Лисаковскта таяуда көршілер арасындағы жөндеу жұмыстарынан туған кикілжіңнің соңы екі бірдей адамның өлімімен аяқталғаны белгілі. Ашуын тізгіндей алмаған зейнеткер тұрғын үйдің кіреберісінде аңшы мылтығынан оқ атып, ақыр соңы көршілері – анасы мен қызын ауыр жаралаған. Қостанай облысы Полиция департаментінің хабарлауынша, оқ жарақатынан көп қан жоғалтқан әйел жедел жәрдем келгенше есік алдында көз жұмса, қыз ауыр жағдайда ауруханаға жеткізілген. «Пәтерін жөндеймін деп, жүрерге жер қалдырмады» деп ызаға булыққан қарт көршінің ашуын оқиға орнына келген полиция қызметкерлері де баса алмаған. Тәртіп сақшыларын көргенде мүлде есіріп кеткен күдікті оларға қарата да оқ атып, біреуін иығынан жаралайды. Ашу-ызадан көзі қанталап, тұрғындардың зәре-құтын алған еркекті сабасына түсіру үшін сақшылар табельдік қаруларын қолдануға мәжбүр болған. Амалы құрыған полиция қызметкерлері ескертулеріне құлақ аспаған, айтқандарын тыңдамай екілене түскен күдіктіге қарата оқ атады. Осылайша, елдің есін алған зейнеткер ақыр соңы ауыр жарақат алып, кейіннен жансақтау бөлімінде қайтыс болған. Бүгінде осы оқиға бойынша тергеу жүргізіліп, прокуратура полиция қызметкерлерінің табельдік қаруды қолдануының, ал сақшылар ер адамның аңшы мылтығын үйінде сақтауының заңдылығын тексеріп жатыр.
Ал күні кеше түркістандық тәртіп сақшылары көлігінде оқ-дәрілері бар тапанша ұстап жүрген жүргізушіні тоқтатқан. Жолда келе жатып полицейлердің сезігін тудырған жігіт бұл қаруды өзімен бірге қандай мақсатта алып жүргенін нақты түсіндіріп бере алмаған. Сол себепті де қазір қаруды заңсыз сақтау және алып жүру фактісі бойынша сотқа дейінгі тергеу жүргізіліп, оқиғаның барлық мән-жайы анықталу үстінде.
Елімізде атыс қаруын сатып алуға, сақтауға, өзімен бірге алып жүруге рұқсатты egov.kz арқылы өтініш беру арқылы алуға болады. Қазақстан заңы бойынша ішкі істер органдарынан нақты қару түрін иемденуге рұқсат алған 18-ге толған кез келген азаматтың қару иесі атануға құқығы бар. Рұқсат мерзімі – бес жыл. Ал атыс немесе аңшылық қаруды аңшы куәлігі барлар ғана ұстай алады. Талапқа сай әр азаматтың иелігіндегі аңшылық қарудың, газды тапанша, тіпті электрлі қарудың саны да екеуден аспауы керек. Тиісінше Қылмыстық кодексте қару-жарақ пен оқ-дәрілерді, жарылғыш құрылғыларды заңсыз сатып алу, беру, өткізу, сақтау, тасымалдау немесе алып жүруге қатысты арнайы бап бар. Егер осы 287-бап бұзылса, қару иесі бес жылға дейін бас бостандығынан айырылуы әбден мүмкін.
Отбасылық-тұрмыстық қылмыстардың туындауына көбіне-көп арақ пен ашу түрткі болады десек, ызамен қолына қару алып, ащы судың буымен шүріппені ойланбай баса салатындардың дені суық қаруды қалай қолдану керек екенін біле де бермейді. Қарапайым тілмен айтсақ, көпшілікте қару ұстау мәдениеті жоқ. Сол себепті ең алдымен қоғамда қару ұстау мәдениетін қалыптастырудың маңызы зор. Өйткені қолына қару түссе есіріп, тіпті судағы балықты аулап емес, атып алған дарақылықты да көз көріп, құлақ естіді. Ал нақты статистикаға сүйенсек, елімізде атыс қаруын қолданумен жасалған қылмыстардың барлығы ішкі істер органдарында тиісті тіркеуге алынбаған, олар заңсыз айналымда болған қару-жарақтардың кесірінен болады.
