызды қадамдар. Бірақ сыртқы саясаттың да маңызы бар. Байден «орта тапқа арналған сыртқы саясатты» жүргізуге уәде бергенде оған Америка жұртшылығының қолдауына ие болатын мемлекеттік кәсіп брендін қолдана отырып қол жеткізуі керек.

Ауғанстан жақын арада халықаралық қоғамдастықтың қолдауын қажет етеді. Бірақ АҚШ бастаған әскери миссия өз міндетін орындады. Өкінішке қарай, қазіргі уақытта халықаралық қоғам­дастық жасай алатын тиімді жұмыс – қарапайым халықтың басына түс­кен азапты жеңілдету, ауғандық­тарды дипломатияға, ымыраға келуге және ұстам­дылық танытуға көмектесу. Өйт­кені елге қазіргі таңда бейбіт және тұ­рақ­ты саяси тепе-теңдік қажет.

Чарльз А. КУПЧАН,

Сыртқы қатынастар жөніндегі кеңестің аға ғылыми қызметкері, Джорджтаун университетінің халықаралық істер жөніндегі профессоры және Isolationism: A History of America’s Efforts to Shield Itself from the World кітабының авторы

Copyright: Project Syndicate, 2021.

www.project-syndicate.org