Бүгінде төрткүл дүниенің әрі-бері дөңбекшіп, дауыл алдындағы теңіздей буырқанып жатқан жайы бар. Ал әлемдегі амбициясы асқақ алпауыт мемлекеттер бір-бірінің әрбір қадамынан ілік іздеп, сүрінген сәтіне «бәрекелді» десіп, өзара мысық тілеулес екенін аңғартып қалады. Бұрын-соңды дипломатиялық тұрғыда «әріптестік» туралы қозғалатын әңгіме ауаны бүгінде ашық текетіреске ұласқан, дүниенің бір түкпіріндегі мемлекет қиырдағы келесісінің қимыл-әрекетіне сынай қарап, қыжыртып отырғаны. Ақ үйде қабылданып жатқан Байденнің әрбір шешімі Ресейдің телеарналарынан кекесінге толы репортажбен әбден әрленіп, көрерменге қиюы кеткен, болашағы бұлыңғыр кейіпте суреттелетіні бар. Кеңестік кезеңдегі қырғи қабақ соғыстың заманауи жалғасы іспетті. Өз кезегінде америкалықтар да қарап қалмай, Ресейдің еңсесін көтеруге мұрша бермей, сан түрлі сылтау арқылы санкциямен сорлатып, Кремль билігін авторитарлық жүйенің ажырамас символы ретінде бейнелейді.
Қарт құрлық та өзімен өзі әуре. Британия Еуропа одағынан шыққанымен, ат құйрығын үзісе алмайтыны белгілі. Тұманды Альбион мен Брюссель арасында түйіні тарқатылмаған мәселелер әлі де жеткілікті. Еуропаның әу баста Ақ үйдің айтқанымен Ауғанстан жеріне әскер жіберіп, қолдау көрсеткенімен, енді бүгін пұшайман болып отырған жайы бар. Ауғанстандағы контингент өзін өзі ақтады ма? Билікке «Талибан» ұйымының келуі ауған жерінде бейбітшілік орната ала ма? Босқындардан мезі болған Еуропа ауғанстандық босқындарды қабылдауға аса құлықты емес.
Қытай ғана талибандар билігін мойындауға, инвестиция салуға ықыласты екендігін аңғартып жатыр. Ал «Талибан» билігін төрткүл әлем қаншалықты мойындап, қарым-қатынас орнататынын алдағы уақыт көрсетеді. Әзірге көп мемлекет әліптің артын бағып отырған жайы бар. Тоғызыншы территориямен шекаралас болмағанымен, ауған халқына гуманитарлық көмек көрсетіп келе жатқан Қазақстан да Кабулда билік басына келгендерге бей-жай қарай алмасы анық.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына Жолдауында «Ауғанстандағы ахуал және жаһандық шиеленістің күшеюі бізге қорғаныс өнеркәсібі кешенін және Әскери доктринамызды толығымен қайта қарауға міндеттейді. Қорғаныс қабілетімізді нығайтып, қауіп-қатерлерге жедел үн қату мемлекеттік маңызы бар басымдыққа ие болуы тиіс» деп қапы қалмаудың жайына тоқталды. Мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз ету, тәуелсіздікті нығайту елдің қорғаныс қабілетінің қуаттылығымен тығыз байланысты екендігі сөзсіз. Ендеше Президент айтқандай «қауіп-қатерлерге жедел үн қату мемлекеттік маңызы бар басымдыққа ие болуы тиіс».
Қауіп-қатер демекші, соңғы кездері Қазақстанның ішкі ынтымағы қаншалықты мықты екенінен «сыр тартатындар» төбе көрсетіп қалып жүр. Әдетте халықтың бірлігі мен ынтымақтастығын былай қойғанда, халықаралық деңгейде араағайындық танытып, бейбітшіліктің қадірін асқақтатып жүрген елдің іргесі қаншалықты «мызғымас» екенін сынақтан өткізгісі келетін сыңайлы ма қалай? Қалай десек те, әртүрлі шетін тақырыптардың шетін шығарып, соңғы кездері қазақ қоғамына сыртқы ықпалды күштердің дирижерлік жасауға ұмтылысы айқын сезіледі...
«Айтақтаған» қитұрқы саясаттың астарына ыждағатты үңілмей, «аттандағандар» шоғыры да байқалып қалды ел ішінде. Әлеуметтік желіде «аттанға» «айқай» қосқандар да табыла кетті. Сөйтіп, алдау мен арбауға қалай түсіп қалғандарын өздері де сезбей жүр. Ана тілі мен жат жұрттағы қандасы алаш баласының ажырамас, ажыратпас бөлшегі екені мәлім. Арандатушылар да қазақтың ахиллестің өкшесі тәрізді «әлсіз тұсы» осы екендігін жақсы біледі де, осы төңіректе «отқа май құяды».