ІІМ соңғы 5 жылда қару-жарақты қолдана отырып жасаған қылмыстар санының 50 пайызға азайғанын мәлімдегенімен, елімізде заңсыз қару-жарақ сатып алу және сақтау деректерінің рекордтық көрсеткішке көбейгенін де жасырмайды. Мәселен, биыл қаңтар-шілде айларында қару айналымына қатысты қылмыстық құқық бұзушылық 43 пайызға көбейіп, 874 іс тіркелген. Қару-жарақ пен оқ-дәрілерді ұрлау және бопсалау жағдайлары бойынша 13 дерек тіркелген болса, антирекорд аймақтардың үштігіне Алматы мен Нұр-Сұлтан қалалары мен Шығыс Қазақстан облысы енген.
Жыл сайын ел көлемінде «Қару» жедел-алдын алу іс-шарасы өткізіледі. Жедел операция кезінде жыл сайын жүздеген тіркелмеген, заңсыз сақталған атыс қару-жарақ анықталып, тәркіленіп жатады. Жалпы, елімізде халықты қарусыздандыру саясатының жүргізіліп келе жатқанына да жеті жылдан асты. Заңсыз сақталған қару-жарақтарды сатып алу үшін мемлекеттік бюджеттен арнайы қаржы да бөлінді. 2014 жылдан бастап «Қару тапсыр да, сыйақы ал!» деген атаумен өткізіліп келе жатқан акциясы кезінде кез келген азамат жергілікті полиция бөліміне келіп, заңсыз сақталып тұрған атыс қаруын, оқ-дәрілер мен жарылғыш заттарды өткізіп, ақшалай сыйақы ала алады. ІІМ Әкімшілік полиция департаментінің мамандары аталған акция құжатсыз және криминалдық іске қатысы бар деген түрлі қару-жарақтарды айналымнан шығаруға септігін тигізеді десе, қоғам белсенділері қаруды ерікті түрде тапсыру халықтың жауапкершілігін арттыратынына сенімді. Ең бастысы – қаруды өз еркімен тапсырған азамат заң алдында жауапкершілікке тартылмайды.
ІІМ Әкімшілік полиция комитеті төрағасының міндетін атқарушы Алексей Милюктің мәлімдеуінше, биыл республика көлемінде өткен «Қару» жедел операциясы кезінде заңсыз айналымнан 800-ден астам атыс қаруы мен 1,8 мыңнан астам ойық қару оқтары тәркіленген. Бір айдың ішінде 2 мыңнан астам заңды тұлға, оның ішінде қару-жарақ сататын дүкендер мен 219 мыңдай азаматтық қару иесі тексерілген.
«Операция кезінде полиция қызметкерлері негізінен қару-жарақтарды сақтау, алып жүру талаптарының орындалуын заң тұрғысынан тексереді. Мәселен, осы жолы өткізілген іс-шара кезінде қаруды заңсыз алуға қатысты 344 материал тіркеліп, 500-ге жуық азамат әкімшілік жауапкершілікке тартылды. Қаруға қатысты жиі бұзылатын әкімшіліктік 482-бапта жеке және заңды тұлғалардың қаруды заңсыз иеленіп алуы, беруі, өткізуі, сақтауы, алып жүруi, тасымалдауы көрсетілген. Ішкi iстер органдарында тiркелмеген қару-жарақтарды заңсыз алып жүргендерге 40 айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнде айыппұл салынады», деп ескертіп өтті комитет өкілі.
Азаматтық және қызметтік қару иелері мен пайдаланушыларды тексеру кезінде 6 мыңға жуық бұзушылық, оның ішінде 4,5 мыңға жуық қаруды сақтау және алып жүру қағидаларын және 1,5 мыңға жуық қаруды тіркеу және қайта тіркеу тәртібін бұзу дерегі анықталған. Полиция полковнигі А.Милюк қолға алынған жедел іс-шаралардың қажеттігі мен тиімділігі туралы айта келіп: «Биыл атыс қаруын қолдана отырып жасалған қылмыс саны 17 пайызға азайды. Мысалы, былтыр осы санаттағы қылмыс 138 болса, 2021 жылы 166-ға дейін төмендеген», деп хабарлады.
Әрине, үйінде қару ұстағандардың барлығы бірдей қылмыскер емес. Алайда А.Чеховтің «Егер пьесаның бірінші актісінде қабырғада мылтық ілулі тұрса, онда соңғы актіде ол міндетті түрде атылуы керек» деген ойының астарына үңілсек, қолға алынған қару әйтеуір бір қайғылы оқиғаға түрткі болары сөзсіз. Сол себепті де көптің қызу талқысына түскен «Қару-жарақты сатып алуға рұқсат беруге бола ма, болмай ма?» деген сұраққа жауап берген жұрттың көбі қару ұстауға рұқсат беру қылмыс жасауға «жол ашумен» бірдей екенін айтады.
