Инфографиканы жасаған: Амангелді Қияс
Дегенмен отандастарымыз былтырғы Жолдауда айтылған бір бастаманың ойдағыдай жүзеге асырылуын асыға күтті әрі оған қатысты өзгерістердің бәрін қалт жібермей қадағалады. Ол мыңдаған адамға баспана бақытын бұйыртқан бағалы бастама – Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың салымшыларға Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорындағы жинағының бір бөлігін тұрғын үй алуға, емделуге, басқарушы компанияларға беріп, игілігін көруге мүмкіндік беретін тапсырмасы болатын.
Дәлірек айтсақ, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2020 жылғы 1 қыркүйектегі «Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі» атты Қазақстан халқына арналған Жолдауында былай деді:
«Менің тапсырмам бойынша ел тұрғындарының зейнетақы жинағының бір бөлігін пайдалану мәселесі пысықталды. Бұл, әсіресе, қазір ерекше маңызды.
2021 жылдың өзінде Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының 700 мың салымшысы өз жинағының бір бөлігін тұрғын үй алуға, емделуге жұмсай алады немесе басқарушы компаниялардың иелігіне береді.
Үкіметке Ұлттық банкпен бірлесіп, осы жылдың соңына дейін барлық қажетті нормативтік-құқықтық актілерді қабылдап, дайындық жұмыстарын жүргізуді тапсырамын».
Тапсырма мүлтіксіз орындалды. 2020 жылдың соңына дейін жаңа бастамаға тыңғылықты дайындық жүргізілді. Ал 2021 жылдың басында жоба іске қосылды. Осылайша, Президенттің тапсырмасы халықтық жобаға айналды.
Енді ел тұрғындарының зейнетақы жинағының бір бөлігін пайдалану жобасы қандай нәтиже бергеніне тоқталайық.
Осы жылдың 11 тамызындағы дерекке сүйенсек, салымшылардың дені Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорындағы жинақтарын тұрғын үй жағдайын жақсартуға пайдаланған. Бұл ретте, салымшылар тарапынан келіп түскен 386 375 өтініш ойдағыдай орындалған. Уәкілетті оператор атанған банктерден ашылған арнайы шоттарға Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан 1,7 трлн теңгеден астам қаржы аударылды. Біржолғы зейнетақы төлемдерінің орташа сомасы – шамамен 4,4 млн теңге.
Орындалған өтініштердің көбі Алматы қаласының (16,7 пайыз), Маңғыстау облысының (14,8 пайыз) және Нұр-Сұлтан қаласының (12,9 пайыз) тұрғындары тарапынан жолданған.
Осы орайда «Отбасы банкі», «Қазақстан Халық банкі», Altyn Bank, «Банк ЦентрКредит», «Банк Фридом Финанс Қазақстан» зейнетақы жинақтарының бір бөлігін пайдалануға қатысты өтініштерді қабылдайтын уәкілетті операторлар екенін атап өткен жөн. Орындалған өтініштердің едәуір бөлігі «Отбасы банкі» арқылы берілген. Яғни өтініштердің жалпы санының 95,3 пайызы аталған қаржы институтына тиесілі.
Одан кейінгі орында «Қазақстан Халық банкі» тұр – 3,8 пайыз. «Банк ЦентрКредит» арқылы берілген өтініштердің үлесі – 0,9% пайыз. Altyn Bank-тің еншісіне 0,03 пайыз, «Банк Фридом Финанс Қазақстанның» үлесіне 0,01 пайыз тиіп отыр.
Әсіресе тұрғындар БЖЗҚ-дан алған қаржы арқылы банкпен толықтай есеп айырысуды жөн көреді. Орындалған өтінімдердің жартысынан астамы (51,2 пайыз) осы мақсатқа бағытталған. Бұл дегеніміз – 197 978 өтінім. Сонымен қатар ел халқы тұрғын үй ипотекасын ішінара өтеуге 54 804 өтінім берген. Бұл орындалған өтінімдердің 14,2 пайызын құрайды. Бұдан бөлек, азаматтар тұрғын үй құрылысына жинақтау жүйесі бойынша алған ипотекасын ішінара өтеуге де басымдық берген – 45 213 өтінім немесе орындалған өтінімдердің 11,7 пайызы.