Мемлекеттік тіл демекші, оның қанат жаюы балабақшадан, мектептен басталатыны бесенеден белгілі ғой. Тәуелсіздік жылдары мемлекеттік тілде білім беретін мектептердің айтарлықтай өскенін төмендегі деректер айғақтайды. Тәуелсіздік жылдарында қазақ тілінде оқытатын мектептер 965 бірлікке өсіп, 3733-ке жетіпті, бұл жалпы мектептердің 54%-ын құрайды (1991 жылы қазақ мектептерінің саны 2768 болды). 30 жылда қазақ тілінде оқитын балалардың жалпы саны 32%-дан 66%-ға (2 223 455 бала қазақ тілінде оқиды) жетті. Екі есе өсті деген сөз!
«Жалпы, мемлекеттік тілді қолдану аясы кеңейіп келеді. Бұл – заңды құбылыс, өмірдің басты үрдісі. Сондықтан қазақ тілінің өрісі шектеліп бара жатыр деуге негіз жоқ. Ата Заң бойынша Қазақстанда бір ғана мемлекеттік тіл бар. Бұл – қазақ тілі», деді Президент Қазақстан халқына Жолдауында. Ендеше сол мемлекеттік тілдің қолданыс аясын кеңейту үшін даладан қалаға дейін, баладан қарияға дейін, жұмысшыдан ұлыққа дейін еңбектенуі керек. Отбасында ана тілінде сайраған жандар Отанында мемлекеттік тілдің қанат жаюына осылайша үлес қосады.
Бүгінде алаштың балдырғандарына мектепте орын жетіспей жатыр. Жан сүйсінерлік проблема. Орын жетпегені – халық саны өсімінің көрсеткіші. Президент осы проблеманы шешу үшін Үкімет 2025 жылға дейін 1000 мектеп салуға тапсырма берді. Қордаланған түйін де біртіндеп тарқатылатыны сөзсіз. Ендеше, «айтақтағандардың» айтқанына ілеспей, ресми тілдің жалына жармаспай-ақ, қазақ тілінің өз тұғырына эволюциялық жолмен орнығатын күннің алыс емес екенін бағамдауға болады.
Мектепте орын жетпей жатыр демекші, биылғы оқу жылында Алматыдағы №157 жалпы білім беретін мектеп бірінші сыныпқа 714 балдырғанды қабылдады. Дәстүрлі форматта оқу кезінде сыныптағы бала саны 25 оқушыдан аспауы қажет екені ескеріліп, мұнда 28 сынып ашылған. Оның ішінде 20-сы – қазақ сыныбы, 8-і – орыс сыныбы. Елдің ертеңі, мемлекеттік тілдің келешегінің көрінісі осыдан көрінеді емес пе!
«Үлкен істі үндемей тындырар болар» демекші, аттандамай-ақ тілдің өрісін кеңейтуге болады ғой. Гәп азаматтық белсенділікте, ана тілін ардақтап, насихаттай білуде емес пе. Ана тілінде оқитын ұлты қазақ балаларының саны бүгінгі таңда 85%-ды құрайды (ұлты қазақ балалар – 2 568 068, олардың 2 173 141-і қазақ тілінде оқиды). Бүгінде қазақ балаларының15 пайызы, яғни 394 927 бала басқа тілде білім алады екен. Ендігі мәселе барлық алаш баласы түгелдей ана тілінде білім алу жолында жан-жақты жұмыс жүргізілуі тиіс. Сонда орыс тілі төңірегіндегі тақырып күн тәртібінен өзінен өзі түседі де, ұлтты біріктіруші мемлекеттік тілдің айдарынан жел еседі.
«Мықты мемлекет болу үшін ұлттың ұйыса білуі айрықша маңызды. Шын мәнінде, ұйымдасқан ұтады», деді Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына Жолдауында. Ұйымшыл ұлттың бәсі қашанда жоғары болатынын бағзыдағы бабаларымыз да айтып кеткен-ді. Алты бақан алауыздық, арандатушылардың айтағына ілесудің ақыры қайда апаратынын қиырдағы Ирак, Ливия мен Сирия, іргедегі Қырымның жағдайы көрсетіп берді емес пе?!.