Естеріңізге сала кетейік, біржолғы зейнетақы төлемі банктен ашылған арнайы шотқа түскеннен кейін салымшы уәкілетті операторға біржолғы зейнетақы төлемдерінің нысаналы мақсатын растайтын құжаттарды 45 күннің ішінде ұсынуы керек. Тиісті құжаттар белгіленген мерзімде ұсынылмаса, қаражат Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына кері қайтарылады.
Сонымен қатар азаматтар зейнетақы жинақтарын пайдалану кезінде өтінімде көрсетілген мақсатты жылжымайтын мүлікті ресімдеу кезінде өзгерте алады. Бұдан бөлек, арнайы шотқа түскен ақшаны кері қайтаруға да мүмкіндік бар. Бұл ретте, өтініш берушінің өтініші
және өзге де себептер бойынша банктерден ашылған шотқа түскен 210,3 млрд теңге салымшылардың зейнетақы шоттарына кері қайтарылған. Өйткені қазақстандықтар біржолғы зейнетақы төлемдерін белгіленген мерзім ішінде пайдаланбаған.
Сондай-ақ салымшылардан Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры жинақтың бір бөлігін емделуге жұмсағысы келген тұрғындар тарапынан келіп түскен 29 487 өтінішті қанағаттандырған. Бұл дегеніміз – 27,5 млрд теңге. Алуға болатын орташа сома 0,9 млн теңгені құраған. Осы орайда, салымшылардың 4,4 млрд теңгесі салымшының өтініші және өзге де себептер бойынша қорға қайтарылған.
11 тамыздағы жағдай бойынша инвестициялық портфельді басқарушыларға шамамен 4,8 млрд теңге аударылған. Осылайша, БЖЗҚ-ға келіп түскен 2 395 өтініш орындалды. Аударымның орташа сомасы – шамамен 2 млн теңге. БЖЗҚ зейнетақы активтерін сенімгерлікпен басқаратын төрт компаниямен шарт жасасты. Олар – «Jusan Invest» АҚ, «Halyk Global Markets» АҚ, «BCC Invest» АҚ және «Сентрас Секьюритиз» АҚ.
Деректерге сүйенсек, 4,8 млрд теңгенің 43,89 пайызы немесе 2,1 млрд теңгесі Jusan Invest компаниясына, 27,76 пайызы немесе 1,3 млрд теңгесі Halyk Global Markets компаниясына, 18,65 пайызы немесе 0,9 млрд теңгесі BCC Invest компаниясына, 9,70 пайызы немесе 0,5 млрд теңгесі «Сентрас Секьюритиз» компаниясына аударылған.
БЖЗҚ-дан зейнетақы активтерін алғаннан кейін компаниялар оны Инвестициялық портфельді басқару жөніндегі қызметті жүзеге асыру қағидаларында көрсетілген әрі инвестициялық портфельді басқарушылардың инвестициялық декларациясында рұқсат етілген қаржы құралдарына инвестициялайды. «Зейнетақымен қамсыздандыру туралы» заңға сәйкес мұндай компаниялар инвестициялық басқаруды жүзеге асырғаны үшін комиссиялық сыйақы алуға құқылы. Сыйақының шекті шамасы алынған инвестициялық табыстың 7,5 пайызынан аспауға тиіс. Комиссиялық сыйақының нақты шамасын жыл сайын компанияның басқарушы органы бекітеді және ол жылына бір рет қана өзгеруі мүмкін.
«БЖЗҚ» АҚ стратегиялық даму департаментінің директоры Камиля Фазылованың айтуынша, өткен жарты жыл ішінде біржолғы зейнетақы төлемдері мен инвестициялық портфельді басқарушы компанияларға аударым жасауға қол жеткізе алатын салымшылар саны 1,2 млн-нан 1,3 млн адамға дейін өскен. Бұл ретте қолжетімді сома 2,8 трлн теңгеден 1,9 трлн теңгеге дейін төмендеді. Сонымен қатар біржолғы зейнетақы төлемдерін пайдалану қарқыны жыл басындағы жағдаймен салыстырғанда төмендеген.
Қорыта айтқанда, Президенттің халықтық жобаға айналған тапсырмасы оң нәтижесін берді. Көпшілік игі бастаманың әлі де жалғасқанын қалайды.